Σάββατο 17 Δεκεμβρίου 2011

Περί χρόνου [και πάλι]

“Ο χρόνος επιτελεί ένα έργο πολύ σημαντικότερο από το μετρητικό. Τρέπει η μπορεί να τρέψει τη φυσική συνθήκη σε πολιτισμό, εντάσσοντάς την στους σκοπούς του ανθρώπου.”
Στέλιος Ράμφος
*
Λαμβάνοντας υπόψη το σχόλιο του Γ.Χ, η ανωτέρω πρόταση θα μπορούσε να γενικευθεί:
"Οι έννοιες του χώρου και του χρόνου και οι τέσσερις θεμελιώδεις δυνάμεις της Φύσης μπορούν να τρέψουν τις φυσικές συνθήκες σε πολιτισμό, εντάσσοντάς τες στους σκοπούς του ανθρώπου."
*
Πρόκειται για μια παραλλαγή της διατύπωσης της Ανθρωπικής Αρχής.

8 σχόλια:

george hatzimichelakis είπε...

Δημήτρη, θα μου επιτρέψεις να επισημάνω ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με μία προσωποποίηση και ως εκ τούτου με ένα τέχνασμα του λόγου, παρά με παρατήρηση αξιωματική. Αυτό διαφαίνεται καλύτερα αν αντικαταστήσουμε τη λέξη χρόνος, με άλλα πρόσφορα επίσης ουσιαστικά: ο χώρος, η βαρύτητα, ο ηλεκτρισμός…

Τέτοιου είδους ρήσεις ουσιαστικά εγκιβωτίζουν την προέλευσή τους, που δεν είναι άλλη από την τέχνη της ανασύνταξης:
Ο άνθρωπος επιτελεί ένα έργο πολύ σημαντικό δια του πολιτισμού. Τρέπει η μπορεί να τρέψει τη φυσική συνθήκη του χρόνου [για παράδειγμα], εντάσσοντάς την στους σκοπούς του.

Dimitri Sykias είπε...

Συμφωνώ απόλυτως. Πολύ σωστή παρατήρηση!

george hatzimichelakis είπε...

Και επειδή το σκεφτόμουν, ξανά σήμερα το πρωί, στην διατύπωση του Ράμφου, βρίσκω να υποδηλώνεται η αρχή της θεοπνευστίας καθώς και μια τελολογική θεώρηση. Αναλυτικότερα αλλά εν συντομία, κατ' αυτήν την άποψη: όλα τα όντα είναι πλάσματα του Θεού, και ως όντα θεωρούνται και οι δυνάμεις της Φύσης (σ. Δυνάμεις ονομάζονται και οι Άγγελοι), αλλά και οι διαστάσεις χώρος και χρόνος - είναι μάλιστα τα πρώτα πλάσματα της Δημιουργίας ακόμα και με την Βιβλική άποψη.

"Ο χρόνος τρέπει" λοιπόν τα ανθρώπινα, κατά τον Ράμφο, ως διαπνεόμενος από τη θεία χάρη. Και κατ' επέκτασιν λειτουργεί προωθώντας το "θείο σχέδιο".

george hatzimichelakis είπε...

Μπορεί και να μοιάσω φορτικός. Δεν είναι παρά μία παρατήρηση:

Ο άνθρωπος θέτει σκοπούς ως σημεία (σημαίες καλύτερα) αναζήτησης αυτογνωσίας, σημαίες απόγνωσης, διότι κατά βάθος συναισθάνεται πως δεν μπορεί να γνωρίζει το κατά πόσο αυτές που ονομάζει δυνάμεις και διαστάσεις, συμβάλλουν σε αυτούς τους σκοπούς, είτε με τον δικό του έλεγχο, είτε αυτεξουσίως, είτε εκ προορισμού.

Dimitri Sykias είπε...

διότι κατά βάθος συναισθάνεται πως δεν μπορεί να γνωρίζει το κατά πόσο αυτές που ονομάζει δυνάμεις και διαστάσεις...,
Μα αυτός δεν είναι και ο σκοπός-στόχος της Θεωρίας των Πάντων;

Γιώργος Πρίμπας είπε...

