Το Κουαρτέτο για το Τέλος του Χρόνου, για βιολί, κλαρινέτο, τσέλο και πιάνο (1940-41) του Messiaen είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές και διδακτικές συνθέσεις του. Αν κάποιος θα ήθελε να ασχοληθεί με το έργο του, ίσως θα έπρεπε να ξεκινήσει από αυτό. Η μελέτη του Technique de mon language musical, Leduc, Paris, 1944, θα βοηθήσει στην τεχνική ανάλυση του έργου και θα καταδείξει τις αρμονικές, αντιστικτικές και ρυθμικές θεωρίες του Messiaen στην πράξη. [1]Ακολουθεί σε μετάφρασή μου η Εισαγωγή στο κουαρτέτο από τον ίδιο τον Messiaen, η οποία παρουσιάζει πολλαπλό ενδιαφέρον.
Συνέλαβα την ιδέα και έγραψα το έργο μου “Quator pour la fin du Temps” κατά την διάρκεια της αιχμαλωσίας μου στο Stalag VIII A. Η πρώτη εκτέλεση δόθηκε στον χώρο του στρατοπέδου στις 15 Ιανουαρίου 1941, από τον Jean Le Boulaire (βιολί), τον Henri Akoka (κλαρινέτο), τον Etienne Pasquier (τσέλο) και εμένα στο πιάνο. [2] Το κρύο εκείνη την μέρα ήταν φοβερό. Το στρατόπεδο ήταν ολόκληρο καλυμμένο από χιόνι. Ήμασταν 30.000 αιχμάλωτοι (κυρίως γάλλοι με λίγους πολωνούς και βέλγους). Και οι τέσσερις παίζαμε με χαλασμένα όργανα: το τσέλο του Etienne Pasquier είχε μόνο 3 χορδές, μερικά από τα πλήκτρα του πιάνου μου ήταν κολλημένα. Φορούσαμε απίστευτα ρούχα, μου είχαν δώσει ένα σκισμένο πράσινο σακάκι και φορούσα ξυλοπάπουτσα. Η σύνθεση του ακροατηρίου ήταν ποικίλη: ιερωμένοι, γιατροί, καταστηματάρχες, επαγγελματίες στρατιώτες, εργάτες, χωρικοί…
Όταν ήμουν αιχμάλωτος η πείνα με έκανε να βλέπω έγχρωμα όνειρα: μπορούσα να δω το ουράνιο τόξο του Αγγέλου και παράξενες δονήσεις χρωμάτων. Η επιλογή πάντως του τίτλου Ο Άγγελος που εξαγγέλλει το Τέλος του Χρόνου [3] έγινε για πολύ πιο σοβαρούς λόγους.
Το έργο είναι κατευθείαν εμπνευσμένο από το αντίστοιχο εδάφιο της Αποκάλυψης. Η μουσική του γλώσσα είναι κατ’ ουσίαν άυλη, πνευματική, καθολική. Οι μουσικοί τρόποι, στην μελωδική και αρμονική τους υλοποίηση έχουν κάτι το διφορούμενο τονικά και πλησιάζουν τον ακροατή από την αιωνιότητα διαμέσου του διαστήματος ή του απείρου. Ειδικοί ρυθμοί, έξω από κάθε μετρική υποδιαίρεση, συνεισφέρουν δυναμικά στην επιμήκυνση του ένχρονου.
Σαν μουσικός έχω δουλέψει αρκετά με τον ρυθμό. Ο ρυθμός στην ουσία του δεν είναι παρά αλλαγή και υποδιαίρεση. Το να μελετάς την αλλαγή και την υποδιαίρεση είναι σαν να μελετάς τον ίδιο τον χρόνο. Η μέτρηση του χρόνου - σχετική, ψυχολογική, φυσιολογική - διαιρεί τον χρόνο σε χιλιάδες διαφορετικά στιγμιότυπα. Η πιο άμεση αντίληψη που έχουμε αυτής της διαίρεσης είναι η διαρκής μετατροπή του μέλλοντος σε παρελθόν. Στην αιωνιότητα αυτό θα σταματήσει να υφίσταται. Τόσα πολλά προβλήματα! Αναρωτήθηκα και προσπάθησα να δώσω λύση σ’ αυτά τα προβλήματα στο Κουαρτέτο για το Τέλος του Χρόνου. Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία σαράντα χρόνια αυτά τα προβλήματα είχαν προσανατολίσει την έρευνα μου για τον ήχο και τον ρυθμό…
Στο όνομα της Αποκάλυψης το έργο μου προσέγγισε την ηρεμία και την αυστηρότητα. Αυτοί που με κρίνουν ξεχνούν ότι η Αποκάλυψη δεν περιέχει μόνο τέρατα και συμφορές. Μέσα στην Αποκάλυψη υπάρχουν επίσης και γαλήνιες στιγμές λατρείας καθώς και θαυμαστά οράματα ειρήνης. Δεν είχα ποτέ σαν σκοπό να εικονογραφήσω την Αποκάλυψη: ξεκίνησα με την αγαπημένη σκηνή του Αγγέλου που εξαγγέλλει το Τέλος του Χρόνου και έγραψα ένα κουαρτέτο για όργανα και για τους εκτελεστές αυτών των οργάνων που είχα εκείνη την συγκεκριμένη στιγμή στην διάθεσή μου, δηλ. ένα βιολί, ένα κλαρινέτο, ένα τσέλο και ένα πιάνο.
Εάν το μυστήριο του Αγγέλου που εξαγγέλλει το Τέλος του Χρόνου δημιουργεί την ανάγκη μιας μουσικής, αποθαρρύνει την εικονογραφία. Θα μπορούσε κανείς παρόλα αυτά να θαυμάσει την όμορφη τοιχογραφία της Αποκάλυψης στον Καθεδρικό της Angers. Ο Albrecht Dürer έδωσε σε πίνακά του μια καταπληκτική ερμηνεία της Αποκάλυψης. Ενώ από την μια σεβάστηκε κάθε λεπτομέρεια του οράματος, ζωγράφισε έναν αποσωματοποιημένο άγγελο, αξέχαστο, τρομακτικό, σχεδόν σουρεαλιστικό και ολοκληρωτικά υπερφυσικό.Και μια τελευταία παρατήρηση: Αυτό το κουαρτέτο χωρίζεται σε 8 μέρη. Γιατί; Το επτά είναι τέλειος αριθμός. Η Δημιουργία του Κόσμου έγινε σε έξι μέρες και καθαγιάστηκε από την έβδομη, το θείον Σάββατο. Ο αριθμός «7» επιμηκύνεται στην αιωνιότητα και γίνεται το «8» του ανέσπερου φωτός, της αιώνιας ειρήνης.
__________________________________________________________________
[1] Αν διαβάζετε γαλλικά μπορείτε να βρείτε μια ανάλυση του κουαρτέτου από τον François Nicolas εδώ.
[2] Υπάρχει μια εκτέλεση σε CD με δύο από τους τέσσερις συντελεστές της πρώτης εκτέλεσης, Olivier Messiaen, Quator pour la Fin du Temps, ACCORD 461 744-2.
[3] ΙΙ. Vocalise, pour l’ Ange qui annonce la fin du Temps, [Vn, Cl, Vc, Pno]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου