Το έργο Six Morceaux pour le Piano Composés sur un Thème Seul, op. 21 (1873) του Τσαϊκόφσκι, αφιερωμένο στον Anton Rubinstein, περιλαμβάνει έξι κομμάτια για πιάνο (Prélude - Fugue - Impromptu - Marche Funèbre - Mazurque - Scherzo) πάνω σε ένα θέμα το οποίο “μεταμορφώνεται” από κομμάτι σε κομμάτι. Θα στρέψουμε την προσοχή μας στο δεύτερο κομμάτι της συλλογής, την φούγκα, αξίζει όμως τον κόπο να ρίξουμε και μια ματιά στις μεταμορφώσεις του θέματος:
Αν μελετήσετε την πλήρη παρτιτούρα του έργου θα δείτε ότι τα κομμάτια, πέραν του κοινού τους θέματος, διασυνδέονται μεταξύ τους και αρμονικά:
• Prélude: Μι μείζονα -> Σολ# ελάσσονα
• Fugue: Σολ# ελάσσονα -> Σολ# μείζονα (V του επόμενου)
• Impromptu: Ντο# ελάσσονα (σχέση 3ης με το επόμενο)
• Marche Funèbre: Λαb ελάσσονα
• Mazurque: Λαb ελάσσονα
• Scherzo: Λαb μείζονα (ομώνυμη του προηγουμένου)
Η φούγκα, εκτός του ότι είναι πολύ όμορφη μουσική, παρουσιάζει και ιδιαίτερο “τεχνικό” ενδιαφέρον, ίσως μάλιστα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως ένα διαφορετικό πρότυπο σύνθεσης σχολικής φούγκας από αυτό που προτείνει ο Gedalge, πιο κοντά σε αυτό των Lovelock, Prout και Higgs. Είναι τετράφωνη, με τονική Απάντηση, χωρίς σταθερό Αντίθεμα, περιέχει μια πλήρη Έκθεση, Μεσαίες Εισόδους, Stretti και ένα Καταληκτικό Τμήμα με ένα σφικτό stretto της κεφαλής του θέματος, ακριβώς όπως προτείνει ο Lovelock στο σχετικό εγχειρίδιό του.
Η Απάντηση της Φούγκας παρουσιάζει μια ιδιομορφία, σε σχέση με τους σχολικούς κανόνες. Το Θέμα εκκινεί με την 5η μελωδική βαθμίδα (ˆ5) [1] της αρχικής τονικότητας, η οποία εκλαμβάνεται σύμφωνα με τον κανόνα ως ˆ1 της δεσπόζουσας (D) [2] και δίνεται απάντηση σε Τ (ˆ1). Ό,τι ακολουθεί υπολογίζεται εντός της Τ μιας και οι φθόγγοι δεν έχουν επηρεασθεί από χαρακτηριστική αλλοίωση της D, ούτε μια τέτοια αλλοίωση υπονοείται στην αρμονία. Το θέμα τελειώνει με το ˆ5 της κύριας τονικότητας, άρα σε κάποιο σημείο του πρέπει να έχει υποστεί εκ νέου μετατροπία στην D. Ο Τσαϊκόφσκι όμως, μετά την μετατροπία του πρώτου φθόγγου, κρατά όλο το θέμα στην Τ και μετατρέπει μόνο στον τελευταίο φθόγγο στην D! (δείτε το Παρ. 7). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να “σπάσει” την σύνδεση διαρκείας ανάμεσα στα δύο D5 στον 3ο προς 4ο χρόνο του μ. 3 για να μπορέσει να τελειώσει στο ˆ1 της T στην Απάντηση. Κατά τη γνώμη μου και σύμφωνα με τους σχολικούς κανόνες, το τμήμα του Θέματος από το F5 του 4ου χρόνου του μ. 2 και μετά να εκληφθεί στην D και να απαντηθεί με T (δείχνεται στο δεύτερο σύστημα του Παρ. 7). Πιθανώς ο Tchaikovsky να κράτησε το Θέμα στην Τ για να διατηρήσει το εκφραστικό διάστημα της 7μ (G#4-F#5) του μ. 2 και στην Απάντηση.
Στο video που ακολουθεί και στο PDF έχω σημειώσει μια στοιχειώδη ανάλυση αυτής της φούγκας. Θεωρώ ιδιαίτερα ωφέλιμη για τον σπουδαστή και μια διεξοδική αρμονική ανάλυση του κομματιού.
Το PDF με το παρόν άρθρο και την παρτιτούρα της φούγκας μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.
Σημειώσεις
[1] Οι μελωδικές βαθμίδες σημειώνονται με carreted numbers: ^1, ^2, ^3, …
[2] Με T και D σημειώνουμε το μέρος του Θέματος που εκλαμβάνεται στην Τονική και Δεσπόζουσα αντίστοιχα. Αυτό αφορά την κατασκευή της Απαντήσεως και μόνον και δεν έχει να κάνει με την εναρμόνιση του Θέματος.
Παρ. 1
Τα τρία πρώτα μέτρα του Πρελούδιου είναι ο πυρήνας της θεματικής ιδέας:
Παρ. 2
Γνωρίζουμε ότι κάθε μελωδία δεν προσφέρεται για θέμα φούγκας. Παρατηρείστε πως μετασχηματίζει ο Τσαϊκόφσκι το θέμα του Πρελούδιου για να αποτελέσει θέμα φούγκας:
Παρ. 3
Στο Impromptu, το θέμα με τρίηχα:
Παρ. 4
Ρυθμός πένθιμου εμβατηρίου:
Παρ. 5
Τρίσημος ρυθμός για το χορό της Μαζούρκας:
Παρ. 6
Και τέλος το ζωηρό Scherzo:
Αν μελετήσετε την πλήρη παρτιτούρα του έργου θα δείτε ότι τα κομμάτια, πέραν του κοινού τους θέματος, διασυνδέονται μεταξύ τους και αρμονικά:
• Prélude: Μι μείζονα -> Σολ# ελάσσονα
• Fugue: Σολ# ελάσσονα -> Σολ# μείζονα (V του επόμενου)
• Impromptu: Ντο# ελάσσονα (σχέση 3ης με το επόμενο)
• Marche Funèbre: Λαb ελάσσονα
• Mazurque: Λαb ελάσσονα
• Scherzo: Λαb μείζονα (ομώνυμη του προηγουμένου)
Η φούγκα, εκτός του ότι είναι πολύ όμορφη μουσική, παρουσιάζει και ιδιαίτερο “τεχνικό” ενδιαφέρον, ίσως μάλιστα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως ένα διαφορετικό πρότυπο σύνθεσης σχολικής φούγκας από αυτό που προτείνει ο Gedalge, πιο κοντά σε αυτό των Lovelock, Prout και Higgs. Είναι τετράφωνη, με τονική Απάντηση, χωρίς σταθερό Αντίθεμα, περιέχει μια πλήρη Έκθεση, Μεσαίες Εισόδους, Stretti και ένα Καταληκτικό Τμήμα με ένα σφικτό stretto της κεφαλής του θέματος, ακριβώς όπως προτείνει ο Lovelock στο σχετικό εγχειρίδιό του.
Η Απάντηση της Φούγκας παρουσιάζει μια ιδιομορφία, σε σχέση με τους σχολικούς κανόνες. Το Θέμα εκκινεί με την 5η μελωδική βαθμίδα (ˆ5) [1] της αρχικής τονικότητας, η οποία εκλαμβάνεται σύμφωνα με τον κανόνα ως ˆ1 της δεσπόζουσας (D) [2] και δίνεται απάντηση σε Τ (ˆ1). Ό,τι ακολουθεί υπολογίζεται εντός της Τ μιας και οι φθόγγοι δεν έχουν επηρεασθεί από χαρακτηριστική αλλοίωση της D, ούτε μια τέτοια αλλοίωση υπονοείται στην αρμονία. Το θέμα τελειώνει με το ˆ5 της κύριας τονικότητας, άρα σε κάποιο σημείο του πρέπει να έχει υποστεί εκ νέου μετατροπία στην D. Ο Τσαϊκόφσκι όμως, μετά την μετατροπία του πρώτου φθόγγου, κρατά όλο το θέμα στην Τ και μετατρέπει μόνο στον τελευταίο φθόγγο στην D! (δείτε το Παρ. 7). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να “σπάσει” την σύνδεση διαρκείας ανάμεσα στα δύο D5 στον 3ο προς 4ο χρόνο του μ. 3 για να μπορέσει να τελειώσει στο ˆ1 της T στην Απάντηση. Κατά τη γνώμη μου και σύμφωνα με τους σχολικούς κανόνες, το τμήμα του Θέματος από το F5 του 4ου χρόνου του μ. 2 και μετά να εκληφθεί στην D και να απαντηθεί με T (δείχνεται στο δεύτερο σύστημα του Παρ. 7). Πιθανώς ο Tchaikovsky να κράτησε το Θέμα στην Τ για να διατηρήσει το εκφραστικό διάστημα της 7μ (G#4-F#5) του μ. 2 και στην Απάντηση.
Παρ. 7
Στο video που ακολουθεί και στο PDF έχω σημειώσει μια στοιχειώδη ανάλυση αυτής της φούγκας. Θεωρώ ιδιαίτερα ωφέλιμη για τον σπουδαστή και μια διεξοδική αρμονική ανάλυση του κομματιού.
Το PDF με το παρόν άρθρο και την παρτιτούρα της φούγκας μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.
[1] Οι μελωδικές βαθμίδες σημειώνονται με carreted numbers: ^1, ^2, ^3, …
[2] Με T και D σημειώνουμε το μέρος του Θέματος που εκλαμβάνεται στην Τονική και Δεσπόζουσα αντίστοιχα. Αυτό αφορά την κατασκευή της Απαντήσεως και μόνον και δεν έχει να κάνει με την εναρμόνιση του Θέματος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου