Δευτέρα 8 Σεπτεμβρίου 2008

Μετακόμιση ΙIΙ: H Κρηπίς του Θ. Φωκαέως

Άλλο ένα «εύρημα» της μετακόμισης ήταν και η Κρηπίς[1] του Θεωρητικού Και Πρακτικού Της Εκκλησιαστικής Μουσικής Κατά Θεωρίαν Και Πράξιν του Θεοδώρου Φωκαέως[2], έργο του 1842, το παρόν έκδοση του 1902 παρά του εκδότου Γ. Καμπάση. Δεν θυμάμαι πότε αγόρασα το εγχειρίδιο, ούτε πόσο, ούτε από πού. Πιθανώς σήμερα να έχει κάποια αξία, ποιος ξέρει. Η ύλη χωρίζεται σε 26 κεφάλαια υπό μορφή ερωταποκρίσεων – κάτι σαν το Gradus του Fux δηλαδή, γραμμένο σε υπερκαθαρεύουσα και κάπως ασαφές στους ορισμούς των μουσικών παραμέτρων, σίγουρα δεν προοριζόταν για εγχειρίδιο αυτοδιδασκαλίας.

Το εξώφυλλο της Κρηπίδος:

Η πρώτη σελίδα του Κεφαλαίου Α':
Αντιγράφω τμήμα του πρώτου κεφαλαίου το οποίο έχει γενικότερο ενδιαφέρον. Προσέξτε τον καθαρά τεχνικό ορισμό της Μουσικής (συγκρίνετε με αυτόν), καθώς και τον πολύπλοκο ορισμό του φθόγγου.

*
ΚΡΗΠΙΣ

ΤΗΣ
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
ΚΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΝ ΚΑΙ ΠΡΑΞΙΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'
Ερώτησις. Τι είναι η Μουσική;
Απόκρισις. Η Μουσική είναι μάθησις μέλους και εκείνων όσα ακολουθούσι τριγύρω εις το μέλος.
Ε. Τι είναι το μέλος;
Α. Είναι σειρά φθόγγων, ανομοίων αλλήλοις κατά την οξύτητα και βαρύτητα, ήγουν κατά την ανάβασιν και κατάβασιν της διαδοχής, τουτ΄έστιν ότε ο εις φθόγγος διαδέχεται κατόπιν τον άλλον εις ευχαρίστησιν της ακοής.
Ε. Ποία είναι τα ακολουθούντα τριγύρω εις το μέλος;
Α. Είναι Τόνοι, Ήχοι, Συστήματα, Σχέσεις, Χρόνοι, Ρυθμοί, Αναλογίαι, Συμφωνίαι κ.τ.λ.
Ε. Τι είναι ο φθόγγος;
Α. Είναι φωνή, αποβλέπουσα εις μέλος, η οποία στέκεται εις μίαν βάσιν, όθεν και πτώσις εμμελής της φωνής λέγεται, δηλονότι η φωνή η εκ του κρουσθέντος σώματος τειναζομένη και εις την ακοήν πίπτουσα, δια την σχέσιν, την οποίαν έχει ο φθόγγος, ήγουν δια την τελειωτικήν δύναμιν, την οποία έχει εις σύστασιν του μέλους, δια τούτο άνευ σχέσεως ούτε φθόγγος γίνεται ούτε μέλος.
Ε. Εις πόσα διαιρείται η Μουσική;
A. Η Μουσική διαιρείται γενικώς εις δύο, εις Θ ε ω ρ η τ ι κ ή ν και Π ρ α κ τ ι κ ή ν.
Ε. Τι είναι η Θεωρητική;
Α. Η κατά θεωρίαν μάθησις των βασίμων ορισμών της Μουσικής.
...
*

Από το Κεφάλαιον Β', Πίνακας των Φθόγγων και των Μαρτυριών:

Από το Κεφάλαιον Γ', οι Χαρακτήρες Ποσότητος:


[1] Κρηπίς: είδος υποδήματος, γενικότερα όμως σημαίνει θεμέλιο, τα θεμέλια οικοδομήματος. Μ’ αυτήν την έννοια χρησιμοποιείται εδώ, θα μπορούσαμε να «μεταφράσουμε» τον τίτλο στα νέα ελληνικά: Θεμελιώδεις Αρχές του Θεωρητικού και Πρακτικού της Εκκλησιαστικής Μουσικής.
[2] Εδώ άρθρο του Γ. Στάθη για τον Θ. Φωκαέα.

8 σχόλια:

thas είπε...

Συγκινούμαι ούτω πως:
1)Θυμάμαι, κάπως θολά, στα χρόνια του δημοτικού, να κολυμπάω στην αυστηρή σύνταξη της καθαρεύουσας. Κι επειδή η μνήμη είναι αισιόδοξη, καταφέρνει να νοσταλγεί ακόμα και αυτό που τότε ήταν βάσανο.

2)Μετά από τέσσερα χρόνια βυζαντινά και εκατοντάδες ώρες ψαλτικής θυμάμαι πλέον ελάχιστα πράγματα. Ίσως μόνο ένα εισαγωγικό τραγουδάκι της μεθόδου του Καρά: νηηη-βου-γα-δι / κε-κε-δι / δι-παβου-γαβου-πα /βούούού-πα-νη.

Ωραία ανασκαφή.

thas είπε...

διόρθωση:

/διι-γαβου-παβου-γα/

(τελικά ούτε αυτό.)

kukuzelis είπε...

Ο ορισμός του φθόγγου μου θυμίζει σχεδόν ποίημα:

"η φωνή η εκ του κρουσθέντος σώματος τειναζομένη και εις την ακοήν πίπτουσα"

"άνευ σχέσεως ούτε φθόγγος γίνεται ούτε μέλος"

*

Dimitri Sykias είπε...

Δυστυχώς thas εγώ ούτε αυτό το /διι-γαβου-παβου-γα/ δεν έμαθα και είναι ντροπή μου να αγνοώ έναν τέτοιον πολιτιστικό πλούτο, ποτέ πάντως δεν είναι αργά.
Όντως είναι απόλαυση το κείμενο του Φωκαέως Κουκουζέλη, πέραν από την πρακτική του ή μη χρησιμότητα. Μην παραλείψεις το link με την βιογραφία του από τον Στάθη.
Ο Φωκαεύς πρέπει να ήτο λαμπρός όχι μόνον καλλιτέχνης αλλά και άνθρωπος (περισσότερα περιμένω από τον Μπερεκέτη).

γεράσιμος μπερεκέτης είπε...

Κατέχεις την τελευταία έκδοση του 1912. Έχει μια κάποια αξία στην πιάτσα του παλαιού βιβλίου. Ωστόσο κυκλοφορεί και αναστατική έκδοση του 2005 (ΟΜΙΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ).

Οι Κρηπίδες (του Θεοδώρου Φωκαέως 1842, 1864, 1868,1893 και του Στεφάνου Λαμπαδαρίου 1875, 1890), ακολούθησαν το Μέγα Θεωρητικόν του Χρυσάνθου, 1832. Είναι εκλαικευτικές προσεγγίσεις με διττό στόχο: αφενός την εύκολη διδασκαλία μέσω των ερωταποκρίσεων (ελαχιστοποίηση του θεωρητικού λόγου) και αφετέρου κάποιες διορθωτικές επεμβάσεις στο θεωρητικό έργο του Χρυσάνθου, ιδίως για το μαλακό χρωματικό γένος και για τους εναρμόνιους ήχους.

Dimitri Sykias είπε...

Χρήσιμες πληροφορίες, ευχαριστώ Μπερεκέτη.
Μια αφελής ίσως ερώτηση: υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις κρηπίδες που ανέφερες (σημειογραφία, tρόπος εκφοράς κλπ) και σε μια σύγχρονη μέθοδο Βυζαντινής, του Μαργαζιώτη ας πούμε;

γεράσιμος μπερεκέτης είπε...

