Σάββατο 22 Φεβρουαρίου 2014

Ο Schoenberg Είναι Νεκρός


Bou Sch
Το δικό μου άρθρο μαζί με το πρωτότυπο άρθρο του Boulez μπορείτε να κατεβάσετε σε μορφή PDF από εδώ.

Μισός και πλέον αιώνας μας χωρίζει από τις τότε απόψεις του Boulez που εξέφρασε με αδιαμφισβήτητη σαφήνεια, οξύνοια και παρρησία στα δύο άρθρα που συνοψίζουμε κατωτέρω. Σήμερα αναθεωρεί πολλές από αυτές, δεν θέλει σίγουρα να κάψει τα θέατρα όπερας και οι εκτελέσεις έργων του «παρακμιακού» ρομαντισμού έχουν προσθέσει στην τεράστια και δίκαιη φήμη του. Το μόνο που ταπεινά θα μπορούσαμε να πούμε είναι ότι μπόρεσε να δει μακριά επειδή πατούσε σε ώμους γιγάντων...

Schoenberg is Dead (1952)
Ο Boulez στο άρθρο του Schoenberg is Dead [1] του 1952 διαπιστώνει ότι υπάρχουν “κατάφωρες” ασυνέπειες στη μουσική του Schoenberg. Συνοψίζουμε κατωτέρω μερικές ιδέες του από αυτό το άρθρο:
  • Τα Three Pieces for Piano, op.11 είναι γραμμένα σε «αιωρούμενη» τονικότητα.
  • Οι ανακαλύψεις του Schoenberg ήταν κυρίως μορφολογικές. Εκκινεί από την μετά-βαγκνερική γλώσσα και οδηγείται βαθμιαία στην «αιωρούμενη» τονικότητα.
Τα θετικά στοιχεία της μουσικής του Schoenberg είναι:
  • συνεχής παραλλαγή, καμία επανάληψη
  • η μελωδία ηχοχρωμάτων (Klangfarbenmelodie)
  • τα «αναρχικά» διαστήματα [4ες καθαρές ακολουθούμενες από τρίτονα, 6ες μεγάλες ακολουθούμενες από 3ες, οι αναστροφές τους κλπ]
  • η βαθμιαία εγκατάλειψη της οκτάβας - ο κατ’ εξοχήν τονικός κόσμος
  • Τα μεγάλα (σύνθετα) διαστήματα
  • Η Αντίστιξη και η γραμμική γραφή
Τα αρνητικά στοιχεία της μουσικής του Schoenberg είναι:
  • Η χρήση του κανόνα στην 8η, όπου υπάρχει μίμηση τονικών υψών και διαρκειών (ο comes μιμείται επακριβώς τον dux).
  • Η σύγχυση μεταξύ θέματος και σειράς. Ο Schoenberg αδυνατεί να προβλέψει τον ηχητικό κόσμο που μπορεί να δημιουργήσει η σειρά.
    • ο δωδεκαφθογγισμός αποτελεί έναν αυστηρό νόμο που διέπει την χρωματική γραφή
    • το σειραϊκό φαινόμενο δεν είχε γίνει αντιληπτό στην ολότητά του από τον Schoenberg
  • Προσπαθεί να νομιμοποιήσει την σειρά εντάσσοντάς την σε «παραδοσιακό» περιεχόμενο μορφής, ενορχήστρωσης και ρυθμικής δομής.
    • προσπαθεί να νομιμοποιήσει τον ένα κόσμο με τον άλλο παρόλο που είναι ασύμβατοι
    • δεν μπορούν να συνδεθούν ιστορικά οι προκλασικές και κλασικές μορφές που κυριαρχούν στην αρχιτεκτονική των δωδεκάφθογγων έργων
  • Η χρήση της Hauptstimme (κύριας φωνής) και Nebenstimme (συνοδού φωνής). Πρόκειται για μία αντίστιξη που ακολουθεί ιεραρχίες - ένας νεκρός κόσμος.
  • Η αισθητική, ποιητική και τεχνική του Schoenberg δεν συγχρονίζονται πλέον όπως σε παλαιότερα του έργα (Pierrot Lunaire για παράδειγμα)
  • Στα έργα που συνέθεσε στις ΗΠΑ διακρίνει κανείς πολωτικές λειτουργίες στη μουσική του, π.χ παράλογες πτώσεις.
  • Διερεύνησε μόνο μία μουσική παράμετρο (τα τονικά ύψη).
  • Ο Schoenberg χρησιμοποίησε την σειρά ως το μουσικό ανάλογου του ελάχιστου κοινού πολλαπλασίου για να βεβαιώσει την «σημασιολογική» ενότητα του έργου του, ενώ στην πραγματικότητα έκανε χρήση μιας προϋπάρχουσας ρητορικής, όχι μιας καθαρά σειραϊκής προσέγγισης.
Ενδιαφέρουσα είναι και η εξής άποψη που εκφράζει στο εν λόγω άρθρο: «Μετά την Βιενέζικη Σχολή όποιος συνθέτης δεν συμμετείχε στα σειραϊκά πειράματα είναι άχρηστος».
Τελειώνει το άρθρο με τα εξής λόγια:
«Δεν διστάζω να γράψω, όχι χωρίς κάποια επιθυμία να προκαλέσω ένα βλακώδες σκάνδαλο, άλλα και με μια εξίσου ντροπαλή υποκρισία και άσκοπη μελαγχολία: Ο SCHOENBERG ΕΙΝΑΙ ΝΕΚΡΟΣ.»
Incipit (1952)
Στο άρθρο του Incipit, [2] του 1952 επίσης, αντιπαραθέτει τον Webern με τους Schoenberg και Berg οι οποίοι συνετάχθησαν με την παρακμή του γερμανικού ρομαντισμού. Από την άλλη ο Webern:
  • Όπως και ο Debussy, αποκαθιστά την δύναμη του ήχου ενάντια στην κληρονομημένη ρητορική.
  • Συνθέτει έργα με «καθαρή» μορφή.
  • Χρησιμοποιεί την παύση ως αναπόσπαστο μέρος της μουσικής, ένας ρυθμικός νεωτερισμός.
  • Χρησιμοποιεί την «σχολαστική» προσέγγιση ως μέσον έρευνας. Είναι ένας «ασκητικός» συνθέτης (μήπως από έλλειψη κουράγιου;)
  • Η «εγκεφαλική» ποιότητα της μουσικής του προέρχεται από:
    • την τεχνική τελειότητα
    • την καινοτομία του μηνύματος
Παρατηρήσεις
  1. Στα ελληνικά row και series μεταφράζονται ως σειρά. Ο Boulez διευκρινίζει ότι υπάρχει όμως μια βασική διαφορά ανάμεσα στους δύο όρους: η row είναι μια σειρά τονικών υψών, μια «άρρυθμη» μελωδία, ενώ series είναι μια σειρά αναλογιών, μία «αφαιρετική» κατασκευή, η οποία μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις μουσικές παραμέτρους. Η row προέρχεται από την υπερθεματικοποίηση (ultrathematization), όπου θεματικά διαστήματα θεωρούνται ως απόλυτα διαστήματα, ελεύθερα από ρυθμό, δυναμική και έκφραση και εδώ υποφώσκει η έννοια της series. Ο Boulez ισχυρίζεται στο On Music Today, ότι η series προσομοιάζει την Αρχή της Σχετικότητας στη Φυσική!
  2.  Αναφερθήκαμε σε αυτό το άρθρο αρκετές στις μουσικές παραμέτρους και ιδιαίτερα σε αυτήν του τονικού ύψους. Η παράμετρος γενικά είναι ένα χαρακτηριστικό στοιχείο ή ένας μετρήσιμος παράγων που βοηθά στον ορισμό ενός συστήματος. Την παράμετρο συναντάμε στα Μαθηματικά, την Λογική, την Γλωσσολογία, στις Επιστήμες του Περιβάλλοντος, στην Μουσική και σε άλλους τομείς του επιστητού.
Μουσικές παράμετροι είναι εκείνα τα δομικά στοιχεία τα οποία κατά την διάρκεια μιας σύνθεσης μπορούν να διατηρηθούν σταθερά ή να παραλλαχθούν, διαφοροποιώντας με αυτόν τον τρόπο την ίδια την σύνθεση.
Θεμελιώδεις παράμετροι σε μια τονική σύνθεση είναι η αρμονία, η μελωδία και η δομή/μορφή. Ο Schoenberg στην Δωδεκάφθογγη Μέθοδο Σύνθεσής του οργανώνει την παράμετρο του τονικού ύψους μόνο (οι άλλες παραμένουν ελεύθερες). Στον Ολικό Σειραϊσμό του Boulez ζητούμενο είναι η πλήρης παραμετροποίηση της μουσικής.
Οι μουσικές παράμετροι είναι:
  • Αρμονία
  • Μελωδία
  • Δομή
  • Συνοδευτικό πρότυπο
  • Ρυθμικό πρότυπο
  • Μελωδικός σχηματισμός (φιγούρα)
  • Υφή (ύφανση)
  • Άρθρωση
  • Ενορχήστρωση
  • Τονικότητα
  • Τρόπος
  • Tempo
  • Μέτρο
  • Δυναμική
  • Ρεζίστρο
Τελικές Παρατηρήσεις - Συμπεράσματα
Τα δύο προαναφερθέντα άρθρα του Boulez κατά τη γνώμη μου έχουν ιστορική και όχι τρέχουσα αξία. Θα πρέπει να λάβει κανείς υπόψη το γενικότερο μουσικό κλίμα της εποχής. Εντούτοις, σε “κατάφωρες” ασυνέπειες υπέπεσε και ο Νεύτων στην σωματιδιακή θεωρία του για το φως, κι όμως σπερματικά εντός της υπήρχε η κβαντική θεώρησή του. Ο Schoenberg μας έμαθε να σκεφτόμαστε και να συνθέτουμε διαφορετικά ακόμη κι όταν ασχολούμεθα με την τονική μουσική. Δανείστηκε από την παράδοση για να δημιουργήσει παράδοση.
Τα έργα του σήμερα, με εξαίρεση ίσως αυτά της ατονικής του περιόδου, δεν είναι η πρώτη προτεραιότητα των εκτελεστών και σε καμιά περίπτωση το σύνολο του έργου του δεν έτυχε της αποδοχής και της αγάπης ανάλογης με αυτήν μιας συμφωνίας του Brahms για παράδειγμα. Αυτό όμως συμβαίνει για το μεγαλύτερο μέρος της avant-garde μουσικής του 20ου αι. Δεν είχε καλύτερη τύχη ο  λογικά συνεπής με το υλικό του ολικός σειραϊσμός που ευαγγελίζεται ο Boulez της συγκεκριμένης περιόδου. Τα Three Pieces, op.11 ήταν το αναπόφευκτο βήμα μετά το Nuages Gris του Liszt. Όποιος φλερτάριζε με το παρελθόν εκείνη την εποχή αφανιζόταν και θα αναδυόταν - δίκαια όπως φάνηκε από το κοντσέρτο για βιολί του Korngold, ενός «άχρηστου» κατά τον Boulez συνθέτη, για αναφερθούμε σε μία μόνο περίπτωση - τουλάχιστον εβδομήντα χρόνια μετά, όταν πια θα είχε κοπάσει η θύελλα της πρωτοποριακής μουσικής.
Το 1952 ο Schoenberg ήταν όντως ήδη νεκρός, είχε πεθάνει στις 13 Ιουλίου του 1951.

[1] “Schoenberg is Dead” (1952). Στο Stocktakings from an Apprenticeship, συλλογή δοκιμίων από τον Paule Thévenin, σε μετάφραση στην αγγλική από τον Stephen Walsh, με μια εισαγωγή από τον Robert Piencikowski. Oxford: Clarendon Press; New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-311210-8
[2] Επίσης στο Stocktakings from an Apprenticeship.

Τετάρτη 19 Φεβρουαρίου 2014

Το Κλασικό Rondo

Το άρθρο που ακολουθεί είναι συνέχεια του Γαλλικού Rondo. Το άρθρο και την παρτιτούρα του Rondo του Mozart μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Γενικά Χαρακτηριστικά
Ελάχιστες είναι οι μορφολογικές διαφορές ανάμεσα στο rondo της πρώιμης κλασικής περιόδου και στο προγενέστερο Γαλλικό Rondeau. Είναι μια τμηματική μορφή (part form) με σαφώς ορισμένες αρμονικές και ρυθμικές τομές. Η κύρια διαφορά τους έγκειται στον χειρισμό του μουσικό υλικού. Θα λέγαμε σχηματικά: στο rondeau οι μελωδίες συλλαμβάνονται ως μοτίβα, ενώ στο rondo ως θέματα.
Το ύφος των rondos είναι συνήθως ελαφρό και παιγνιώδες. Θέλοντας να επισημάνουμε τα υφολογικά χαρακτηριστικά μιας σύνθεσης, αναφερόμαστε πολλές φορές σε ύφος rondo (rondo style), χωρίς όμως η πραγματική μορφή της σύνθεσης να είναι rondo.
Λόγω των μορφολογικών διαφορών ανάμεσα σε rondeau και rondo καλό είναι να διαφοροποιήσουμε και την ορολογία των μορφοποιητικών στοιχείων του rondo: αντί για refrain, κύριο θέμα, ή πρωτεύον θέμα, ή θέμα rondo και αντί για couplet (s), επεισόδιο (-α) ή δευτερεύον (-τα) θέμα (-τα). Στην αγγλική ορολογία: principal theme, ή rondo theme και episodes, ή digressions, ή subordinate themes.
Τα rondos μπορεί να είναι ανεξάρτητα έργα ή μέρη μιας πολυμερούς μορφής για παράδειγμα μιας μορφής σονάτας σε τρεις ή τέσσερις κινήσεις (σονάτες για σόλο όργανα, κουαρτέτα, συμφωνίες, κοντσέρτα κλπ.). Το rondo σε μια πολυμερή σύνθεση τοποθετείται συνήθως στην τελευταία κίνηση (finale), εντούτοις υπάρχουν περιπτώσεις που απαντάται στο πρώτο η σε κάποιο άλλο πλην του τελευταίου μέρους, για παράδειγμα στην Σονάτα για Πιάνο του Haydn σε Σολ, Hob.XVI/39, του Mozart, Κ.284 στο δεύτερο μέρος και στου Beethoven op.54 στο πρώτο μέρος.
Στην κλασική περίοδο απαντώνται συνήθως πενταμερή και επταμερή rondos. Η πρώιμη κλασική περίοδος προτιμά τα πενταμερή (οι 12 Συμφωνίες του Λονδίνου του Haydn της περιόδου 1790-1795 περιλαμβάνουν πενταμερή rondos). Rondos με περισσότερα από επτά μέρη είναι σπάνια, για παράδειγμα το τελευταίο μέρος της Σονάτας για Πιάνο K.281 του Mozart είναι ένα 9-μερές rondo και το τελευταίο μέρος της op.42 του Schubert 11-μερές.

Τμήματα του Κλασικού Rondo
Το Κύριο Θέμα περιλαμβάνει εύκολα αναγνωρίσιμα μελωδικά και ρυθμικά στοιχεία και δομείται ως μια περίοδος, διπλή περίοδος, ομάδα φράσεων, ή ως μια απλή τμηματική φόρμα (διμερής ή τριμερής). Στην πρώτη του εμφάνιση τουλάχιστον είναι στην περιοχή της τονικής και αρμονικά κλειστό (πτώση στην I / i). Η επανεμφάνιση / επανάληψη του κύριου θέματος είναι το βασικό ενοποιητικό στοιχείο του rondo και υπ΄αυτή την έννοια σχετίζεται με την τριμερή μορφή. Οι παραλλαγμένες επαναλήψεις του κυρίου θέματος - θα αναφερθούμε κατωτέρω - δημιουργούν αντίθεση και έκπληξη.
Στις επανεμφανίσεις του το κύριο θέμα μπορεί να βραχυνθεί ή να παραλλαχθεί μελωδικά και αρμονικά, χωρίς όμως να αλλοιωθεί η φυσιογνωμία και αναγνωρισιμότητά του (δείτε για παράδειγμα το κύριο θέμα από το Rondo της σονάτας για πιάνο op.2.2 του Beethoven). Όταν σε κάθε επανεμφάνισή του το κύριο θέμα παραλλάσσεται αρκετά, προσομοιάζει τη μορφή του Θέματος με Παραλλαγές και ονομάζεται Rondo Παραλλαγών (Variation Rondo) [δεν απαντάται αυτός ο όρος στην ελληνική βιβλιογραφία απ΄όσον γνωρίζουμε]. Σε μεγαλύτερες rondo μορφές το κύριο θέμα σχεδόν πάντα παραλλάσσεται. Στην Σονάτα για Πιάνο op.2.2 του Beethoven το κύριο θέμα του rondo στις τρεις επανεμφανίσεις του διανθίζεται, ο μελωδικός σκελετός του όμως παραμένει ανέπαφος.
Το κύριο θέμα μπορεί να κλείνει με μία codetta, όπως στο τελευταίο μέρος της Σονάτας για Πιάνο σε σολ ελάσσονα, op.22 του Schumann.

• Τα Επεισόδια είναι θεματικού ή επεισοδιακού χαρακτήρα. Όταν είναι θεματικά δομούνται ως μία απλή τμηματική μορφή ή ως περίοδος, όπως δηλαδή και το κύριο θέμα. Όταν είναι επεισοδιακά, μετασχηματίζουν και επεκτείνουν μουσικές ιδέες, μοτιβικό υλικό, χαρακτήρα, τρόπο, τονικότητα, ρυθμό, υφή και ο χειρισμός του υλικού είναι πιο ελεύθερος (μοτιβικοί μετασχηματισμοί, διάνθιση / στολισμός [ornamentation], παρενθετικές μετατροπίες, χρήση αντιστικτικών τεχνικών).
Το αν ένα επεισόδιο είναι μετατροπικό ή όχι εξαρτάται εν πολλοίς από το αν η επόμενη εισαγωγή του κύριο θέματος είναι στην τονική ή σε άλλη τονική περιοχή.
Τα επεισόδια μπορούν να χρησιμοποιούν στοιχεία από το κύριο θέμα ή νέο υλικό καθώς επίσης να χρησιμοποιούν περισσότερα του ενός θέματα ή και τμήματα. Γράφονται συνήθως σε γειτονικές της τονικής τονικότητες (IV, V, ii, iii, vi στον μείζονα τρόπο και III, iv, v, bVI, bVII στον ελάσσονα).

• Τα διάφορα τμήματα του rondo διασυνδέονται με Γέφυρες (bridges) ή Συνδετικά Περάσματα (links). Στα λιγότερο τμηματοποιημένα και μεγαλύτερης διάρκειας rondos οι σύνδεσμοι επεκτείνονται και τότε μιλάμε για Περιοχές Μεταφοράς (Transition Regions). Μερικές φορές στοιχεία του κύριου θέματος χρησιμοποιούνται στην περιοχή μεταφοράς (Anticipatory Transition).

• Ένα rondo μπορεί να τελειώνει με μία Coda ή Codetta που ενδεχομένως συνοδεύεται και από έναν Επίλογο ή Καταληκτικό Τμήμα (Closing Section). Η coda εκκινεί με την τελική πτώση του κυρίου θέματος και στην απλούστερη περίπτωση έχουμε μια απλή επέκταση της. Πιο εκτεταμένες codas λαμβάνουν την μορφή μιας Τελικής Επεξεργασίας (Final Elaboration). Το μουσικό υλικό που χρησιμοποιείται μπορεί να προέρχεται από υλικό του rondo ή να είναι καινούριο.

• Τα rondos σε πολυμερείς μορφές, στις σονάτες για παράδειγμα, δεν περιλαμβάνουν Εισαγωγικό Τμήμα (Introduction). Από την άλλη στα rondos κοντσέρτου συνήθως προηγείται ένα εισαγωγικό τμήμα (Introduction & Rondo Capriccioso για βιολί και ορχήστρα του Saint-Saëns).
Η Εισαγωγή μπορεί να περιλαμβάνει από μία νότα μόνο ή συγχορδία μέχρι πιο πολύπλοκες κατασκευές πολλών μέτρων. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου το υλικό της Εισαγωγής χρησιμοποιείται στα Επεισόδια.

Συγκεντρώνουμε κατωτέρω τα βασικά χαρακτηριστικά του κλασικού rondo:
- Επεκτείνεται σε μέγεθος σε σχέση με το μπαρόκ και ροκοκό rondeau.
- Το κύριο θέμα έχει μελωδικό χαρακτήρα και είναι εύκολα αναγνωρίσιμο και ευκολομνημόνευτο.
- Όλες οι εμφανίσεις του κυρίου θέματος είναι στην τονική.
- Η κατασκευή παρότι τμηματική γίνεται πιο συνεχής με τη χρήση περιοχών μεταφοράς οι οποίες ενεργούν ως σύνδεσμοι μεταξύ των διαφόρων τμημάτων.
- Τα τμήματα - εκτός της αρχικής έκθεσης του κύριου θέματος στις περισσότερες των περιπτώσεων - είναι αρμονικά ανοικτά.
- Διατηρεί το ανάλαφρο και ζωηρό πνεύμα του προγενέστερου rondeau και αποφεύγονται οι περίπλοκες μουσικές ιδέες που απαιτούν εκτεταμένη επεξεργασία.
- Προτιμάται η πενταμερής από την επταμερή κατασκευή (τουλάχιστον στα rondos της πρώιμης κλασικής περιόδου).
- Η σύνθεση καταλήγει σε μια coda.

Μορφή του Rondo
Δίνουμε τώρα σχηματικά τη μορφή ενός πενταμερούς κλασικού rondo:
[Με Κ.Θ δηλώνουμε το Κύριο Θέμα του rondo και με Ε τα Επεισόδια].
ΠΝΚ 1

Ακολουθεί η σχηματική μορφή ενός επταμερούς rondo:
ΠΝΚ 2

Ο Schoenberg για το Rondo
O A. Schoenberg στο Fundamentals of Musical Composition μιλά για μορφές rondo και τις ορίζει με βάση την επανάληψη ενός ή περισσοτέρων θεμάτων που διαχωρίζονται με αντιθετικά μέρη (intervening contrasts).
Κατατάσσει ως ακολούθως τις διάφορες μορφές rondo:
- Οι μορφές Andante (ABA και ABAB).
[παραδέχεται ότι είναι υπερβολή να χαρακτηριστούν αυτές οι μορφές rondos].
- Οι Μικρές Rondo Μορφές (ABABA και ABACA).
- Οι Μεγάλες Rondo Μορφές (ΑΒΑ - C - ABA), όπου C, Trio.
- Η Σονάτα Rondo (ABA - C -ABA), όπου C, Επεξεργασία (γερμ. Durchfürung).
- Η Μεγάλη Μορφή Σονάτας Rondo (ABA - CC1 - ABA), όπου C, Trio και C1, Επεξεργασία.
Τα δομικά στοιχεία αυτών των μορφών μπορεί να είναι απλά και σύντομα, ή σύνθετα και μεγάλης διάρκειας. Εμβόλιμα, περιοχές μεταφορές, codettas και επεισόδια.

Rondo από τη Σονάτα για Πιάνο σε Ντο, K.548 του Mozart
Το τελευταίο μέρος της Σονάτας για Πιάνο σε Ντο, Κ.545 του Mozart είναι ένα πενταμερές rondo της μορφής: ABACA+Coda. Συμβουλευτείτε και τον ΠΝΚ 1 και την επισυναπτόμενη παρτιτούρα του έργου.


- Το κύριο θέμα Α δομείται ως 8-μετρη (4+4) συμμετρική, παράλληλη και κλειστή περίοδος. Διακρίνουμε τρία μοτίβα στο ηγούμενο της περιόδου. Με αυτά τα τρία μοτίβα και μόνον κατασκευάζεται όλο το rondo, ένα παράδειγμα οικονομίας των μέσων!
- Το επεισόδιο Β ως 8-μετρη (4+4) συμμετρική, αντιθετική και ανοικτή περίοδος. Παρατηρείστε ότι η φράση b2 δανείζεται υλικό από το κύριο θέμα.
- Ακολουθεί η περιοχή μεταφοράς, μια ανεξάρτητη φράση 4μ. η οποία οδηγεί στην V7 του τρόπου και εισάγεται εκ νέου το κύριο θέμα.
- Δεύτερη εμφάνιση του κυρίου θέματος.
- Το μέρος C εισέρχεται στην τονική περιοχή της vi βαθμίδας, γειτονικής της κύριας τονικότητας. Δομείται ως τριμερής μορφή, C1 - C2 - C1΄. Θεωρούμε, σε αντίθεση με όσες αναλύσεις μας είναι γνωστές, ότι το C1 κατασκευάζεται ως πρόταση (ένας όρος που εισάγεται από τον Schoenberg στο προαναφερθέν εγχειρίδιό του), c1.1 (2μ) - c1.2 (2μ.) και c1.3 (4μ.), ένα δίμετρο δηλαδή, η επανάληψή του και 4μ. επέκταση. Το υλικό στο C1 προέρχεται από το κύριο θέμα.
Το C2 είναι παράδειγμα χαλαρής δομής. Κατασκευάζεται από εναλλασσόμενους αρπισμούς μεταξύ i και V της τονικής περιοχής της vi βαθμίδας της αρχικής τονικότητας.
Το C1΄ διαφοροποιείται από το C1 με ανταλλαγή υλικού από το δεξί στο αριστερό χέρι και αντιστρόφως με χρήση διπλής αντίστιξης.
- Ένας σύνδεσμος 4μ., μια ανεξάρτητη φράση, μετατρέπει από την vi στην V7 της αρχικής τονικότητας. Ακολουθεί μια «δραματική» παύση με κορώνα και επανεισάγεται για τρίτη και τελευταία φορά το κύριο θέμα.
- Μετά την τέλεια πτώση στην Ι του κύριου θέματος εισάγεται μία 8-μετρη Coda δομημένη ως 8-μετρη (4+4) συμμετρική, παράλληλη και κλειστή περίοδος. Το υλικό προέρχεται από το C2 του μέρους C.
- Το rondo τελειώνει με ένα Καταληκτικό Τμήμα 4μ. που μέσω ενός δις επαναλαμβανόμενου πτωτικού 6/4 επικυρώνει την τέλεια πτώση στην Ι.

Σάββατο 15 Φεβρουαρίου 2014

Το Γαλλικό Rondeau

Το άρθρο που ακολουθεί καθώς και την παρτιτούρα του Les Tourbillons του Dandrieu μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.
Όλες οι φωτογραφίες μεγεθύνονται με κλικ.

Γενικά
Η αρχή της καθυστερημένης επανάληψης στις απλές ή σύνθετες τμηματικές μορφές λειτουργεί ως ένας μηχανισμός που ενοποιεί μεγαλύτερες μουσικές κατασκευές. Το rondo είναι ένα τέτοιο παράδειγμα: ένα καλά καθορισμένο θέμα, το ονομαζόμενο refrain, επανέρχεται σε διάφορα σημεία μιας σύνθεσης. Ανάμεσα στις διάφορες εμφανίσεις του θέματος παρεμβάλλονται επεισοδιακού τύπου τμήματα, τα couplets. Το rondo είναι μια από τις πιο δημοφιλείς και σημαντικές μορφές της κλασικής περιόδου.
Σε αυτές τις σημειώσεις θα εξετάσουμε περιληπτικά το λεγόμενο γαλλικό rondeau. Υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ του γαλλικού rondeau και του κλασικού rondo οι οποίες θα καταστούν σαφείς μετά και την μελέτη του κλασικού rondo.
Τίθεται επίσης το ερώτημα (Spring-Hucheson, 1995) του κατά πόσον το rondeau / rondo είναι τμηματική μορφή (part form) ή όχι. “Φαίνεται” ότι είναι μια τυπική τμηματική μορφή, εντούτοις λόγω της διαφορετικής ιστορικής του καταγωγής, το rondeau / rondo και οι τμηματικές μορφές κατατάσσονται ως διαφορετικά μουσικά είδη. Το rondeau βασίζεται στην “πρότυπη” αρχή της καθυστερημένης επανάληψης, ενώ οι τμηματικές μορφές στην διμερή κατασκευή των χορών μπαρόκ.

Ιστορικά
Το λεγόμενο κλασικό rondo είναι άμεσος απόγονος του γαλλικού rondeau μιας δημοφιλούς μουσικής μορφής του ύστερου 17ου  και πρώιμου 18ου αι. Οι απαρχές αυτής της μορφής μπορούν να ανιχνευτούν στα μονοφωνικά τραγούδια των τρουβέρων του 13ου αι. και στην πολυφωνική μουσική του 14ου και 15ου αι., εντούτοις δεν μπορεί να ανιχνευτεί μια κάποια άμεση σύνδεση. Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι το 3-φωνο Deix Soit (No.36c) του Γάλλου τρουβέρου Adam de la Halle (~1230-1287) όπου το τραγούδι έχει την σύγχρονη rondo μορφή: ABABA. Αρχικά ο όρος rondeau σήμαινε ποιητική και όχι μουσική μορφή. Το rondeau (πληθ. rondeaux) μαζί με τη μπαλάντα (ballade) και το βιρελαί (virelai) αποτελούν τις τρεις formes fixes της ύστερης μεσαιωνικής περιόδου.
Ας δούμε ένα παράδειγμα από την ποίηση. Πρόκειται για ένα απλό και μικρό σε διαστάσεις rondeau, ένα rondeau simple, του Guillaume de Machaut. Αποτελείται από 8 στίχους, ο στίχος 1 (Α) είναι ίδιος με τους 4 και 7 και ο στίχος 2 (Β) με τον 8.

Ακολουθεί μια πρόχειρη μετάφραση του ποιήματος:
Γλυκιά κι ευγενική μορφή
σε υπηρετώ με ειλικρινή καρδιά
αν θα με λυπηθείς
γλυκιά κι ευγενική μορφή
αυτό θα με κάνει λίγο ντροπαλό
μη με στεναχωρείς
γλυκιά κι ευγενική μορφή
σε υπηρετώ με ειλικρινή καρδιά.
Σχηματικά η μορφή του ποιήματος είναι: ABaAabAB, όπου Α και Β είναι οι επαναλαμβανόμενοι refrain στίχοι και a και b οι επεισοδιακού τύπου στίχοι. Η ποιητική μορφή του rondeau διατηρείται ως τις μέρες μας ως triolet.
Την μορφή καλλιέργησαν οι Γάλλοι συνθέτες για πληκτροφόρα, κυρίως οι Rameau, Chambonnières, D’Anglebert και Couperin, οι λεγόμενοι και clavicinists. Ο Lully χρησιμοποίησε το rondeau στην ορχηστρική και οπερατική του μουσική. Το πρώιμο rondeau είναι σε ύφος μπαρόκ, το ύστερο σε ροκοκό.

