Μορφολογία / Ανάλυση 3: PURCEL | O Let Me Weep!

Αποκλείεται να μην σας έχει συγκινήσει, να μην έχετε δακρύσει κρυφά ή φανερά με τον θρήνο της Διδούς Remember me! (When I am laid in earth) από την όπερα του Purcell Διδώ και Αινείας. Πλάι σ' αυτήν, εξίσου συγκινητική, λεπτά δραματική και βαθιά ερωτική, η άρια O Let Me Weep! από τη μάσκα, ή ημι-όπερα The Fairy Queen (δες σημειώσεις παρακάτω).

Βρήκα την παρτιτούρα στο διαδίκτυο και κατά την προσφιλή μου συνήθεια την αντέγραψα στον ελεύθερο χρόνο μου (για την ιστορία είναι το πρώτο κομμάτι που αντέγραψα πλήρως στο Sibelius). Το ενάριθμο βάσιμο είναι εναρμονισμένο από τον W.F Long (2006) και η παρτιτούρα του video δικιά του αντιγραφή. Έκανα κάποιες αλλαγές και σημείωσα αναλυτικά την αρίθμηση. Την δικιά μου αντιγραφή της παρτιτούρας μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ. Το PDF περιλαμβάνει την πλήρη παρτιτούρα, το μέρος της σοπράνο το μέρος του βιολιού (μπορεί να παιχθεί επίσης από σοπράνο φλογέρα ή όμποε), καθώς και αυτό εδώ το κείμενο.

Η άρια είναι η κίνηση Νο.40 της ημι-όπερας The Fairy Queen, την βρίσκουμε επίσης στην σελίδα 170 της συλλογής ασμάτων του Purcell από τον Henry Playford, Orpheus Britannicus (Βιβλίο Ι, 1698).

Ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά στο κομμάτι. Πρώτα οι στίχοι. Με τα κεφαλαία έντονα γράμματα δείχνεται η μακροδομή της κατασκευής (ποιητικής και μουσικής). Με τον ίδιο τρόπο έχω χωρίσει και την άρια στην παρτιτούρα για λόγους που θα συζητήσουμε παρακάτω.

A1.a

O let me forever weep!

A1.b

O let me forever weep!

B

My Eyes no more shall welcome sleep:

C

I'll hide me from the sight of Day,

and sigh my soul away.

A2.a

O let me forever weep!

A2.b

O let me forever weep!

D1

He's gone, his loss deplore;

D2

and I shall never see him more;

D3

and I shall never see him more.

Η άρια είναι στην ρε ελάσσονα σε τρίσημο χρόνο για σοπράνο, βιολί ή σοπράνο φλογέρα και μπάσο κοντίνουο. Τα τμήματα Α είναι κατασκευασμένα με βάση την αντιστικτική τεχνική του επίμονου βάσιμου (basso ostinato). Την ίδια τεχνική χρησιμοποιεί ο Purcell και στον Θρήνο της Διδούς και στο Music for a While.

Ακολουθεί σε νότες το 8-μετρο βάσιμο που επαναλαμβάνεται στα τμήματα Α (1+5 φορές στο τμήμα Α1 μαζί με την εισαγωγή – στην εισαγωγή το βάσιμο παίζεται χωρίς εναρμόνιση - και 5 φορές στο τμήμα Α2):

Γενικά όρος ostinato αναφέρεται στην επανάληψη ενός ρυθμικού ή μελωδικού προτύπου καθ' όλη τη διάρκεια ενός έργου ή τμήματος αυτού. Είναι συνήθως απλό στην κατασκευή και ουδέτερο στην έκφραση (στην περίπτωση που εξετάζουμε πάντως η χρωματική γραμμή του βάσιμου ενεργεί ως υπόβαθρο για τα συναισθήματα που θα εκφραστούν μουσικά από την σοπράνο). Στις παραλλαγές ostinato το μελωδικο-ρυθμικό πρότυπο (4-μετρο, ή 8-μετρο συνήθως) επαναλαμβάνεται διαρκώς (επίμονα) και ενεργεί ως ενοποιητικό στοιχείο της σύνθεσης (διακρίνουμε ostinato μοτίβο, ostinato φράση και ostinato περίοδο [Berry, 1986]). Στην ομοφωνική φόρμα του Θέματος με Παραλλαγές κάθε παραλλαγή οδηγείται σε μια πτώση, ένα διακριτό τελείωμα (τμηματικές παραλλαγές – sectional variations). Οι παραλλαγές πάνω σε ένα επίμονο βάσιμο είναι συνεχείς, ακολουθούν η μια την άλλη χωρίς διακοπή (συνεχείς παραλλαγές – continuous variations). Αυτού του είδους οι παραλλαγές άνθησαν την περίοδο μπαρόκ, τις τμηματικές παραλλαγές συναντάμε από την κλασική περίοδο και μετά. Στις ενόργανες φόρμες συνεχών παραλλαγών διακρίνουμε τρία είδη: το ground, την passacaglia και την chaconne. Στη φωνητική μουσική αποτελούν μορφοποιητικό παράγοντα μιας άριας ή ενός χορωδιακού – είναι η περίπτωση που εξετάζουμε.

Παρατηρείστε τώρα στην παρτιτούρα την χρωματικότητα στη γραμμή του ostinato (D – C# - C – B – Bb – A), εκφράζει σύμφωνα με την μουσική ρητορική της περιόδου μπαρόκ πάθος και θλίψη. Στα τμήματα A το βάσιμο εναρμονίζεται διαφορετικά σε κάθε επανάληψη του και το περίγραμμα της μελωδίας είναι επίσης διαφορετικό σε κάθε κύκλο του βάσιμου.

Χαρακτηριστικό του τμήματος Β είναι τα κατιόντα τμήματα κλιμάκων: μμ.46-49 D₃-A₂ (μεσαίο ντο του πιάνου = C4) και μμ.55-59 F₃-F₂. Μια νέα νοηματική ενότητα ξεκινά κι αυτό δείχνεται κατασκευαστικά με την εγκατάλειψη του ostinato και την εισαγωγή των κατιόντων τμημάτων κλιμάκων.

Στα μέτρα 70-72, τμήμα C, η μελοποίηση της λέξης sigh είναι χαρακτηριστική: πάνω από ένα κατιόν βάσιμο κατά διαστήματα 2ης, η μελωδία αναστενάζει με κατιούσες 5ες, δύο εξ αυτών ελαττωμένες, χαρακτηριστικό παράδειγμα των συνθετών της εποχής, αλλά και κάθε εποχής, να αποδώσουν μουσικά το νόημα του κειμένου.

---

Σημειώσεις

• Η μάσκα (masque) είναι ένα είδος αυλικής φάρσας που άνθησε τον 16ο και τον πρώιμο 17ο αι. Η μάσκα περιλάμβανε μουσική, χορό, τραγούδι και πρόζα. Τραγουδούσαν και έπαιζαν επαγγελματίες μουσικοί, κομπάρσοι ήταν οι αυλικοί (σύμφωνα με αυτήν την παράδοση ο Λουδοβίκος XIV χόρευε στις Βερσαλίες στα ballets de court του Lully).

• Η ημι-όπερα (semi-opera), ή δραματική όπερα (dramatic[k] opera), ή και Αγγλική Όπερα είναι μια μουσική μορφή που συνδυάζει πρόζα, τραγούδι και χορό και σχετίζεται με την πρώτη μορφή αγγλικής σκηνικής τέχνης που είναι η μάσκα (masque). Ανθεί την περίοδο της Αγγλικής Παλινόρθωσης (1660-1689, English Restoration). Το κείμενο του έργου ήταν συνήθως προσαρμοσμένο από κάποιο θεατρικό έργο του Shakespeare. Ως πρώτη χρονολογικά αγγλική ημι-όπερα θεωρείται ο Μάκβεθ (1673) σε λιμπρέτο του Άγγλου ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Sir William Davenant και μουσική του συνθέτη και θεωρητικού Matthew Locke. (Ο Locke του Lost δεν έχει σχέση μ' αυτόν τον συνθέτη αλλά με τον άγγλο φιλόσοφο John Locke).

• Η πρώτη πλήρης αγγλική όπερα είναι το The Siege of Rhodes (Λονδίνο 1656), σε λιμπρέτο του Sir William Davenant, ασματική μουσική των Henry Lawes, Matthew Locke και Captain Henry Cooke και οργανική μουσική των Charles Coleman και George Hudson.

• Μία μόνη και αριστουργηματική όπερα έγραψε ο Purcell, για ένα σχολείο θηλέων στο Chelsea, την Διδώ και Αινείας (Z.626, Λονδίνο 1689) σε λιμπρέτο του Nahum Tate βασισμένο στο θεατρικό έργο Brutus of Alba του ίδιου με το γνωστό θέμα από την Αινειάδα του Βιργίλιου. Θεωρείται η σημαντικότερη αγγλική όπερα του 17ου αι. Υπάρχουν μόνο τέσσερις κύριοι ρόλοι και η ορχήστρα αποτελείται από έγχορδα και κοντίνουο. Οι τρεις πράξεις αυτής της όπερας μινιατούρας, που περιλαμβάνει επίσης χορό και χορωδιακά μέρη, διαρκούν περίπου μία ώρα.

• Η μάσκα, ή ημι-όπερα The Fairy Queen (Z.629) παίχτηκε για πρώτη φορά στις 2 Μαίου του 1692 στο Queen's Theatre στο Λονδίνο, τρία χρόνια πριν αφήσει το μάταιο τούτο κόσμο ο σπουδαίος συνθέτης στα 35 του και παράλληλα ένα κενό περίπου δύο αιώνων στην αγγλική λυρική παραγωγή. Το λιμπρέτο είναι προσαρμογή ανώνυμου ποιητή του Όνειρου Θερινής Νυκτός του Shakespeare. Περισσότερες πληροφορίες για την πλοκή του έργου και τους ρόλους εδώ.

Πηγές

- Michels Ulrich, Άτλας της Μουσικής, Τόμος ΙΙ, Νάκας, σελ.318-319

- Grout Donald J. & Palisca Claude V., A History of Western Music, W.W. Norton & Company, 6^th Edition, 2001, σελ. 322-323

- Berry Wallace, Form in Music, Prentice Hall, 1986, σελ. 264-282

- Spring Glenn & Hutcheson Jere, Musical Form & Analysis, McGraw-Hill, 1995, σελ. 160-176

- Wikipedia, Masque

- Wikipedia, Semi-opera

- Εδώ θα βρείτε επίσης και έναν κατάλογο αγγλικών ημι-οπερών.

- Wikipedia, Restoration literature 

- Wikipedia, Medieval pageant