Κυριακή 13 Μαΐου 2007

Με τον τρόπο του Bach

To 1971, ο σπουδαίος ερμηνευτής και μελετητής του Bach Ralph Kirkpatrick συνέταξε ένα κατάλογο συμβουλών γι’ αυτούς που θα ήθελαν να παίξουν τη μουσική για πληκτροφόρο[1] του Bach στο πιάνο. Ο τρόπος που εκφράζεται στο πρωτότυπο “some of those who play the WTC[2] on the piano”, δείχνει καθαρά τις αντιλήψεις του περί του θέματος, μια αντίληψη, που ως θέση πλέον, αναλύεται διεξοδικά στο σύγγραμμα του Interpreting Bachs Well Tempered Clavier.[3]
Παραθέτω λοιπόν αυτόν τον κατάλογο σε ελεύθερη μετάφρασή μου, θεωρώντας ότι θα φανεί χρήσιμος και σ’ αυτούς που παίζουν τη μουσική για πληκτροφόρο του Bach στο πιάνο, αλλά και στους εκτελεστές άλλων οργάνων που παίζουν μεταγραφές των έργων του.
1. Να θυμάσαι ότι ένα μεγάλο μέρος από τη μουσική του Bach για πληκτοφόρο, δεν είναι ιδιωματικά γραμμένο για το όργανο αυτό, αλλά μια [από]μίμηση φωνητικής μουσικής, οργάνων, ή ακόμη και οργανικών συνόλων. Χρησιμοποίησε τις δυνατότητες του πιάνου αναλόγως.
2. Εμπνεύσου από τις δυνατότητες του τσέμπαλου και του κλαβίχορδου και προσπάθησε να τις διευρύνεις και να τις προσαρμόσεις στην τεχνική του πιάνου, μην προσπαθήσεις όμως να μιμηθείς το τσέμπαλο ή το κλαβίχορδο στο πιάνο.
3. Από την άλλη, μην επιτρέψεις στο ιδίωμα και τις δυνατότητες του πιάνου να σε οδηγήσουν σε υπερβολές και στυλιστικούς αναχρονισμούς.
4. Αντιμετώπισε τον πειρασμό της προκλητικής εκκεντρικότητας και του επιφανειακού εντυπωσιασμού με την περιφρόνηση που του αρμόζει.
5. Αν η πρόθεση σου είναι να κάνεις τη μουσική του Bach να ακούγεται σαν κάτι άλλο, τότε παίξε αυτό το άλλο.
6. Αναπόφευκτα θα παίξεις τη μουσική του Bach με το δικό σου τρόπο, μην σταματήσεις όμως ποτέ να διερευνάς τον δικό του. Προσπάθησε να συσχετίσεις το δικό σου τρόπο με το δικό του.
7. Ο “τρόπος του Bach”, αποκαλύπτεται ανεπαρκώς από κείμενα, ιστορικές καταγραφές, ή ανέκδοτα. Ασφαλέστερος οδηγός είναι οι αναλογίες και οι εσωτερικές αναγκαιότητες της μουσικής του.
8. Ο «τρόπος του Bach» ενσωματώνει μια άπειρη ποικιλία δυνατοτήτων.
9. Αν συλλάβεις τον «τρόπο του Bach», σκοτώνεις τη μουσική. Αν ακολουθήσεις τον «τρόπο του Bach», του προσφέρεις αιώνια ζωή.
________________________________
[1] Ο όρος clavier (στα σύγχρονα γερμανικά Klavier) που απαντάται στους πρωτότυπους τίτλους των έργων του Bach, αποδίδεται στην αγγλική με το γενικό όρο keyboard. Στη γλώσσα μας, θεωρώ τον όρο πληκτροφόρο ως τον πλέον δόκιμο. Στη μουσική του Bach ο όρος πληκτροφόρο αναφέρεται στα εξής όργανα: i) τσέμπαλο, ii) κλαβίχορδο και iii) όργανο δωματίου.
[2] Γερμανική και αγγλική βραχυγραφία του Das wohltemperierte Clavier (γερμ.) και Well-Tempered Clavier (αγγλ.). Παλαιότερα στην ελληνική αποδιδόταν ως Καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλον, η απόδοσή του ως Καλά Συγκερασμένο Πληκτροφόρο με βραχυγραφία ΚΣΠ είναι σαφώς προτιμότερη.
[3] Ο Kirkpatrick κλίνει υπέρ του κλαβίχορδου. Το πιάνο κατά την άποψή του, πέραν των τεχνικών πλεονεκτημάτων του, οδηγεί σε έναν στυλιστικό υβριδισμό που λίγο έχει να κάνει με τις προθέσεις του Bach. Το θέμα ακόμη και σήμερα παραμένει ανοικτό.

3 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Γειά σου Δημήτρη!

Nα παρατηρήσω ότι η μετάφρασή σου στα 2 και 6 δίνει λίγο διαφορετική εικόνα από του πρωτοτύπου:

Tο 2 δεν λέει «εμπνεύσου από τις δυνατότητες του τσέμπαλου και του κλαβίχορδου και προσπάθησε να τις διευρύνεις και να τις προσαρμόσεις στην τεχνική του πιάνου» αλλά «εμπνεύσου από τις δυνατότητες του τσέμπαλου και του κλαβίχορδου και ό,τι αυτές μπορεί να υποβάλλουν για να διευρύνεις τα συνήθη πιανιστικά μέσα». Tο 6 δεν λέει «μην σταματήσεις όμως ποτέ να διερευνάς τον δικό του» αλλά «μην σταματήσεις ποτέ να προσπαθείς να βρεις ποιός μπορεί να ήταν ο δικός του».

Eπί της ουσίας τώρα, αν θέλεις τη γνώμη μου για αυτά που λέει ο K.:

Tα 1-5 είναι λογικά, με μερικά αλλά. Για το 4, μπορεί να ποικίλλει το τι θεωρεί κανείς επιφανειακό εντυπωσιασμό: κάποιοι π.χ. μπορεί να θεωρούν ως τέτοιον το (απαραίτητο σε κάποια κομμάτια) γρήγορο τέμπο ή τα (επίσης) στολίδια. (Για τα στολίδια, στους κάποιους συμπεριλαβάνεται ο ίδιος ο K. που έχει γράψει ότι τα στολίδια του θυμίζουν τις κουτσουλιές των περιστεριών πάνω στα αγάλματα.) Για το 5, επίσης κάποιοι μπορεί να έχουν εσφαλμένη ιδέα για το τι είναι άλλο και πώς πρέπει να ακούγεται η μουσική του Bach.

Για το 6, το «αναπόφευκτα» και το τι είναι «δικός σου τρόπος» είναι λίαν συζητήσιμο.

Για το πρώτο μισό του 7, που λέει ότι ο 'τρόπος του Bach' αποκαλύπτεται μόνον εν μέρει από τα ντοκουμέντα, υπάρχει κατ' αρχάς η ένσταση ότι αποκαλύπτεται εν μεγάλω μέρει. Για το δεύτερο μισό, όμως: Oι αναλογίες τι θα σου αποκαλύψουν για το σωστό ύφος ενός κομματιού, π.χ. το χαρακτήρα ή το τέμπο; Kαι οι εσωτερικές αναγκαιότητες τι είναι; O καθένας μπορεί να βαφτίσει ως τέτοιες ό,τι του καπνίσει. Aκόμα τα ίδια λένε όσοι γυρνάνε την πλάτη τους στις πηγές.

Tο 8 είναι μπαρούφα που αντιβαίνει στα 2, 3, 4 και 5. Tο 9 εσύ κι εγώ καταλαβαίνουμε τι εννοεί, αλλά έτσι όπως είναι διατυπωμένο ακούγεται σα σόφισμα που βγήκε από το κατηχητικό.

Dimitri Sykias είπε...

Ευχαριστώ πολύ Παναγιώτη για τα εύστοχα διορθωτικά σχόλια. Αυτοί που διαβάζουν αυτό το ιστολόγιο θα έχουν τώρα μια ορθότερη απόψη για τη σκέψη του Kirkpatrick.
Δημήτρης Συκιάς

Ελευθερία Αραβανή είπε...

πολύ χρήσιμες οι παρατηρήσεις- συμβουλές..και πολύ χαίρομαι που τις βρίσκω σ ένα μπλόγκ!θα περνάω συχνά, χρήσιμο ιστολόγιο..