Μορφή
Ένα rondeau συνήθως περιλαμβάνει δύο couplets, εντούτοις rondeaux με τέσσερα ή περισσότερα couplets αφθονούν. Σπάνια είναι η περίπτωση όπου το rondeau περιλαμβάνει ένα μόνο couplet.
Το επαναλαμβανόμενο refrain είναι πάντα στην τονική (I / i) και δομείται συνήθως ως 8-μετρη ή 16-μετρη κλειστή (πτώση στην τονική) περίοδος. Τα couplets είναι είτε στην τονική (κάποιο από αυτά), ή σε γειτονικές της τονικής τονικότητες και δομούνται ως περίοδοι, ομάδα φράσεων ή ανεξάρτητη(-ες) φράση(-εις) και μπορεί να είναι τονικά ανοικτά ή κλειστά (πτώση σε βαθμίδα πλην της τονικής). Τα couplets με το refrain μπορεί να μοιράζονται το ίδιο υλικό ή και όχι, είναι πάντως του ίδιου ύφους με το refrain.
Refrain και couplets μπορούν να διασυνδέονται άμεσα μέσω μιας μικρής γέφυρας (link) η οποία συνήθως προσαρμόζει τονικά τα τμήματα που θα διασυνδεθούν.
Ένα rondeau με refrain και δύο couplet σχηματίζει μαι πενταμερή μορφή, καλούμενη και πενταμερές rondeau:
Ένα rondeau με refrain και τρία (3) couplets σχηματίζει μαι επταμερή μορφή, καλούμενη και επταμερές rondeau:
Συχνά το rondeau χρησιμοποιείτο σε στιλιζαρισμένους μπαρόκ και ροκοκό χορούς: minuet en rondeau (δηλ. μενουέτο σε μορφή rondeau), ή gigue en rondeau.

Dandieu: Les Tourbillons
Ακολουθεί μία στοιχειώδης ανάλυση του rondeau Les Tourbillons του Γάλλου συνθέτη, τσεμπαλίστα και οργανίστα Jean-François Dandrieu (~1682-1738). Προέρχεται από το έργο: Pièces de Clavecin / Livre I, Suite II του 1724.

Η παρτιτούρα του έργου:

Και μια MIDI εκτέλεση του με την παρτιτούρα και σημειωμένα στοιχεία της ανάλυσής του:

Πρόκειται για ένα πενταμερές rondeau, μορφή στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως. Συμβουλευτείτε την παρτιτούρα του έργου καθώς και τον Πίνακα που ακολουθεί.
[Στην ανάλυση επί της παρτιτούρας, βαθμίδες εντός κυκλικού πλαισίου καταδεικνύουν τονικές περιοχές.
Με κόκκινο χρώμα επισημαίνονται τα μείζονα τμήματα του έργου, με πράσινο οι περίοδοι και με μπλε οι φράσεις].

Γενικό Μορφολογικό και Αρμονικό Πλάνο του Έργου (Overview)
Το Α δομείται ως μία 8-μετρη παράλληλη, συμμετρική και κλειστή περίοδος. Η περίοδος αυτή επαναλαμβάνεται ελαφρά τροποποιημένη.
Η δομή του Α είναι λοιπόν:
Η ανάλυση των B και C δείχνεται στην παρτιτούρα. Το B κατασκευάζεται ως ομάδα φράσεων, το C ως 16-μετρη, αντιθετική, συμμετρική, ανοικτή περίοδος. Παρατηρείστε την αλυσιδωτή κατασκευή της εισαγωγικής φράσης του C.

Κυριακή 9 Φεβρουαρίου 2014

Επί Γης Αποκαλυπτικά

Χωρίς να παίρνω θέση, βρίσκω ενδιαφέρον στον παρακάτω διάλογο από το twitter:
- Η αθεΐα είναι μια νέα θρησκεία  και προφήτες της είναι επιστήμονες όπως ο R. Dawkings.
- Αν η αθεΐα λογίζεται ως θρησκεία τότε αυτό συνεπάγεται ότι η θρησκεία ως έννοια στερείται νοήματος.

(Ο Θεός να βάλει το χέρι του και ο Wittgenstein να μας θυμίζει πάλι τα γλωσσικά του επίπεδα)

Πέμπτη 6 Φεβρουαρίου 2014

Ἀποκαλυπτικά

Ἀαμών
Ἀβεδδών