Το δικό μου άρθρο μαζί με το πρωτότυπο άρθρο του Boulez μπορείτε να κατεβάσετε σε μορφή PDF από εδώ.
Μισός και πλέον αιώνας μας χωρίζει από τις τότε απόψεις του Boulez που εξέφρασε με αδιαμφισβήτητη σαφήνεια, οξύνοια και παρρησία στα δύο άρθρα που συνοψίζουμε κατωτέρω. Σήμερα αναθεωρεί πολλές από αυτές, δεν θέλει σίγουρα να κάψει τα θέατρα όπερας και οι εκτελέσεις έργων του «παρακμιακού» ρομαντισμού έχουν προσθέσει στην τεράστια και δίκαιη φήμη του. Το μόνο που ταπεινά θα μπορούσαμε να πούμε είναι ότι μπόρεσε να δει μακριά επειδή πατούσε σε ώμους γιγάντων...
Schoenberg is Dead (1952)
Ο Boulez στο άρθρο του Schoenberg is Dead [1] του 1952 διαπιστώνει ότι υπάρχουν “κατάφωρες” ασυνέπειες στη μουσική του Schoenberg. Συνοψίζουμε κατωτέρω μερικές ιδέες του από αυτό το άρθρο:
- Τα Three Pieces for Piano, op.11 είναι γραμμένα σε «αιωρούμενη» τονικότητα.
- Οι ανακαλύψεις του Schoenberg ήταν κυρίως μορφολογικές. Εκκινεί από την μετά-βαγκνερική γλώσσα και οδηγείται βαθμιαία στην «αιωρούμενη» τονικότητα.
- συνεχής παραλλαγή, καμία επανάληψη
- η μελωδία ηχοχρωμάτων (Klangfarbenmelodie)
- τα «αναρχικά» διαστήματα [4ες καθαρές ακολουθούμενες από τρίτονα, 6ες μεγάλες ακολουθούμενες από 3ες, οι αναστροφές τους κλπ]
- η βαθμιαία εγκατάλειψη της οκτάβας - ο κατ’ εξοχήν τονικός κόσμος
- Τα μεγάλα (σύνθετα) διαστήματα
- Η Αντίστιξη και η γραμμική γραφή
- Η χρήση του κανόνα στην 8η, όπου υπάρχει μίμηση τονικών υψών και διαρκειών (ο comes μιμείται επακριβώς τον dux).
- Η σύγχυση μεταξύ θέματος και σειράς. Ο Schoenberg αδυνατεί να προβλέψει τον ηχητικό κόσμο που μπορεί να δημιουργήσει η σειρά.
- ο δωδεκαφθογγισμός αποτελεί έναν αυστηρό νόμο που διέπει την χρωματική γραφή
- το σειραϊκό φαινόμενο δεν είχε γίνει αντιληπτό στην ολότητά του από τον Schoenberg
- Προσπαθεί να νομιμοποιήσει την σειρά εντάσσοντάς την σε «παραδοσιακό» περιεχόμενο μορφής, ενορχήστρωσης και ρυθμικής δομής.
- προσπαθεί να νομιμοποιήσει τον ένα κόσμο με τον άλλο παρόλο που είναι ασύμβατοι
- δεν μπορούν να συνδεθούν ιστορικά οι προκλασικές και κλασικές μορφές που κυριαρχούν στην αρχιτεκτονική των δωδεκάφθογγων έργων
- Η χρήση της Hauptstimme (κύριας φωνής) και Nebenstimme (συνοδού φωνής). Πρόκειται για μία αντίστιξη που ακολουθεί ιεραρχίες - ένας νεκρός κόσμος.
- Η αισθητική, ποιητική και τεχνική του Schoenberg δεν συγχρονίζονται πλέον όπως σε παλαιότερα του έργα (Pierrot Lunaire για παράδειγμα)
- Στα έργα που συνέθεσε στις ΗΠΑ διακρίνει κανείς πολωτικές λειτουργίες στη μουσική του, π.χ παράλογες πτώσεις.
- Διερεύνησε μόνο μία μουσική παράμετρο (τα τονικά ύψη).
- Ο Schoenberg χρησιμοποίησε την σειρά ως το μουσικό ανάλογου του ελάχιστου κοινού πολλαπλασίου για να βεβαιώσει την «σημασιολογική» ενότητα του έργου του, ενώ στην πραγματικότητα έκανε χρήση μιας προϋπάρχουσας ρητορικής, όχι μιας καθαρά σειραϊκής προσέγγισης.
Τελειώνει το άρθρο με τα εξής λόγια:
«Δεν διστάζω να γράψω, όχι χωρίς κάποια επιθυμία να προκαλέσω ένα βλακώδες σκάνδαλο, άλλα και με μια εξίσου ντροπαλή υποκρισία και άσκοπη μελαγχολία: Ο SCHOENBERG ΕΙΝΑΙ ΝΕΚΡΟΣ.»Incipit (1952)
Στο άρθρο του Incipit, [2] του 1952 επίσης, αντιπαραθέτει τον Webern με τους Schoenberg και Berg οι οποίοι συνετάχθησαν με την παρακμή του γερμανικού ρομαντισμού. Από την άλλη ο Webern:
- Όπως και ο Debussy, αποκαθιστά την δύναμη του ήχου ενάντια στην κληρονομημένη ρητορική.
- Συνθέτει έργα με «καθαρή» μορφή.
- Χρησιμοποιεί την παύση ως αναπόσπαστο μέρος της μουσικής, ένας ρυθμικός νεωτερισμός.