Επανερχόμενος στο άρθρο σου, μετά από πολύ καιρό, είδα το τελευταίο σχόλιό σου, που ρωτά για τη διαφορά των Κρηπίδων με τα νεότερα θεωρητικά, όπως αυτό του Μαργαζιώτη, ή και του Σίμωνος Καρά προσθέτω εγώ, όπως επίσης και μερικών ακόμα που κατά καιρούς έχουν εκδοθεί.

Η θεμελιώδης διαφορά είναι κατά το εξής:
Προ του 1881, κατά το πρότυπο που ώρισε ο Χρύσανθος, ο πρώτος "νεοέλλην" θεωρητικός (1832 Μέγα Θεωρητικόν) όλες οι θεωρίες για τις κλίμακες, παρουσιάζονται σε διαγράμματα που χωρίζουν την 8α σε 68 τμήματα (μόρια). Μετά το 1881, η επιτροπή που αναθεώρησε αρκετά ζητήματα "ακρίβειας" στον υπολογισμό των διαστημάτων, θεωρεί (κατόπιν πειραματική διερεύνησης) αποτελεσματικότερο και εγγύτερο στην αλήθεια το να διαιρεθεί η 8α σε 36 τμήματα (μετέπειτα στο διπλάσιο 72)ώστε με μεγαλύτερη ακρίβεια να αποδίδονται οι σχέσεις των διαστημάτων 2ας (βημάτων) που απαρτίζουν τις διάφορες κατά γένη κλίμακες.

Πέρα τούτου, οι διαφορές είναι κυρίως διαφορές διδακτικής μεθοδολογίας - εύλογες, μιας και οι εποχές αλλάζουν.

γεράσιμος μπερεκέτης είπε...

Επιπροσθέτως θα αναφερθώ λίγο και στη σημειογραφία και την εκφορά, που θίγεις στο ερώτημά σου.

Το ζήτημα της εκφοράς, είναι ζήτημα σχετιζόμενο πάντα με την ερμηνεία της σημειογραφίας. Στην προ του 1832 σημειογραφία, αυτή των χειρογράφων (γιατί το 1832 μαζί με το Μέγα Θεωρητικό εγκαινιάζεται και η περίοδος των έντυπων εκδόσεων), έχουμε διάφορες περιόδους. Το μέγα ζήτημα της παλαιάς σημειογραφίας ήταν οι διαφορές κατά σχολές στην απόδοση τόσο του ρυθμού, όσο και των στενογραφικών σημαδιών (σημάδια που αντιστοιχούσαν σε φράσεις ολόκληρες). Η νέα σημειογραφία΄του 1832 ήρθε για να επιλύσει αυτά τα ζητήματα και να καταστήσει κατά το δυνατόν μονοσήμαντη τη σχέση συμβόλου-ερμηνείας. Ωστόσο, επειδή η μετάβαση από το παλιό στο νέο κατόπιν μιας μεγάλης τομής ποτέ δεν μπορεί να είναι απόλυτα επιτυχής, οι διαφορές ύφους μεταξύ των διαφόρων Σχολών ερμηνείας (πχ Πατριαρχική Σχολή, Αθηναϊκή Σχολή) διατηρήθηκαν, βασιζόμενες σε όσες ασάφειες μπορεί να περιέχει το νέο σύστημα.

Οι θεωρητικοί που ακολούθησαν τις Κρηπίδες ενέταξαν στα θεωρητικά τους αρκετές διαφοροποιές οδηγίες ως προς το ύφος και τον τρόπο ερμηνείας κάποιων συμβόλων. Ιδίως ο Σίμων Καράς, πάνω σε αυτόν τον τομέα λεπτολόγησε, και μάλιστα επανέφερε αρκετά σύμβολα στενογραφικά της παλαιάς γραφής τα οποία ο Χρύσανθος δεν ενέταξε στην νέα σημειογραφία.