Με βάση και τη γενίκευση (που τη θεωρώ σωστή - αν κι εκτιμώ ότι την έννοια του χρόνου ο Ράμφος την τονίζει περισσότερο ως ιστορική πορεία κι εμπειρία, ενώ για τους φυσικούς νόμους αναφέρεται στο φυσική συνθήκη), η θέση Ράμφου μου φαίνεται κοντά στις αρχές του διαφωτισμού, περί φυσικών κοινωνιών δλδ κοινωνιών που θα διέπονται από θεσμούς οι οποίοι θα λαμβάνουν υπόψη τους τούς φυσικούς νόμους.
Οι φυσικές συνθήκες (ανεξάρτητα θείας ή μη προέλευσης) προ-υπάρχουν του ανθρώπου και το τρέπω το αντιλαμβάνομαι ως ενσωμάτωση των φυσικών νόμων (ή μάλλον τη γνώση μας από αυτούς) στους θεσμούς. Για παράδειγμα, αν επιμένουμε να θεσμοθετούμε για την παραγωγή και τη χρήση της ενέργειας αγνοώντας τις συνέπειες από το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αυτό θα αποβεί καταστροφικό.
Υπό αυτή την έννοια τη θέση «Ο άνθρωπος θέτει σκοπούς ως σημεία (σημαίες καλύτερα) αναζήτησης αυτογνωσίας, σημαίες απόγνωσης, διότι κατά βάθος συναισθάνεται πως δεν μπορεί να γνωρίζει το κατά πόσο αυτές που ονομάζει δυνάμεις και διαστάσεις, συμβάλλουν σε αυτούς τους σκοπούς, είτε με τον δικό του έλεγχο, είτε αυτεξουσίως, είτε εκ προορισμού» με βρίσκει αντίθετο.

george hatzimichelakis είπε...

Στη βάση που το θέτει ο Γιώργος Πρίμπας δεν μπορεί κάποιος να διαφωνήσει. Ωστόσο, αυτή η θεώρηση, δεν αποκλείει καθόλου την υπαρξιακή κατάσταση του ανθρώπου όπως την περιέγραψα. Και μάλιστα, η ενσυνείδητη στάση των κοινωνιών και των ηγετών τους που αγνοούν την επικινδυνότητα του συγκεκριμένου φαινομένου για λόγους αντιμαχομένων συμφερόντων, ηθικά στηρίζεται σε αυτήν τη βεβαιότητα-αβεβαιότητα. Διότι, για παράδειγμα η πυρηνική ενέργεια που θεωρητικά δεν συντελεί στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, έχει ως εκ του αποτελέσματος των πυρηνικών ατυχημάτων συντελέσει περισσότερο από ό, τι η χρήση λιγνίτη. Η διερεύνηση των φυσικών νόμων ως προοπτική δημιουργίας μιας υπερθεωρίας η οποία θα μπορέσει να αποτελέσει και ηθική βάση, νομίζω πάντα θα προσκρούει πάνω στο τείχος της ανθρώπινης ερμηνείας. Και για να το επεκτείνω θα τολμούσα να πω ότι αυτός είναι και ο κύριος λόγος που η ηθική ως μία προοπτική ανθρώπινης συμβίωσης θα πρέπει να παράγεται ανεξάρτητα από τις γνωσιοθεωρίες, αλλά ακόμα και από τις αισθητικές θεωρίες. Εν κατακλείδι, νομίζω ότι προηγείται ως ηθική βάση το «ου φονεύσεις» από τις όποιες γνώσεις θα αποκτήσουμε για το πώς τα τεχνολογικά επιτεύγματα μάς βλάπτουν ή μας ωφελούν. Και αυτή η ηθική βάση εδράζεται σε μία ερμηνευτική στάση απέναντι στην υπαρξιακή κατάσταση που περιέγραψα: επιθυμώ να μην σκοτώνω, οπότε και ερμηνεύω το σύμπαν και τις θεωρίες κατανόησής του προς αυτή την κατεύθυνση.

Γιώργος Πρίμπας είπε...

Από τη θεωρία των πάντων δεν περιμένω να μου καθορίσει ΜΙΑ (δηλαδή απόλυτη) ηθική. Η ηθική μιας κοινωνίας καθορίζεται από πολλούς παράγοντες (από τη γεωγραφία και το κλίμα, την πληθυσμιακή πυκνότητα μέχρι τις εκάστοτε συνθήκες όπως διαμορφώνονται στην πορεία της).
Επειδή όμως ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ζώο (αν δεν ήταν, τότε καμία ηθική δε θα υπήρχε και για τις πράξεις του θα υπολόγιζε μόνο τη φυσική του δύναμη) τότε η ανάγκη για κάποια ηθική έρχεται νομοτελειακά.
Στο ου φονεύσεις (ο μύθος Κάιν και Άβελ εκεί παραπέμπει) θα πρόσθετα και την καταδίκη της αιμομιξίας (ο μύθος του Οιδίποδα εκεί παραπέμπει) και θα έλεγα ότι αυτοί οι δύο ηθικοί νόμοι είναι οι απολύτως απαραίτητοι για τον «άνθρωπο - κοινωνικό ον». Φυσικά δεν θα ισχυριστώ ότι αυτοί οι δυο ηθικοί νόμοι είναι συνέπεια της θεωρίας των πάντων (που πιστεύω ότι υπάρχει ανεξάρτητα του αν ο άνθρωπος την ανακαλύψει ποτέ) αλλά μου αρκεί ότι υπήρχαν σε όλους τους πολιτισμούς.