Λίγα Λουλούδια

Ξεσκονίζοντας τη δισκοθήκη μου έπεσα πάνω σε δυο CDs που είχα αγοράσει πριν από χρόνια στην ΕΡΤ (από το Αρχείο της Ελληνικής Ραδιοφωνίας), το ένα είναι με μουσική του Σκαλκώτα και του Μητρόπουλου και το άλλο του Γιάννη Κωνσταντινίδη με τρία σπουδαία έργα: την Πρώτη (1948) και Δεύτερη Δωδεκανησιακή Σουίτα και την Μικρασιατική Ραψωδία (1975, 84). Το πρώτο και τρίτο έργο διευθύνει ο Βύρων Κολάσης και το δεύτερο ο Ευθύμιος Καβαλλιεράτος  - κι οι δυο πιστοί στα ραντεβού τους κάθε Κυριακή στην «Ώρα της Κλασσικής Μουσικής» στην μαυρόασπρη τηλεόραση του ΕΙΡΤ. Παίζει αξιοπρεπέστατα η Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ.

Με αφορμή αυτό το CD έψαξα στο YouTube για το alter ego του, τον Κώστα Γιαννίδη. Βρήκα τον Νίκο Γούναρη να τραγουδά: 

*

Αν μια μουσική σ’ αρέσει, να την παίξεις στο πιάνο πολλές φορές δεν αρκεί, η μεταγραφή σου δίνει την ψευδαίσθηση ότι την έγραψες εσύ. Το βράδυ των Χριστουγέννων το οικειοποιήθηκα:

σΒμπΑ

Το score σε PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Αντιγραφή 2

Τρεις υπέροχες σονάτες του Scarlatti για τις διακοπές που έρχονται...
• Keyboard Sonata in f#, L.32/K.67 (πολύ καλό παράδειγμα επίσης για να μελετηθούν και οι αγαπημένες αλυσίδες του Δασκάλου με χρήση του κύκλου των 5ων).
• Keyboard Sonata in d, L.266/K.517 (για γρήγορα δάκτυλα).
• Keyboard Sonata in C, L.104/K.159 (το περίφημο "κυνήγι" που για χάρη του επιτρέπονται και οι κρυμμένες 5ες σε δίφωνο σύνθεμα).

Το L δηλώνει την αρίθμηση Longo και το K την αρίθμηση Kirkpatrick.

Αξίζει να ρίξετε μια ματιά στο βιβλίο του Kirkpatrick Domenico Scarlatti στο Google Books.

ABREU-DESMOND-PIAZZOLA

... και μες στην αντιγραφή πάλι, ξεκουράζομαι απ' την δούλεψή της...

Το ωδείο για τα προς το ζειν, οι αντιγραφές επί πληρωμή για το ευ ζειν, οι αντιγραφές άνευ πληρωμής για ευχαρίστηση και η σύνθεση, όταν κι αν εμφανίζεται, για να δικαιολογεί όλα αυτά. Ό,τι αγαπώ το αντιγράφω ανερυθρίαστα για να το οικειοποιηθώ χωρίς όρους.

Με το Finale 2010 και την καινούρια Broadway Copyist - σαφώς γλυκύτερη στο μάτι από την αιχμηρή Jazz - τρία κομμάτια ελαφράς μουσικής που τους ταιριάζει η χειρογραφοφανής γραμματοσειρά.

• Νοέμβριος 2022

Και πέρασαν τα χρόνια, εγκατάλειψα το Finale, μετά το Sibelius και τώρα στο Dorico αντιγράφω και πάλι όσα είχα αντιγράψει...

• ABREU Zequinha de (1880-1935): Tico-Tico no fubá (1917)
• DESMOND Paul (1924-1977): Take Five
• PIAZZOLA Astor (1921-1992): LieberTango

Qs / Immanuel Kant

Μικροσονάτα

Sibelius/Finale Tips 1: Ενάριθμο Βάσιμο στο Finale

Χαζεύοντας το Sibelius ζήλεψα – και όχι μόνο – το πολύ εύχρηστο εργαλείο που διαθέτει για την εισαγωγή Ενάριθμου Βάσιμου. Ένα τέτοιο εργαλείο λείπει από το Finale, σε κάθε αναβάθμιση του περιμένω πολλά και παίρνω πολύ λίγα, για να μην μιλήσω για το upgrade απάτη 2010. Το Help File του Finale προτείνει διάφορους τρόπους εισαγωγής ενάριθμου βάσιμου τους οποίους βρίσκω μη λειτουργικούς. Σκέφτηκα τον παρακάτω τρόπο τον οποίο παραθέτω αναλυτικά.

