3euk1L4: Υποδείξεις για την Εναρμόνιση Μελωδίας

Το άρθρο αυτό μπορείτε να κατεβάσετε σε μορφή PDF από εδώ.

Η εναρμόνιση μιας δοσμένης μελωδίας είναι μια καθαρά δημιουργική εργασία υπό ορισμένους περιορισμούς. Ο σπουδαστής καλείται να επιδείξει στον εξεταστή (ασχολούμαστε με την περίπτωση των εξετάσεων) μουσική ευαισθησία και φαντασία καθώς και το ότι κατέχει τις τεχνικές της Τονικής Αρμονίας.

Κατωτέρω σκιαγραφείται μια μέθοδος εναρμόνισης δοσμένης μελωδίας 9 βημάτων που σκοπό έχει να καθοδηγήσει το σπουδαστή υποδεικνύοντας του ένα τρόπο σκέψης και πράξης. Η φαντασία και η ευαισθησία δεν καθοδηγούνται βέβαια, αλλά καλλιεργούνται με την εμβριθή μελέτη των μεγάλων Δασκάλων του παρελθόντος.

Έστω μια δοσμένη μελωδία προς εναρμόνιση:

1. Γράφουμε τη δοσμένη μελωδία, τα άγκιστρα, τις διαστολές, τη ρυθμική αγωγή και ο,τιδήποτε άλλο είναι δοσμένο με μπλε στυλό – όχι με κόκκινο, μαύρο ή κάποιο άλλο χρώμα και όχι με μολύβι. Οι βαθμίδες, η ίδια η εναρμόνιση και ο,τιδήποτε άλλο μπορεί να κριθεί από τον εξεταστή γράφεται με μολύβι. Αν η εναρμόνιση προορίζεται για επίσημες εξετάσεις τότε κάθε τι γράφεται με μπλε στυλό για να μην μπορεί – πιθανώς κακόβουλα - να αλλοιωθεί.

2. Παίζουμε πολλές φορές τη μελωδία στο πιάνο και την τραγουδάμε ταυτόχρονα με σκοπό να εντοπίσουμε την τονικότητα (κλίμακα) που είναι γραμμένη. Αν δεν υπάρχει πιάνο διαθέσιμο “ακούμε” τη μελωδία με το “εσωτερικό” μας αυτί, το οποίο θα πρέπει να έχουμε καλλιεργήσει δεόντως με το μάθημα των Ακουστικών. Ο εντοπισμός της κλίμακας είναι συνήθως μια διαδικασία που δεν δημιουργεί πρόβλημα, προσοχή όμως, λάθος κλίμακα οδηγεί σε ολοκληρωτική απόρριψη της εναρμόνισής σας από τον εξεταστή! Αν ο εντοπισμός της κλίμακας παρουσιάζει πρόβλημα τότε ακολουθείστε τα κατωτέρω:

• Εξετάστε τον πρώτο και τον τελευταίο φθόγγο της μελωδίας. Συνήθως μια μελωδία εκκινεί με το ^1[i] και τελειώνει με το ^1 της Ι. Δεν αποκλείονται για αρχή και το ^3 και ^5 και το ^3 για τέλος, το ^5 λιγότερο. Αν η μελωδία είναι σε ελάσσονα εξετάστε την περίπτωση να τελειώνει σε ^3 < (3^η της Πικαρδίας).

• Αν η μελωδία εκκινεί με άρση, εξετάστε τον 1^ο φθόγγο της θέσης που ακολουθεί.

• Υπάρχει η περίπτωση, σε θέματα “ρομαντικού” ύφους το θέμα να εκκινεί σε διαφορετική τονική περιοχή απ’ αυτήν της Ι, π.χ να σχολιάζει την τονική περιοχή της V, ή της IV. Σ’ αυτήν την περίπτωση εξετάστε όλο το θέμα για την εύρεση της Ι και ιδίως το τέλος του.

• Συχνά σύγχυση προκαλεί ο μείζων τρόπος και ο σχετικός του ελάσσων, ιδιαίτερα αν στον ελάσσονα δεν παρουσιάζεται ο προσαγωγέας. Λύστε το πρόβλημα παίζοντας / τραγουδώντας τη μελωδία.

3. Ξαναπαίζουμε / τραγουδάμε τη μελωδία όσες φορές χρειάζεται με στόχο:

• Να διακρίνουμε το ύφος της (σχολικό, μπαρόκ, κλασσικό, ρομαντικό, μοντέρνο), επίσης το αν η μελωδία είναι ασματική ή οργανική (αυτό θα επηρεάσει τις εκτάσεις των φωνών καθώς και την υφή/texture του συνθέματος). Μια καλή δοσμένη μελωδία πρέπει να είναι γραμμένη σε ένα συγκεκριμένο ύφος (στιλιστική). Η εναρμόνιση που θα ακολουθήσει θα πρέπει να είναι στο ίδιο ύφος, συνθεμένη δηλαδή με όλους τους στιλιστικούς “κανόνες”, “περιορισμούς” κλπ. Με τον όρο “σχολική” δοσμένη μελωδία εννοώ μια μελωδία που έχει γραφεί για να διερευνήσει συγκεκριμένα αρμονικά φαινόμενα, αν και βρίσκω κάπως δύσκολο να γίνει κάτι τέτοιο ερήμην του στυλ.

• Να βρούμε τις πτώσεις / πτωτικά σχήματα. Αυτό το στάδιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Σημειώνουμε το είδος των πτώσεων (Τ.Π: τέλεια πτώση, Μ.Π: μισή πτώση, Η.Π: ημιτελής πτώση, Α.Π: απατηλή πτώση, Π.Π: πλάγια πτώση) και τις ανάλογες βαθμίδες.

• Να βρούμε τις μετατροπίες, τις οποίες σημειώνουμε σχολαστικά, καθώς και το είδος τους (διατονική, χρωματική, εναρμόνια, φθογγοκεντρική κλπ).

• Να κάνουμε μορφολογική ανάλυση της μελωδίας (διμερής, τριμερής μορφή, ροντό κλπ). Η μορφή της μελωδίας σίγουρα θα επηρεάσει τις επιλογές μας στην εναρμόνιση καθώς και τη χρήση των μοτίβων.

4. Διερευνούμε τη μελωδία για ύπαρξη ξένων φθόγγων. Ξαναγράφουμε τη μελωδία χωρίς τους ξένους φθόγγους, ο σκελετός που θα προκύψει θα πρέπει να περιέχει μόνο πραγματικούς φθόγγους. Τα βήματα (5) και (6) θα πρέπει να γίνουν πάνω στο σκελετό της μελωδίας.

5. Αναγνωρίζουμε τα διάφορα μελωδικά σχήματα, π.χ ^1-^2-^3 => I6-V6/4-I. Ο σπουδαστής θα πρέπει να κατέχει από μνήμης μια ευρεία γκάμα τέτοιων σχημάτων καθώς και ποια απ’ αυτά χρησιμοποιούνται ανάλογα με το ύφος της μελωδίας. Καλό θα είναι στην αρχή ο σπουδαστής να έχει ένα πλούσιο κατάλογο σχημάτων ανά χείρας κατά την εναρμόνιση μιας μελωδίας.

6. Γράφουμε το βάσιμο λαμβάνοντας υπόψη τα βήματα (3) και (4). Το βάσιμο θα πρέπει να σχηματίζει μια “καλή” αντίστιξη με τη μελωδία. Παίζουμε μελωδία και βάσιμο στο πιάνο αρκετές φορές κάνοντας τις απαραίτητες διορθώσεις μέχρι το τελικό αποτέλεσμα να είναι πλήρως ικανοποιητικό. Θα πρέπει να έχουμε πάντως υπόψη ότι μερικοί φθόγγοι του βάσιμου μπορεί να αλλάξουν όταν προστεθούν οι εσωτερικές φωνές, διότι μπορεί οι εξωτερικές φωνές να είναι πιο σημαντικές, αλλά και οι εσωτερικές φωνές δεν πρέπει να υστερούν. Σε αυτή τη φάση της εργασίας κατά τη σύνθεση του βάσιμου αποφεύγουμε τους ξένους φθόγγους και περιοριζόμαστε στους “βασικούς”.

7. Εισάγουμε τις εσωτερικές φωνές χωρίς επίσης τη χρήση ξένων φθόγγων. Ελέγχουμε σχολαστικά την ορθότητα των συνδέσεων και παίζουμε πολλές φορές το σύνθεμα στο πιάνο.

8. Ακολουθεί τώρα η πλέον “δημιουργική” εργασία:

• Διερευνούμε τη δοσμένη μελωδία (όχι το σκελετό της) για το κατά πόσον προσφέρεται για μιμήσεις, και εκμετάλλευση μοτιβικών στοιχείων. Αυτό το βήμα θα πρέπει να έχει “προβλεφθεί” ταυτόχρονα με το (6) και το (7) γιατί τουλάχιστον για τις μιμήσεις θα είναι δύσκολο να “εισχωρήσουν” σε μια εναρμόνιση που δεν τις έχει προβλέψει. Μην χρησιμοποιείται μοτιβικά στοιχεία που δεν υπάρχουν στη μελωδία, υπάρχει όμως και η περίπτωση να χρησιμοποιηθεί ένα μοτιβικό στοιχείο ξένο προς τη μελωδία αν γίνει συνεπής χρήση του από τις τρεις υπόλοιπες φωνές. Μην διστάσετε να εισάγεται μια παύση πριν την είσοδο ενός μοτιβικού στοιχείου αν αυτό κρίνεται αναγκαίο, μ’ αυτόν τον τρόπο του δίνεται έμφαση. Μην χρησιμοποιείτε παύσεις για να διορθώσετε ένα λάθος, ή από αμηχανία. Το σύνθεμα στο μεγαλύτερο μέρος του θα πρέπει να είναι τετράφωνο.

• Διερευνούμε την εναρμόνιση που έχει προκύψει από το (7) για χρήση ξένων φθόγγων λαμβάνοντας φυσικά υπόψη και τους ξένους φθόγγους που τυχόν περιέχει και η δοσμένη μελωδία.

9. Τραγουδάμε κάθε φωνή μόνη της (στην έκταση της φωνής μας) και παίζουμε το όλο σύνθεμα στο πιάνο κάνοντας ένα τελευταίο έλεγχο για μελωδικά και αρμονικά λάθη καθώς και για λάθη ύφους.

► Ανάλογη εργασία μπορεί να γίνει – με τις κατάλληλες προσαρμογές - και για την εναρμόνιση ανάριθμου βάσιμου.

Παρατίθεται κατωτέρω ένα υποδειγματικά λυμένο θέμα από τον Καλομοίρη: