Συνοπτικός Πίνακας Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής

Οι παρακάτω σημειώσεις, σε μορφή συνοπτικού πίνακα, έχουν σχολικό χαρακτήρα και σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθούν ως μια εμπεριστατωμένη επιστημονική περίληψη της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής. Αν κάποιος από τους αναγνώστες αυτής της ιστοσελίδας εντοπίσει κάποια σοβαρή παράληψη (στα πλαίσια των προδιαγραφών αυτού του πίνακα), ή κάποια λανθασμένη πληροφορία, τον παρακαλώ να με ενημερώσει.

ΠΗΓΕΣ
Γραπτές (Πρακτικές / Θεωρητικές)
Εικονογραφικές
Λείψανα Μουσικών Οργάνων

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ
• Αριστόξενος ο Ταραντίνος (~370 – αρχές 3ου αι. π.Χ) / ο σημαντικότερος θεωρητικός, μαθητής Αριστοτέλη
• Πυθαγόρας ο Σάμιος (~572 - ~500 π.Χ) / μαθηματικές σχέσεις
• Ηρακλείδης
• Πλάτων (~429/427 - ~347 π.Χ)
• Αριστοτέλης (384 –322 π.Χ) / ακοή-διάνοια
• Ευκλείδης (350/330 – 275/270 π.Χ)

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ
Ι. Προϊστορική Ελλάδα
Α. Κυκλαδικός Πολιτισμός (τέλος 3ης χιλ. π.Χ)
• φορητή άρπα, δίαυλος
Β. Μινωϊκός Πολιτισμός (μέσα 2ης χιλ. π.Χ)
• λύρα, δίαυλος
Γ. Μυκηναϊκός Πολιτισμός (περ. 2η χιλ. π.Χ, 1100 π.Χ κάθοδος Δωριέων)
• τραγούδι, μουσική απαγγελία

ΙΙ. Ομηρική Εποχή (8ος αι. π.Χ)
• Όμηρος, Ησίοδος
• Μαγική-θρησκευτική θεώρηση του κόσμου.
• Θεϊκή προέλευση μουσικής.
• Απόλλων (λύρα), Διόνυσος (αυλός), Ορφεύς, Μαρσύας (εφευρέτης, αυλού, αυλητικής τέχνης).
• Αντιπαράθεση απολλώνιας / διονυσιακής λατρείας και σύνδεσή της με τις δύο αντιλήψεις περί κόσμου (Nietzsche).
• Έπος: μακροσκελές αφηγηματικό ηρωικό τραγούδι που έψαλλε σε συμπόσια ηγεμόνων ο αοιδός με την συνοδεία φόρμιγγος.
• Μεθομηρική Εποχή: ραψωδοί (Θάμυρης, Δημόδοκος, Φήμιος / χωρίς συνοδεία οργάνων)
• φόρμιγξ, σύριγξ.

ΙΙΙ. Αρχαϊκή Εποχή
• Αποσύνθεση μαγικής θρησκευτικής θεώρησης του κόσμου και αντικατάστασή της από μια ανθρωποκεντρική αντίληψη. Ένταξη της μουσικής στην ζωή της πόλης ως μέσον παιδείας.
• Ελεύθερος πολίτης, πολιτική προσωπικότητα, υποκειμενικός κόσμος, συναισθήματα, αξίες, βούληση.
• Ασαφής διάκριση ανάμεσα σε μουσική αρχαϊκής και κλασσικής περιόδου – σαφής η διάκριση για τις άλλες Τέχνες.
• Λυρική ποίηση: είδος ποίησης και μουσικής. Έκφραση προσωπικών συναισθημάτων και σκέψεων. Συνοδεία λύρας. Περιλαμβάνει χορικά και μονωδικά τραγούδια.
• Επώνυμοι μουσικοί/ποητές, μουσικές μορφές.
• Καθιέρωση αυλητικών και κιθαριστικών αγώνων ( Δελφικές γιορτές / 6ος αι. π.Χ)
• Λέσβος: Αλκαίος, Σαπφώ / λατρευτικοί ύμνοι, θρήνοι, ερωτικά τραγούδια.
• Κέα: Σιμωνίδης / επινίκεια, εγκώμια.
• Σάρδεις/Σπάρτη: Αλκμάν
• Νόμος: τύπος μουσικής σύνθεσης/εκτέλεσης που λειτουργούσε ως πρότυπο. Δεσμευτικός τύπος.
α) κιθαρωδικοί (βοιώτιος, αιόλιος, τετραοίδιος, όρθιος) / Τέρπανδος
β) αυλωδικοί (τραγούδι με συνοδεία αυλού) / Πολύμνηστος
γ) κιθαριστικοί
δ) αυλητικοί (αυλός solo) / πυθικός, πολυκέφαλος
- Τραγούδια για θεούς
• ύμνος (Χ/Μ)
• παιάν (Χ / Απόλλων))
• διθύραμβος (Χ / Διόνυσος)
- Τραγούδια για ανθρώπους
• υμέναιος (γάμος)
• επιθαλάμιον (γάμος)
• θρήνος (Χ/ θάνατος)
• επινίκειον (Χ / αθλητισμός)
• σκόλιον (σκωπτικό)
• λίνος (για τον τρύγο)
• προσόδιον (Χ / πανηγυρικό)
• παροίνια (τραγούδια του κρασιού)
• παρθένιον (Χ / Απόλλων, Άρτεμις)
• υπόρχημα (Χ / Απόλλων, θυσίες)

IV. Κλασική Εποχή (5ος αι. π.Χ)
• Αττική Τραγωδία: Ένωση μουσικής, ποιητικού λόγου και χορού. Οι αρχές της βρίσκονται στον απαντητικό τρόπο εκτέλεσης του διθυράμβου (εναλλαγή εξάρχοντος/χορού) και στην επαύξηση στης σπουδαιότητας του διαλογικού μέρους με την εισαγωγή:
α΄ υποκριτή (Θέσπις),
β΄ (Αισχύλος) και
γ΄ (Σοφοκλής) και στα φαλλικά άσματα.
• Ψιλός λόγος (επεισόδεια), Αναπαιστικά μέρη / Παρακαταλογή (μουσική απαγγελία με κιθάρα), Στάσιμο/εμβόλιμο χορικό/ μονωδικό και Σμοιβαίο Μέλος (ψαλμωδία από χορό και υποκριτές με συνοδεία αυλού), Προαύλημα ( προετοιμασία χορικού με ένα ή δύο αυλούς), Εμμέλεια (σεμνός και εκφραστικός χορός γύρω από την θυμέλη), Σίκιννις (ελεύθερος χορός σατυρικού δράματος), Κόρδαξ (άσεμνος χορός κωμωδίας).
• Διδασκαλία περί ήθους: Η μουσική ασκεί επίδραση στην ζωή του ανθρώπου (Δάμων ο Αθηναίος). Κάθε μελωδία και ρυθμός έχει ένα ορισμένο ήθος ανάλογα με την επίδραση που ασκεί στην ψυχή. Η μουσική προσδιορίζει τον άνθρωπο σαν ένα ον που συγχρόνως σκέπτεται, αισθάνεται και πράττει. Μουσικός ανήρ. Ο Πλάτων στην Πολιτεία επισημαίνει την ηθική αξία της μουσικής και πιστεύει ότι η μουσική είναι μια θεϊκή τέχνη με υψηλούς σκοπούς και αποτελεί ένα θαυμάσιο μέσον παιδείας γιατί αναπτύσσει στους νέους το αίσθημα της τάξης και του ρυθμού και κατασιγάζει τα πάθη. Αναγνώριζε την πυθαγόρεια (διατονική) αρμονία και τον πυθαγόρειο καθορισμό των διαστημάτων με τους αριθμητικούς λόγους.
• Μουσική Παιδεία: Εκμάθηση μουσικού οργάνου / τραγούδι / χορός. Σκοπός η αρμονική διάπλαση της ψυχής.
• Από τα μέσα του 5ου π.Χ αιώνα αρχίζει η παρακμή της μουσικής. Αλλαγή αισθητικής αντίληψης, κλονισμός σχέσης ποίησης-μουσικής προβολή οργανικής δεξιοτεχνίας, χαλάρωση της διδασκαλίας περί ήθους, κοινωνική και ηθική οπισθοδρόμηση, μουσική νεωτερισμοί. (Πλάτων)
• Μεταφορά της μουσικής δραστηριότητας σε άλλα κέντρα (Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια)

V. Ελληνιστική Εποχή (4ος αι. π.Χ – 4ος αι. μ.Χ)
• Σχετικά λίγες πληροφορίες
• Μεσομήδης (Κρήτη, 2ος αι. μ.Χ), 3 ύμνοι

ΟΡΓΑΝΑ
Ι. Έγχορδα
• Ομηρική τετράχορδη φόρμιγξ
• λύρα / χέλυς ή χελώνη (συνήθως επτάχορδη)
• βάρβιτος (μεγαλύτερη πατραλλαγή λύρας)
• κιθάρα ή κίθαρις
• κλεψίαμβος
• τρίγωνον
• μάγαδις (πολύχορδο / Ανακρέων)
• πηκτίς
• επιγόνειον
• κινύρα
• ψαλτήριον (γενικός όρος για τα έγχορδα όργανα που παίζονταν κατευθείαν με τα δάκτυλα, χωρίς πλήκτρο)
• νάβλας
• σαμβύκη
• σιμίκειον
• πανδούρα ή πανδουρίς ή πάνδουρος (τρίχορδο λαουτοειδές, (;) πρόγονος ταμπουρά, μπουζουκιού)

ΙΙ. Πνευστά (Εμπνευστικά)
Κατηγορία Αυλού
• αυλός (τύπου όμποε / απλή ή διπλή γλωσσίδα)
• δίαυλος (ισομήκεις / ανισομήκεις)
• πλαγίαυλος
• σάλπιγγα
• ύδραυλις (Κτησίβιος / 2ος αι. π.Χ)
Κατηγορία Σύριγγος
• κόχλος
• σύριγξ του Πανός
• μονοκάλαμος σύριγξ

ΙΙΙ. Κρουστά
• τύμπανον
• κρόταλα
• κύμβαλα
• σείστρα
• κρουπέζιον