Κείμενο & Μουσική

Με αφορμή τη διακοπή λειτουργίας του Finale σκέφτηκα να γράψω μερικές σκέψεις για το συνδυασμό κειμένου - παρτιτούρας - γραφικών, κυρίως για τη σύνταξη διδακτικών εγχειριδίων μουσικής, ένα πρόβλημα που με απασχολεί εδώ και πάνω από 30 χρόνια, χωρίς να έχω μπορέσει είναι αλήθεια να δώσω μια ικανοποιητική λύση.

Να λοιπόν οι τρόποι που έχω σκεφτεί:

1. Επεξεργαστής Κειμένου (ΕΚ) και Πρόγραμμα Μουσικής Σημειογραφίας (ΠΜΣ)

Word / LibreOffice / OpenOffice /Pages, … + Sibelius, Dorico, MuseScore,…

Ποτέ μου δεν συμπάθησα τους ΕΚ, τώρα πια, ακόμη και απλές σημειώσεις τις γράφω στο LaTeX. Η δουλειά γίνεται με αντιγραφή από το ΠΜΣ και επικόλληση στον ΕΚ. Έχει το πλεονέκτημα ότι ο ΕΚ “σπρώχνει” το μουσικό απόσπασμα και μπορείς να πετύχεις ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Αν θέλεις να διορθώσεις έστω και μια νότα, η δουλειά πρέπει να γίνει από την αρχή. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς κι ένα DTP πρόγραμμα, π.χ. to InDesign, μαζί με ΠΜΣ, με σαφώς περισσότερες επιλογές για fancy layouts. Ένας άλλος παράγοντας είναι το ποσοστό κειμένου και το ποσοστό μουσικών παραδειγμάτων, π.χ. αν έχεις 80% μουσικά παραδείγματα και το υπόλοιπο είναι κείμενο, καλύτερα να επιλέξεις όλη η δουλειά να γίνει σε ΠΜΣ. Ισχύει βέβαια και το αντίστροφο.

2. LibreOffice

Αναφέρω ξεχωριστά την περίπτωση του LibreOffice, διότι έχει ένα plugin, το OOoLilyPond, με το οποίο μπορείς να γράψεις μέσω του Lillypond μέσα στο LibreOffice τις νότες σου. Ιδιαίτερα βολικό. Το OOoLilyPond πάντως δεν είναι αξιόπιστο, άλλοτε δουλεύει κι άλλοτε όχι, εξαρτάται από την version του LibreOffice. Επιπλέον πρέπει να μάθει κανείς το Lillypond, στο οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω. Σημειώστε ότι LibreOffice, OOoLilyPond και Lillypond είναι δωρεάν (χωρίς ψιλά γράμματα).

3. Όλη η δουλειά μέσα σε ΠΜΣ

Οι παλιότεροι θα θυμούνται την ταινία “Ο εφιάλτης στο Δρόμο με τις Λεύκες”. Κάθε αλλαγή στο κείμενο oδηγεί σε καταστροφή του layout. To Dorico θυμίζει InDesign σ’ αυτόν τον τομέα (στο Engraver Mode) και πραγματικά, αν έχεις έτοιμο κείμενο και νότες, μπορείς να κάνεις εξαιρετική δουλειά, αν όμως θέλεις να προσθέσεις έστω και μια αράδα στο κείμενο σου, τότε … 

Καλή δουλειά κάνει και το MuseScore. Το κείμενο “σπρώχνει” τα μουσικά αποσπάσματα και ό,τι διορθώσεις κάνεις “προσαρμόζονται” στο layout. Περιορισμένες οι δυνατότητες μορφοποίησης του κειμένου.

4. LaTeX και ΠΜΣ

Το LaTeX είναι από τα προγράμματα που ερωτεύεσαι. Πλήρως δωρεάν, ο μοναδικός περιορισμός είναι η φαντασία σου και οι προγραμματιστικές σου ικανότητες, δύσκολο στην εκμάθηση (έως και απαγορευτικό αν δεν έχεις μια κάποια σχέση με κώδικα), χαοτικό (λόγω των πολλών “πακέτων” που μπορεί να εισάγεις στο Preamble, υπάρχουν ειδικά πακέτα για μουσική / μουσικολογία, αλλά και ΠΜΣ, όπως το MusicTeX), και υπέροχο στη σύλληψη του σαν την “Τέχνη της Φούγκας”, μιας κι ο Knuth, τον Bach είχε στο μυαλό του όταν έγραφε το TeX (The Art of Computer Programming).

Στην παραλλαγή XeLaTeX δουλεύεις όπως και με τους ΕΚ, εισάγεις ( \include) png, jpeg, pdf που έχεις δημιουργήσει με ΠΜΣ. Οι δυνατότητες μορφοποίησης κειμένου αναρίθμητες. Στην παραλλαγή LuaTeX μπορείς να γράψεις κώδικα Lillypond μέσα στο πρόγραμμα και να μην χρειάζεσαι ΠΜΣ. Η καμπύλη εκμάθησης όλων αυτών είναι πάντως ιδιαίτερα ανηφορική…

5. Όλα μέσα στο Lillypond!

Για μένα ίσως η καλύτερη λύση. Ούτε και το Lillypond πάντως είναι εύκολο στην εκμάθησή του. Γράφεις σε αρχείο κειμένου και δεν “βλέπεις” τις νότες. Υπάρχουν αρκετά frontend προγράμματα, όπως το Frescobaldi, που μόλις κάνεις compile τον κώδικα βλέπεις την παρτιτούρα σου. Ιδιαίτερα παραμετροποιήσιμο, μπορείς σε κείμενο και παρτιτούρα να γράψεις ό,τι μπορείς να φανταστείς, ιδιαίτερα από την έκδοση 25 και μετά, όπου είναι δυνατή η χρήση και των γλωσσών guile και go.

* Στις πρώτες εκδόσεις του το MuseScore μπορούσε να εξάγει και να εισάγει αρχεία Lillypond.

6. Η παλιά καλή λύση

Χώρια το κείμενο από τη μουσική. Μια καλή λύση αν κείμενο και μουσική είναι 50-50, θα την βρείτε σε πολλά μουσικοθεωρητικά βιβλία. 

SCHATZ: Reproches d'Amour

Κάποτε η μουσική σαλονιού ήταν πολύ της μόδας στα ελληνικά ωδεία. Ίσως πιο κενό κι ανούσιο κομμάτι απ’ το "Reproches d’Amour" δεν μπορεί να γραφεί, αλλά αυτό είναι και το ενδιαφέρον του. Το είχα αγοράσει πριν δεκάδες χρόνια, το βρήκα στο διαδίκτυο κακά σκαναρισμένο, το λυπήθηκα και το αντέγραψα. Μπορείτε να το κατεβάσετε από εδώ (αλλά γιατί;)

GOULD: Beethoven Cadenzas

 Οι δύο κατέντσες του Beethoven (1ο & 3ο μέρος) στο πρώτο του κοντσέρτο για πιάνο, op. 15, από τον Gould. Εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1958 από τον εκδοτικό οίκο Barger & Barclay και το 1999 τις επιμελήθηκε ο Denis Gustafsson. Το PDF, σε δική μου αντιγραφή και επιμέλεια, μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

SCARLATTI: Keyboard Sonata K.466-L.118 in f

 Κατεβάζετε το αρχείο σε PDF από εδώ.

Μελωδικές & Ρυθμικές Ασκήσεις

 Το αρχείο σε PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Αυτό το εγχειρίδιο με μελωδικές και ρυθμικές ασκήσεις απευθύνεται κυρίως στους σπουδαστές του Ειδικού Αρμονίας, αν και τμήματά του θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στις τάξεις των Υποχρεωτικών Θεωρητικών.

Περιέχει μονόφωνες και δίφωνες μελωδικές ασκήσεις από παλιά σολφέζ (στα πρώτα κεφάλαια ακολούθησα την προσέγγιση του G. Pantillon, που βρήκα ιδιαίτερα παιδαγωγική), τμήματα έργων συνθετών μέχρι και τον 20ο αι. καθώς και δικές μου. Ένας κατάλογος βασικών ρυθμικών προτύπων βοηθά στην αυτοματοποιημένη απόδοση ρυθμικών σχημάτων. Περιέχει επίσης μονόφωνες και δίφωνες ρυθμικές και μελορυθμικές ασκήσεις (ο σπουδαστής τραγουδά μια μελωδία και ταυτόχρονα χτυπά ένα ρυθμό), καθώς και ένα κεφάλαιο όπου εξηγούνται οι διασταυρούμενοι ρυθμοί (cross rhythms) και δίνονται ασκήσεις. Σε κάθε κεφάλαιο προτάσσεται στοιχειώδης θεωρία. Ένα κεφάλαιο κατατάσσει τα τρίχορδα και τα τετράχορδα, τα οποία είναι τα κατασκευαστικά πρότυπα των τρόπων και των κλιμάκων, σε διάφορες κατηγορίες.

