Το Σύστημα των Εξαχόρδων

Για διδακτικούς σκοπούς ο Guido d' Arezzo, μοναχός του 11ου αι., πρότεινε ένα σύνολο συλλαβών, τις: ut, re mi, fa, sol, la, το οποίο βοηθούσε τους τραγουδιστές να απομνημονεύουν τη σειρά τόνων και ημιτονίων σε εξάφθογγα πρότυπα που εκκινούσαν από το G και το C. Οι συλλαβές που ονοματίζουν τους φθόγγους προέρχονται από τις αρχικές συλλαβές των στίχων ενός ύμνου στον Άγιο Ιωάννη (περ. 800), τον οποίο ο Guido πιθανώς μελοποίησε:

Ut quent laxis
resonare fibris,
Mira gestorum
famuli tuorum,
Solve poluti
Labii reatum,
Sancte Johannes.

Μετά τον Guido τα εξάφθογγα αυτά πρότυπα εξελίχθηκαν στο Σύστημα των Εξαχόρδων. Το εξάχορδο είναι μία σειρά 6 φθόγγων από το ut στο la, με διαστηματικό πρότυπο (intervallic pattern): Τ-Τ-Η-Τ-Τ, όπου Τ = τόνος και Η = ημιτόνιο. Μπορεί να βρεθεί σε διάφορες θέσεις της μεσαιωνικής κλίμακας εκκινώντας από το C, το G (με Β φυσικό) και το F (με Β ύφεση). Το G-εξάχορδο χρησιμοποιούσε B-φυσικό (b quadrum), το F-εξάχορδο Β-ύφεση (b rotundum). Τα b quadrum και το b rotundum χρησιμοποιήθηκαν ως πρότυπα για τα σημεία αλλοίωσης της αναίρεσης και της ύφεσης, εντούτοις εκείνη την εποχή υποδείκνυαν απλά τις συλλαβές mi και fa. To G-εξάχορδο με το b quadrum ονομαζόταν σκληρό (durum), το F-εξάχορδο με το b rotundum, μαλακό (molle) και το C-εξάχορδο, φυσικό (naturale). H μεσαιωνική μουσική έκταση κάλυπτε την περιοχή από το G2 (συμβολιζόταν με το ελληνικό γράμμα Γ), μέχρι το Ε4 (C4, το μεσαίο C). Μέσα σ' αυτήν την έκταση προκύπτουν 7 επικαλυπτόμενα εξάχορδα. Κάθε φθόγγος ονομαζόταν όχι μόνο με το γράμμα του αλλά και τη θέση που κατείχε εντός του εξάχορδου ή των εξάχορδων που ανήκε. Για παράδειγμα το G2, πρώτος φθόγγος του G-εξάχορδου, ονομαζόταν Γ ut (gamma ut) και το E4, τελευταίος φθόγγος του G-εξάχορδου, e la. To μεσαίο C (C4), ανήκε σε τρία διαφορετικά εξάχορδα και ονομαζόταν c sol fa ut.

Μια μελωδία που υπερέβαινε την έκταση μιας 6ης απαιτούσε αλλαγή εξαχόρδου. Ακολουθούσαν τότε μια πρακτική, την λεγόμενη mutation, κατά την οποία ένας φθόγγος εκλαμβανόταν ως να ανήκε σε δύο εξάχορδα, περίπου όπως συμβαίνει στις διατονικές μετατροπίες με την κοινή συγχορδία.