- Χρησιμοποιεί την «σχολαστική» προσέγγιση ως μέσον έρευνας. Είναι ένας «ασκητικός» συνθέτης (μήπως από έλλειψη κουράγιου;)
- Η «εγκεφαλική» ποιότητα της μουσικής του προέρχεται από:
- την τεχνική τελειότητα
- την καινοτομία του μηνύματος
- Στα ελληνικά row και series μεταφράζονται ως σειρά. Ο Boulez διευκρινίζει ότι υπάρχει όμως μια βασική διαφορά ανάμεσα στους δύο όρους: η row είναι μια σειρά τονικών υψών, μια «άρρυθμη» μελωδία, ενώ series είναι μια σειρά αναλογιών, μία «αφαιρετική» κατασκευή, η οποία μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις μουσικές παραμέτρους. Η row προέρχεται από την υπερθεματικοποίηση (ultrathematization), όπου θεματικά διαστήματα θεωρούνται ως απόλυτα διαστήματα, ελεύθερα από ρυθμό, δυναμική και έκφραση και εδώ υποφώσκει η έννοια της series. Ο Boulez ισχυρίζεται στο On Music Today, ότι η series προσομοιάζει την Αρχή της Σχετικότητας στη Φυσική!
- Αναφερθήκαμε σε αυτό το άρθρο αρκετές στις μουσικές παραμέτρους και ιδιαίτερα σε αυτήν του τονικού ύψους. Η παράμετρος γενικά είναι ένα χαρακτηριστικό στοιχείο ή ένας μετρήσιμος παράγων που βοηθά στον ορισμό ενός συστήματος. Την παράμετρο συναντάμε στα Μαθηματικά, την Λογική, την Γλωσσολογία, στις Επιστήμες του Περιβάλλοντος, στην Μουσική και σε άλλους τομείς του επιστητού.
Θεμελιώδεις παράμετροι σε μια τονική σύνθεση είναι η αρμονία, η μελωδία και η δομή/μορφή. Ο Schoenberg στην Δωδεκάφθογγη Μέθοδο Σύνθεσής του οργανώνει την παράμετρο του τονικού ύψους μόνο (οι άλλες παραμένουν ελεύθερες). Στον Ολικό Σειραϊσμό του Boulez ζητούμενο είναι η πλήρης παραμετροποίηση της μουσικής.
Οι μουσικές παράμετροι είναι:
- Αρμονία
- Μελωδία
- Δομή
- Συνοδευτικό πρότυπο
- Ρυθμικό πρότυπο
- Μελωδικός σχηματισμός (φιγούρα)
- Υφή (ύφανση)
- Άρθρωση
- Ενορχήστρωση
- Τονικότητα
- Τρόπος
- Tempo
- Μέτρο
- Δυναμική
- Ρεζίστρο
Τελικές Παρατηρήσεις - Συμπεράσματα
Τα δύο προαναφερθέντα άρθρα του Boulez κατά τη γνώμη μου έχουν ιστορική και όχι τρέχουσα αξία. Θα πρέπει να λάβει κανείς υπόψη το γενικότερο μουσικό κλίμα της εποχής. Εντούτοις, σε “κατάφωρες” ασυνέπειες υπέπεσε και ο Νεύτων στην σωματιδιακή θεωρία του για το φως, κι όμως σπερματικά εντός της υπήρχε η κβαντική θεώρησή του. Ο Schoenberg μας έμαθε να σκεφτόμαστε και να συνθέτουμε διαφορετικά ακόμη κι όταν ασχολούμεθα με την τονική μουσική. Δανείστηκε από την παράδοση για να δημιουργήσει παράδοση.
Τα έργα του σήμερα, με εξαίρεση ίσως αυτά της ατονικής του περιόδου, δεν είναι η πρώτη προτεραιότητα των εκτελεστών και σε καμιά περίπτωση το σύνολο του έργου του δεν έτυχε της αποδοχής και της αγάπης ανάλογης με αυτήν μιας συμφωνίας του Brahms για παράδειγμα. Αυτό όμως συμβαίνει για το μεγαλύτερο μέρος της avant-garde μουσικής του 20ου αι. Δεν είχε καλύτερη τύχη ο λογικά συνεπής με το υλικό του ολικός σειραϊσμός που ευαγγελίζεται ο Boulez της συγκεκριμένης περιόδου. Τα Three Pieces, op.11 ήταν το αναπόφευκτο βήμα μετά το Nuages Gris του Liszt. Όποιος φλερτάριζε με το παρελθόν εκείνη την εποχή αφανιζόταν και θα αναδυόταν - δίκαια όπως φάνηκε από το κοντσέρτο για βιολί του Korngold, ενός «άχρηστου» κατά τον Boulez συνθέτη, για αναφερθούμε σε μία μόνο περίπτωση - τουλάχιστον εβδομήντα χρόνια μετά, όταν πια θα είχε κοπάσει η θύελλα της πρωτοποριακής μουσικής.
Το 1952 ο Schoenberg ήταν όντως ήδη νεκρός, είχε πεθάνει στις 13 Ιουλίου του 1951.
[1] “Schoenberg is Dead” (1952). Στο Stocktakings from an Apprenticeship, συλλογή δοκιμίων από τον Paule Thévenin, σε μετάφραση στην αγγλική από τον Stephen Walsh, με μια εισαγωγή από τον Robert Piencikowski. Oxford: Clarendon Press; New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-311210-8
[2] Επίσης στο Stocktakings from an Apprenticeship.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου