Με αφορμή τη διακοπή λειτουργίας του Finale σκέφτηκα να γράψω μερικές σκέψεις για το συνδυασμό κειμένου - παρτιτούρας - γραφικών, κυρίως για τη σύνταξη διδακτικών εγχειριδίων μουσικής, ένα πρόβλημα που με απασχολεί εδώ και πάνω από 30 χρόνια, χωρίς να έχω μπορέσει είναι αλήθεια να δώσω μια ικανοποιητική λύση.
Να λοιπόν οι τρόποι που έχω σκεφτεί:
1. Επεξεργαστής Κειμένου (ΕΚ) και Πρόγραμμα Μουσικής Σημειογραφίας (ΠΜΣ)
Word / LibreOffice / OpenOffice /Pages, … + Sibelius, Dorico, MuseScore,…
Ποτέ μου δεν συμπάθησα τους ΕΚ, τώρα πια, ακόμη και απλές σημειώσεις τις γράφω στο LaTeX. Η δουλειά γίνεται με αντιγραφή από το ΠΜΣ και επικόλληση στον ΕΚ. Έχει το πλεονέκτημα ότι ο ΕΚ “σπρώχνει” το μουσικό απόσπασμα και μπορείς να πετύχεις ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Αν θέλεις να διορθώσεις έστω και μια νότα, η δουλειά πρέπει να γίνει από την αρχή. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς κι ένα DTP πρόγραμμα, π.χ. to InDesign, μαζί με ΠΜΣ, με σαφώς περισσότερες επιλογές για fancy layouts. Ένας άλλος παράγοντας είναι το ποσοστό κειμένου και το ποσοστό μουσικών παραδειγμάτων, π.χ. αν έχεις 80% μουσικά παραδείγματα και το υπόλοιπο είναι κείμενο, καλύτερα να επιλέξεις όλη η δουλειά να γίνει σε ΠΜΣ. Ισχύει βέβαια και το αντίστροφο.
2. LibreOffice
Αναφέρω ξεχωριστά την περίπτωση του LibreOffice, διότι έχει ένα plugin, το OOoLilyPond, με το οποίο μπορείς να γράψεις μέσω του Lillypond μέσα στο LibreOffice τις νότες σου. Ιδιαίτερα βολικό. Το OOoLilyPond πάντως δεν είναι αξιόπιστο, άλλοτε δουλεύει κι άλλοτε όχι, εξαρτάται από την version του LibreOffice. Επιπλέον πρέπει να μάθει κανείς το Lillypond, στο οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω. Σημειώστε ότι LibreOffice, OOoLilyPond και Lillypond είναι δωρεάν (χωρίς ψιλά γράμματα).
3. Όλη η δουλειά μέσα σε ΠΜΣ
Οι παλιότεροι θα θυμούνται την ταινία “Ο εφιάλτης στο Δρόμο με τις Λεύκες”. Κάθε αλλαγή στο κείμενο oδηγεί σε καταστροφή του layout. To Dorico θυμίζει InDesign σ’ αυτόν τον τομέα (στο Engraver Mode) και πραγματικά, αν έχεις έτοιμο κείμενο και νότες, μπορείς να κάνεις εξαιρετική δουλειά, αν όμως θέλεις να προσθέσεις έστω και μια αράδα στο κείμενο σου, τότε …
Καλή δουλειά κάνει και το MuseScore. Το κείμενο “σπρώχνει” τα μουσικά αποσπάσματα και ό,τι διορθώσεις κάνεις “προσαρμόζονται” στο layout. Περιορισμένες οι δυνατότητες μορφοποίησης του κειμένου.
4. LaTeX και ΠΜΣ
Το LaTeX είναι από τα προγράμματα που ερωτεύεσαι. Πλήρως δωρεάν, ο μοναδικός περιορισμός είναι η φαντασία σου και οι προγραμματιστικές σου ικανότητες, δύσκολο στην εκμάθηση (έως και απαγορευτικό αν δεν έχεις μια κάποια σχέση με κώδικα), χαοτικό (λόγω των πολλών “πακέτων” που μπορεί να εισάγεις στο Preamble, υπάρχουν ειδικά πακέτα για μουσική / μουσικολογία, αλλά και ΠΜΣ, όπως το MusicTeX), και υπέροχο στη σύλληψη του σαν την “Τέχνη της Φούγκας”, μιας κι ο Knuth, τον Bach είχε στο μυαλό του όταν έγραφε το TeX (The Art of Computer Programming).
Στην παραλλαγή XeLaTeX δουλεύεις όπως και με τους ΕΚ, εισάγεις ( \include) png, jpeg, pdf που έχεις δημιουργήσει με ΠΜΣ. Οι δυνατότητες μορφοποίησης κειμένου αναρίθμητες. Στην παραλλαγή LuaTeX μπορείς να γράψεις κώδικα Lillypond μέσα στο πρόγραμμα και να μην χρειάζεσαι ΠΜΣ. Η καμπύλη εκμάθησης όλων αυτών είναι πάντως ιδιαίτερα ανηφορική…
5. Όλα μέσα στο Lillypond!
Για μένα ίσως η καλύτερη λύση. Ούτε και το Lillypond πάντως είναι εύκολο στην εκμάθησή του. Γράφεις σε αρχείο κειμένου και δεν “βλέπεις” τις νότες. Υπάρχουν αρκετά frontend προγράμματα, όπως το Frescobaldi, που μόλις κάνεις compile τον κώδικα βλέπεις την παρτιτούρα σου. Ιδιαίτερα παραμετροποιήσιμο, μπορείς σε κείμενο και παρτιτούρα να γράψεις ό,τι μπορείς να φανταστείς, ιδιαίτερα από την έκδοση 25 και μετά, όπου είναι δυνατή η χρήση και των γλωσσών guile και go.
* Στις πρώτες εκδόσεις του το MuseScore μπορούσε να εξάγει και να εισάγει αρχεία Lillypond.
6. Η παλιά καλή λύση
Χώρια το κείμενο από τη μουσική. Μια καλή λύση αν κείμενο και μουσική είναι 50-50, θα την βρείτε σε πολλά μουσικοθεωρητικά βιβλία.