GERSON = Kleine Solfeggios für Goetze

 

Ο Georg Gerson (1790-1825) ήταν Δανός συνθέτης και τραπεζίτης. Συνέθεσε από τις 7 ως τις 9 Δεκεμβρίου του 1823 αυτά τα έξι μικρά σολφέζ με ενάριθμο βάσιμο, για τον August Friedrich Goetze (1787–1879), έναν Γερμανό μουσικοδιδάσκαλο που ζούσε στην Κοπενγχάγη.

Ο όρος “Solfeggio” δηλώνει ότι αυτά τα κομμάτια γράφτηκαν για εκπαιδευτικούς σκοπούς, όπου ο σπουδαστής τραγουδά και συνοδεύει τον εαυτό του σε πληκτροφόρο “λύνοντας“ ταυτόχρονα το ενάριθμο βάσιμο.

Στον ιστότοπο ISMLP μπορείτε να βρείτε σε facsimile την χειρόγραφη παρτιτούρα του Gerson, καθώς επίσης και μια παρτιτούρα από λογισμικό σημειογραφίας. Στη δική μου παρτιτούρα, πρόσθεσα ή διόρθωσα (πιθανές παραλείψεις ή συντομογραφίες της εποχής του Gerson) αριθμήσεις και έβαλα σημεία δυναμικής. Δίνω επίσης στο τέλος μια εκδοχή “λύσης” της άσκησης Ν° 6.

Την παρτιτούρα μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

a quintet, a walking man and a door (May 2023)

 

a quintet, a walking man and a door (May 2023)

Logic Pro, BBCSO, Pianoteq 8

SIBELIUS: Ètude op.76, Nº 2

Μια πολύ όμορφη μικρή σπουδή για πιάνο του Sibelius, από τα “13 κομμάτια για πιάνο”, op.76, Nº 2 (1911-1919).

Την παρτιτούρα μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Mellotron Waltz (2021)

 

Ένα βαλς στο ύφος του Sviridov, για να δοκιμάσω την Spitfire BBCSO, με την μνημοβόρο (10,5 GB για μια μικρή ορχήστρα) NotePerformer Engine. Χωρίς επιπλέον editing, άλλωστε αυτό ευαγγελίζεται το Noteperformer, αποδεχόμενος τις όποιες ανισορροπίες των οργάνων. Το κομμάτι σχεδίασα αρχικά για μια VST απομίμηση του Mellotron, ενός ηλεκτρομηχανικού οργάνου, διάσημου την εποχή του ’60 στην pop μουσική, αλλά μετά απέρριψα την ιδέα και έμεινε ο τίτλος.

Κλίμακες - Αρπισμοί - Συγχορδίες

Περιεχόμενα

1. Μείζων Τρόπος (κλίμακες - αρπισμοί - συγχορδίες κύριων βαθμίδων)

2. Ελάσσων Τρόπος / αρμονικός & μελωδικός (κλίμακες - αρπισμοί - συγχορδίες κύριων βαθμίδων)

3. Χρωματική Κλίμακα

4. Αρπισμοί Εβδόμης

5. Συγχορδίες Ελαττωμένης Έβδομης (Ντιμινουίτες)

Το αρχείο μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

 

Το Αξονικό Σύστημα του Bartók

Μελετώντας το βιβλίο του Lendvai για τη μουσική του Bartók κρατούσα σημειώσεις, οι οποίες τελικά κατέληξαν σ’ ένα αυτοτελές άρθρο. Επαναδιατύπωσα και ξεκαθάρισα αρκετά σημεία του πρωτότυπου κειμένου, πρόσθεσα κάποιες επιπλέον πληροφορίες για τα έργα που αναφέρονται και σχεδίασα τα σχήματα με το TikZ. Το επόμενο πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο για τη μορφή των έργων του Bartók, ίσως το καλοκαίρι (εξού και το σπιράλ Fibonacci στο εξώφυλλο).

To PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

BACH = Flute Sonata, BWV 1020

 Την παρτιτούρα και την πάντα του φλάουτου μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Ritual (Νοέμβριος 2022)

 

EARLE BROWN: December 1952

 Στη φωτό ο “Δεκέμβρης 1952” του Earle Brown “αντιγραμμένος”  στο Dorico, σε πρόγραμμα μουσικής σημειογραφίας δηλαδή, κι όχι σε κάποιο πρόγραμμα διανυσματικών γραφικών, π.χ. στο Illustrator. Το όνομα του συνθέτη και τον τίτλο τα έγραψα με τον “γραφικό χαρακτήρα” του Καβάφη (γραμματοσειρά Cavafy script).

Ο Earle Brown (1926-2002) ήταν Αμερικανός συνθέτης, μέλος της Σχολής της Νέας Υόρκης, μαζί με τον Cage, τον Feldman και τον Wolf, που “εφηύρε” και καθιέρωσε νέους τρόπους μουσικής σημειογραφίας (December 1952) και νέους τρόπους αντιμετώπισης της μουσικής φόρμας (Available Forms I & II). Το “December 1952”, for one or more instruments and/or producing media, είναι ένα πολυ-συζητημένο, πολυ-παιγμένο και πολυ-αναλυμένο έργο του.

PALESTRINA = Dies Sanctificatus (Ανάλυση)

 Αναρτώ αυτήν την ανάλυση του “Dies Sanctificatus” του Palestrina περισσότερο για το γραφιστικό της μέρος. Έγινε με το Lilypond και μ’ αυτό το ελεύθερο λογισμικό, μιας και γράφεις (κοπιαστικά) με κώδικα, μπορείς να κάνεις πράγματα που είναι αδύνατον να γίνουν με τα big3 (Finale, Sibelius, Dorico).

Την παρτιτούρα μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

A Pop Song ( Οκτώβριος 2022)

 

Meredith MONK: Railroad (Travel Song)

"Ένα Ταξίδι με Τρένο", για πιάνο, της Meredith Monk.

Την παρτιτούρα σε PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

 

Πίνακας Μειζόνων Κλιμάκων

Για την Θεωρία Ι

Το αρχείο σε μορφή PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

 

BADALAMENTI: Laura Palmer's Theme

 

March for CPE

 

RACHMANINOFF: Fughetta in F major (1899)

 

Την παρτιτούρα σε PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Με αφορμή αυτό το “mp non legato” της αρχής, σκέφτομαι μήπως ο Rach είχε μια ερμηνευτική προσέγγιση στις φούγκες του Bach πιο κοντά στην Tureck, ακόμη και στον Gould, παρά στους πιο “λεγκάτους” Czerny, Busoni και Casella. Ακούστε και την ερμηνεία του Ashkenazy.

RACHMANINOFF: Canon in E minor (1891)

Ένας κανόνας του δεκαεννιάχρονου Rachmaninoff.

Την παρτιτούρα σε PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Μια άσκηση με ρίζες

 Βρήκα αυτή την ωραία άσκηση στο διαδίκτυο:

ABREU: Tico-Tico no fubá (1917)

Την παρτιτούρα μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

 

PADEREWSKI: Menuet à l' Antique

Το διάσημο στην εποχή του, Menuet à l' Antique ή Menuet Célèbre, του Ignacy Jan Paderewski από τα Humoresques de Concert (1887). Από τους μεγάλους πιανίστες της εποχής εκείνης, το έπαιξαν οι Rachmaninoff, Hofmann, Friedman και Cherkassky.  Μια πολύ όμορφη εκτέλεση είναι του Stephen Hough. Με γκρι χρώμα σημείωσα τις διακυμάνσεις του tempo από την εκτέλεση του συνθέτη.

Την παρτιτούρα μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

SCHOENBERG: Sechs kleine Klavierstücke, op.19 (1911)

Από τα “Γκρίζα Σύννεφα” του Λιστ μέχρι τα “Έξι μικρά Κομμάτια για Πιάνο”, λίγος είναι ο δρόμος και τον διάβηκε ο Σένμπεργκ το 1911, έχοντας πριν κατανοήσει σε βάθος, διδάξει, τιμήσει, πλουτίσει και πιθανώς σφραγίσει την πύλη της Ρομαντικής Εποχής, αν κι ο Ραχ είχε αντικλείδια :) Χαρακτηριστικά των κομματιών είναι, όπως αναφέρει σε ένα γράμμα του στον Busoni, η απελευθέρωση από την λογική και τη συνάφεια, τους συμβολισμούς, το πάθος, την μοτιβική επεξεργασία και την αρμονία της τονικής μουσικής. Η αρμονία, γράφει, είναι ένας τρόπος έκφρασης και τίποτε περισσότερο. Τα κομμάτια αυτά δεν “κατασκευάζονται”, αλλά “εκφράζονται”, εκφράζουν την πολύμορφη και άλογη φύση των συναισθημάτων μας.

Τα πέντε πρώτα κομμάτια γράφτηκαν στις 19 Φεβρουαρίου του 1911, το έκτο, στις 17 Ιουνίου της ίδιας χρονιάς, αμέσως μετά τον θάνατο του Μάλερ,  ίσως το πιο “εσωτερικό” tombeau που γράφτηκε ποτέ.

Η έκδοση της Universal δεν έχει δακτυλισμούς, στην έκδοση μου τα δακτυλοθέτησα.

 Την παρτιτούρα σε PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

CZERNY: Grande Exercise, op.82

 

Την παρτιτούρα σε PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

VARÈSE: Density 21.5, for solo flute

 

Την παρτιτούρα σε PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

MOZART: Piano Sonata in C, K.545 (URTEXT)

 

Ακόμη μια αντιγραφή της χιλιοεκδομένης και χιλιοαντιγραμμένης σονάτας facile του Mozart (URTEXT), την οποία μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Δίνω όμως και το αρχείο XML της σονάτας, το οποίο μπορείτε να εισάγετε στο πρόγραμμα σημειογραφίας της επιλογής σας και να κάνετε την ανάλυση, να περάσετε τους δακτυλισμούς που προτιμάτε κ.τ.λ.

Σε τρία αρχεία:

01. 

02.

03.

Την παρτιτούρα ανέγραψα από εδώ: Internationale Stiftung Mozarteum, Online Publications (2006).

Μια σύντομη ανάλυση του πρώτου μέρους της σονάτας μπορείτε να διαβάσετε εδώ. 

Για το Rondo, εδώ.

WAGNER: Το θέμα Porazzi

 

Λέει ο μύθος, ότι τα 13 τελευταία μέτρα που έπαιξε ο Wagner στο πιάνο του, το απόγευμα της 12ης Φεβρουαρίου του 1883 και λίγο πριν πεθάνει, ήταν αυτά του “θέματος Porazzi” (Θέμα σε Λαb μείζονα, WWV 93). Σύμφωνα πάντως με το ημερολόγιο της γυναίκας του Cosima, κόρης του Listz, εκείνο το απόγευμα διάβασε λίγο από την “Undine” του Fouqué κι έπαιξε στο πιάνο το θρηνητικό θέμα των Rhinemaidens από τον “Χρυσό του Ρήνου”. Ίσως ο Wagner σκιτσάρισε το θέμα το 1858 στη Βενετία, ενώ δούλευε πάνω στην 2η Πράξη του Τριστάνου. Το αναθεώρησε κατά την παραμονή του στο Παλέρμο τον Μάρτιο του 1882. Η Cosima γράφει: “Έγραψε μια μελωδία κι έπειτα μου την έδειξε λέγοντας ότι επιτέλους την έγραψε όπως ήθελε”. Ίσως λοιπόν αυτό το θέμα να είναι το αναθεωρημένο σκίτσο της Βενετίας. Ονομάστηκε “θέμα του Porazzi”, διότι η κατοικία του στο Παλέρμο βρισκόταν στην πλατεία Porazzi. Μύθος ή αλήθεια πρόκειται για 13 εκφραστικότατα και πλουσιότατα αρμονικά μέτρα.

Την παρτιτούρα μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

BEETHOVEN: Two Preludes, op.39 (1789)

 Δύο πρελούδια του έφηβου Μπετόβεν, γραμμένα πιθανόν κατά τη διάρκεια της μαθητείας του κοντά στον Neefe. Εκδόθηκαν το 1803 από τον Hoffmeister στην Λειψία. Το χειρόγραφο έχει χαθεί, υπάρχει όμως ένα αντίγραφό του στο Βερολίνο (Artaria 128). Κάθε πρελούδιο διατρέχει και τις 12 μείζονες τονικότητες μέσα σε σχετικά λίγα μέτρα. Χωρίς να χάνουν την καλλιτεχνική τους αξία, τα δύο αυτά πρελούδια προσφέρονται για τη μελέτη των μετατροπιών.

Μην παρτιτούρα σε PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

BEETHOVEN: Piano Sonatina in G major, Anh. 5 Nº 1

 Την σονατίνα μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.