Σε όλα τα παρακάτω χρησιμοποιώ μονάδες EVPUs. Αν χρησιμοποιείτε άλλες μονάδες μπορείτε να τις αλλάξετε ως εξής:
Edit > Measurement Units > EVPUs

Θα εισάγουμε τους αριθμούς μέσω του Expression Tool. Οι γραμματοσειρές Times New Roman και Cambria (εγκαθίσταται με το Word 2007, είναι transitional serif type) δείχνουν πολύ καλά, γενικά προτιμείστε serif γραμματοσειρές και όχι την Arial για παράδειγμα που είναι sans serif. Προσωπικά χρησιμοποιώ την Bach (δωρεάν λήψη από το δεσμό), βασισμένη στην Times New Roman, του Yo Tomita, πολύ χρήσιμη στους επεξεργαστές κειμένου αλλά και στα Text Blocks του Finale.

Θα κατασκευάσουμε 3 επίπεδα (layers) αριθμών, τα FB-1, FB-2 και FB-3 με τις δικές τους παραμέτρους, για να μπορούμε να γράψουμε μια αρίθμηση της μορφής 8/5/3 (φανταστείτε την κάθετα όπως εμφανίζεται στο ενάριθμο βάσιμο).

1. Κατασκευή της FB-1
Document > Category Designer
Στην αριστερή πλευρά του παραθύρου που ανοίγει επιλέγουμε Duplicate την κατηγορία Dynamics, την μετονομάζουμε (Rename) σε FB-1 και εισάγουμε τις παρακάτω παραμέτρους:

TEXT FONT: Bach /12 ή 14/
POSITIONING
    Justification: Center
    Horizontal Alignment: Center of All Noteheads
    Additional Horizontal Offset: 0
    Vertical Alignment: Below Staff Baseline
    Additional Baseline Offset: 0

Το size της γραμματοσειράς μπορεί να επιλεγεί 12 ή 14, λάβετε υπόψη σας ότι η γραμματοσειρά σμικρύνεται ανάλογα με τη σμίκρυνση του πενταγράμμου (Resize Staff System).


2. Κατασκευή της FB-2
Στο παράθυρο Category Designer επιλέγουμε Duplicate την κατηγορία FB-1 που μόλις δημιουργήσαμε, την μετονομάζουμε (Rename) σε FB-2 και εισάγουμε τις παρακάτω παραμέτρους:

TEXT FONT: Bach /12 ή 14/
POSITIONING
    Justification: Center
    Horizontal Alignment: Center of All Noteheads
    Additional Horizontal Offset: 0
    Vertical Alignment: Below Staff Baseline
    Additional Baseline Offset: -50 (-55)

Αν επιλέξετε size 12 τότε θέστε Additional Baseline Offset: -50, για size 14, -55.

3. Κατασκευή της FB-3
Ίδια εργασία με το 2 και μετονομάζουμε (Rename) την καινούρια κατηγορία σε FB-3, Εισάγουμε τις παρακάτω παραμέτρους:

TEXT FONT: Bach /12 ή 14/
POSITIONING
    Justification: Center
    Horizontal Alignment: Center of All Noteheads
    Additional Horizontal Offset: 0
    Vertical Alignment: Below Staff Baseline
    Additional Baseline Offset: -100 (-110)

Αν επιλέξετε size 12 τότε θέστε Additional Baseline Offset: -100, για size 14, -110.

4. Μόλις τελειώσουμε με την εισαγωγή των παραμέτρων πατάμε ΟΚ και κάνουμε κλικ στο φθόγγο του βάσιμου που θέλουμε να εισάγουμε την αρίθμηση. Ανοίγει το παράθυρο Expression Selection επιλέγουμε την κατηγορία FB-1. Εισάγουμε τους αριθμούς από το 0 ως το 13 (για να συμπεριλάβουμε και τις συγχορδίες 13ης) καθώς και τα σύμβολα της δίεσης, ύφεσης, αναίρεσης, διπλής δίεσης και διπλής ύφεσης. Αν χρησιμοποιήσετε την Bach τότε οι αλλοιώσεις μπαίνουν εύκολα - Δίεση: SHIFT 3 (#), Ύφεση: SHIFT 2 (@), Διπλή Δίεση: SHIFT 8 (*), για την Διπλή Ύφεση εισάγετε 2 υφέσεις. Για να μην χρειαστεί να γράψουμε όλους τους αριθμούς με διέσεις, υφέσεις κλπ (π.χ 5#) κάνουμε το εξής κόλπο:

5. Στο παράθυρο Expression Selection επιλέγουμε Duplicate το σύμβολο της Δίεσης, το επιλέγουμε και πατάμε το πλήκτρο Edit και ανοίγει το παράθυρο Expression Designer, επιλέγουμε Positioning και στην περιοχή Additional Horizontal Offset εισάγουμε την τιμή 30. Κάνουμε την ίδια εργασία για τα υπόλοιπα διπλασιασμένα σύμβολα των αλλοιώσεων.
Τα ίδια βήματα ακολουθούμε για την FB-2 και FB-3.

Το παράθυρο Expression Selection για την FB-1 δείχνει ως εξής:

Το αποτέλεσμα στο τέλος των εργασιών μας:

Μπορούμε τώρα να αναθέσουμε συντομεύσεις (shortcuts) στο πληκτρολόγιο μας. Προτείνω την εξής διευθέτηση:
• Για την FB-1 στα πλήκτρα 1-9 τους αριθμούς 1-9
• Για την FB-2 στα πλήκτρα Q-O τους αριθμούς 1-9
• Για την FB-3 στα πλήκτρα Α-L τους αριθμούς 1-9
Με αυτή τη διευθέτηση είναι πολύ εύκολο να θυμάται κανείς ότι το 5 στο δεύτερο layer θα βρίσκεται κάτω από το αριθμητικό 5 της πρώτης γραμμής του πληκτρολογίου.
Στα πλήκτρα Z-M μπορείτε να δημιουργήσετε συντομεύσεις για τις αλλοιώσεις.

Με παρόμοιο τρόπο μπορούμε να κατασκευάσουμε Roman Numerals για τις αρμονικές βαθμίδες (I, ii, °vii κλπ), αλλά και αριθμούς με carets (^) για τις μελωδικές βαθμίδες που χρησιμοποιούνται στην Ανάλυση Schenker. Προς θλίψιν ημών των Finalούχων το Sibelius προσφέρει απλόχερα κι αυτά τα text εργαλεία…

Figured Bass Fonts
Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν οι εξής γραμματοσειρές για ενάριθμο βάσιμο:
• Figured Bass Font του Matthew Hindson (δωρεάν)
• Caltabiano Siciliano Font (25€)
• Figures (5€)
• Final Font Solutions – Ansgar Krause (με πληρωμή)

Σημειώσεις Θεωρητικών Μουσικής

Όλο το υλικό των Σημειώσεων Θεωρητικών της Μουσικής μπορείτε να το κατεβάσετε από τον ιστοτόπο 3euk1L4 music library, μαζί και με όσες παρτιτούρες έχω αναρτήσει στο ιστολόγιο μου, καθώς και από το 3euk1L4-edu, ένα ιστολόγιο που κατασκεύασα αποκλειστικά για την ανάρτηση αυτών των σημειώσεων.

Εν Αρχή ην ο Λόγος, ή It from Bit

Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας των φεστιβάλ, εγώ είχα το δικό μου φεστιβάλ πόνου και μια φαγούρα διαστάσεων Προμηθεϊκού μαρτυρίου. Αναζήτησα διέξοδο σε κάτι δυνατό. Πρώτο εύρημα η 9η Συμφωνία του Schnittke σε ανακατασκευή του Raskatov, έργο μυστικό και μυστηριακό φύσηξε μακριά τις σκέψεις της αναπόφευκτης φθοράς του σώματος. Μόλις τελείωσε η θεραπευτική επίδραση της ακολούθησαν οι δυο τηλεμαχίες των πολιτικών αρχηγών, πραγματικά με χαλάρωσαν αν και μου έλειψαν ως σχολιαστές οι δυο γέροι του Muppet Show. Και τότε, ως δώρο εξ ουρανού – μου έκανε εντύπωση που με σκέφτονται ακόμη οι ουρανοί – έπεσε στα χέρια μου το ανατρεπτικό βιβλίο των αδελφών Bogdanov Πριν από την Μεγάλη Έκρηξη. Και θα μου πείτε τι ενδιαφέρει ένα δάσκαλο μουσικής η στιγμή t = 0, η ώρα μηδέν, του Σύμπαντος; Μια απάντηση δίνει ο Γούντυ Άλλεν: «Αν δεν μπορώ στ’ αλήθεια να μάθω από πού προήλθε το Σύμπαν, τότε ειλικρινά πιστεύω ότι έχω πληρώσει το αυτοκίνητο μου υπερβολικά ακριβά!». Αν θέλετε πιο σοβαρά, ο μεγάλος φυσικός John Archibald Wheeler, συνεργάτης του Αϊνστάιν, αυτός που έδωσε όνομα στις μελανές οπές (black holes) και στις σκουληκότρυπες (wormholes) και είπε τη φράση it from bit (με απλά λόγια κάθε φυσική οντότητα έχει στον απώτατο πυρήνα της μια πληροφορία και με τα δικά του λόγια: «για την ώρα έχω υιοθετήσει μια νέα οπτική του κόσμου σύμφωνα με την οποία τα πάντα αποτελούν πληροφορία») συνόψισε την κρισιμότητα του ερωτήματος με τα εξής λόγια: «Στις 9 Ιανουαρίου του 2001 έπαθα μια καρδιακή κρίση και τότε σκέφτηκα ότι είναι σημάδι, δεν μου μένει πλέον πολύς καιρός, γι’ αυτό πρέπει να συγκεντρωθώ σε μία και μοναδική ερώτηση, τη μόνη που μετρά: με ποιον τρόπο έκαναν την εμφάνιση τους όλα όσα υπάρχουν σήμερα;». Προσωπικά το θέμα θέτω ως εξής: δεν μου αρκεί που ζω, θέλω να ξέρω γιατί ζω (αν δεν το μάθω σε λίγα χρόνια από τώρα θα ασχοληθώ τελικά με την πολιτική).

Οι Igor και Grichka Bogdanov είναι ιδιοφυείς θεωρητικοί φυσικοί και μαθηματικοί, αστέρες της Γαλλικής τηλεόρασης – κάτι σαν τους δικούς μας Δανέζη και Θεοδοσίου – και συγγραφείς του βιβλίου Dieu et la Science μαζί με τον φιλόσοφο Jean Guitton. Οι Bogdanov προσπαθούν να φωτογραφίσουν το Εόν του Παρμενίδη, το Κοσμικό Αυγό των Ανατολικών, το Ακίνητο Κινούν του Αριστοτέλη, την Πρωταρχική Μονάδα, το Σημείο Μηδέν… Με πιο σύγχρονους όρους: Τι υπήρχε πριν την Μεγάλη Έκρηξη; Πως έμοιαζε ο χώρος και ο χρόνος 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια πριν τις επικείμενες βουλευτικές εκλογές; Πως και από τι γεννήθηκε το Σύμπαν; Μπορεί κανείς να δει πίσω από το Τείχος του Planck; Ερωτήματα δύσκολα, μερικοί στον κύκλο των επιστημόνων τα χαρακτηρίζουν και επικίνδυνα, με σαφείς και κατά τη γνώμη μου αναπόφευκτες θεολογικο-φιλοσοφικές προεκτάσεις…

Στα Προλεγόμενα του βιβλίου οι Bogdanov κάνουν διάκριση ανάμεσα στους Τρείς Κόσμους, πιο σωστά ανάμεσα στις τρεις καταστάσεις του Κόσμου μας αν αφήσουμε κατά μέρος την πιθανότητα ύπαρξης παράλληλων κόσμων ( και όχι συμπάντων, το Σύμπαν είναι Ένα): τον οικείο μας Μεγάκοσμο μέσα στον Κοσμολογικό Φωτεινό Κώνο, το Σπίτι μας, που σε ταχύτητες της τάξεως λεωφόρου Κηφησίας 12 το μεσημέρι περιγράφεται πλήρως από την Νευτώνεια Μηχανική και σε ταχύτητες που πλησιάζουν αυτήν του φωτός από την Αϊνστάνια Γενική Σχετικότητα, τον θυελλώδη, άτακτο σαν δωμάτιο εργένη και σουρεαλιστικό Μικρόκοσμο που περιγράφεται από την Κβαντομηχανική, την άλγεβρα Hopf και τη θεωρία KMS και τέλος ένας κόσμος απόκοσμος, κάτω από τον κβαντικό, ο κόσμος του Σημείου Μηδέν, ήρεμος και σιωπηλός, κάτι σαν να έχεις ξαπλώσει μακάριος στα πόδια του Κρίσνα στον πλανήτη Χιρανγιαλόκα. Ο κόσμος αυτός ενδιαφέρει και μελετάται από τους συγγραφείς του βιβλίου, είναι αδιάστατος, άχρονος και να το εντυπωσιακό: θεωρείται καθαρή πληροφορία. Έχει τρόπον τινά τις ιδιότητες που αποδίδουμε στο Θεό – κι εδώ θυμήθηκα το Περί Μυστικής Θεολογίας του αγαπημένου μου Αρεοπαγίτη: αυτός ο κόσμος είναι αμετάβλητος, ακίνητος, αντανάκλαση της πλέον υψηλής τάξης που θα μπορούσε να συλλάβει το ανθρώπινο πνεύμα, άρρητος και απερίγραπτος, οι μαθηματικοί τον προσεγγίζουν μέσα από την Τοπολογική Θεωρία Πεδίων (Topological Field Theory) με αυτό που αποκαλούν τοπολογική ένδειξη. Ο χρόνος έτσι όπως τον γνωρίζουμε στον μεγάκοσμο ή στον μικρόκοσμο δεν υπάρχει πια εδώ, έχει γίνει φανταστικός (θυμάστε το i, την φανταστική μονάδα από το Λύκειο;).

Φανταστικός Χρόνος. Τι υπέροχη σύλληψη! Σ’ ένα κόσμο με φανταστικό χρόνο δεν θ’ αργούσα ποτέ στα ραντεβού μου, για την ακρίβεια δεν θα υφίστατο η έννοια του ραντεβού. Ένας χρόνος που δεν μετριέται πια με πραγματικούς αριθμούς, 1 λεπτό, 5 λεπτά, 3 ώρες κλπ, αλλά με φανταστικούς της μορφής ai, όπου a πραγματικός και i η φανταστική μονάδα που ισούται με την τετραγωνική ρίζα του -1. Πρωτοσυνάντησα αυτήν την ιδέα στο A Brief History of Time του Hawking, σκάρωσα τότε μια ιστοριούλα που πάει κάπως έτσι:

Έστω ότι θέλω να ακούσω την 5η του Beethoven. Πάω στη βιβλιοθήκη μου και παίρνω την έκδοση τσέπης Eulenburg και μετά στη δισκοθήκη μου, κοντοστέκομαι για λίγο και τελικά διαλέγω την φιλόδοξη και εριστική εκτέλεση του Gunther Schuller. Ανοίγω την παρτιτούρα και βάζω το CD στη CDιέρα του υπολογιστή μου, αυτοτρέχει και τα-τα-τα-ταα! η μοίρα κτυπά τα γουφεράκια των ηχείων μου. Το μηχανικό κύμα στην επιφάνεια των τυμπάνων των αυτιών μου γίνεται ηλεκτροχημικό και καθοδηγεί τα πρεσβυωπικά μου μάτια να σαρώνουν την παρτιτούρα από αριστερά προς τα δεξιά αγκαζέ με τον πραγματικό χρόνο που βαδίζει προς την ίδια κατεύθυνση. Είμαστε στο Andante τώρα, οι βιόλες με τα τσέλι ξεδιπλώνουν τα παρεστιγμένα τους, στο τρίτο μέρος η μοίρα υφαίνει ένα ρυθμικό ιστό τριών τετάρτων κι ενός μισού παρεστιγμένου, ευφυής παραλλαγή του μοτίβου της μοίρας, πάνω στη νοητή γραμμή του χρόνου που κυλά αγόγγυστα, ομαλά και με συνέπεια και να! ασυγκράτητα ξεχύνονται τα τρομπόνια στο τέταρτο μέρος, για πρώτη φορά στην ιστορία της μουσικής σε συμφωνία. 30 μέτρα ντο ματζόρε και το track 4 τελειώνει. Για άλλη μια φορά σκέφτομαι ότι προτιμάω τον Klemperer τελικά, έστω και με λάθη. Κλείνω την παρτιτούρα και βγάζω το CD, βηματίζω με κάποια δυσκολία είναι αλήθεια λόγω των πρόσφατων προβλημάτων μου προς το ψυγείο, η φωνή της συνείδησης με επαναφέρει στο γραφείο μου χωρίς να ικανοποιήσω την βουλιμική επιθυμία μου. Όλα αυτά τα κάνω σε πραγματικό χρόνο, θα μπορούσα να είχα βάλει το χρονόμετρο του iPhone μου να με χρονομετρεί. Τι συμβαίνει όμως στην κλεισμένη παρτιτούρα της 5ης που βρήκε ξανά τη θέση της στη βιβλιοθήκη μου και στο CD μέσα στη θήκη του που αναπαύεται στη δισκοθήκη μου ακουμπώντας λίγο άβολα είναι αλήθεια πάνω στην εξωστρεφή εκτέλεση του Karajan; Λοιπόν το περιεχόμενο της παρτιτούρας και του CD έχει γίνει σκέτη πληροφορία και ζει πια σε φανταστικό χρόνο, χωρίς παρελθόν, παρόν και μέλλον. Κρατώ στα χέρια μου την παρτιτούρα και το τα-τα-τα-ταα της αρχής με την είσοδο των τρομπονιών στο τρομπονιών στο τέταρτο μέρος συνυπάρχουν! Χρειάζεται το μάτι μου στην παρτιτούρα ή το laser μάτι της CDιέρας για να ζωντανέψουν την παρτιτούρα ή το CD και να τα επαναφέρουν στον πραγματικό χρόνο. Μήπως το Σύμπαν στην Αρχή του ήταν μια κλειστή παρτιτούρα, ένα CD που δεν είχε μπει στη CDιέρα, μήπως βρισκόταν σε μια κατάσταση μη-φυσική που μπορεί να περιγραφεί ως πληροφορία που γίνεται αντιληπτή μόνο με μαθηματικά εργαλεία; (ξέρω-ξέρω, βιάζεστε να μάθετε ποιος συνέθεσε την παρτιτούρα ή ποιος ηχογράφησε το CD. Καλά να είμαστε και σε καμιά εκατοστή χρόνια θα μάθουμε και γι’ αυτό).

Πριν προχωρήσουμε ας θυμηθούμε λίγο τους υπερβατικούς αριθμούς (transcendental numbers): υπερβατικός (o Leibniz τους βάφτισε, ο Euler τους όρισε) ονομάζεται ο αριθμός που δεν είναι αλγεβρικός, δεν μπορεί να αποτελέσει δηλαδή λύση μιας αλγεβρικής - πολυωνυμικής εξίσωσης με πραγματικούς συντελεστές. Το γνωστό και αγαπημένο μας π και ο αριθμός Euler e είναι οι πιο γνωστοί υπερβατικοί αριθμοί. Όλοι οι υπερβατικοί αριθμοί είναι άρρητοι, έχουν δηλαδή ένα δεκαδικό ανάπτυγμα που πάει και πάει και δεν τελειώνει ποτέ. Πολλοί από τους αριθμοθεωρίστες θεωρούν το π συμπαντικό αριθμό (universal number): περιλαμβάνει στο δεκαδικό του ανάπτυγμα όλους τους πιθανούς και νοητούς αριθμητικούς συνδυασμούς, την ημερομηνία γέννησης σας και θανάτου σας (κτύπα ξύλο), τον κωδικό της Εθνοκάρτας σας, την αριθμητική σειρά ψηφιοποίησης στο CD του Schuller και του Karajan αλλά και του πρόσφατου της Βανδή, τα άπαντα του Σεφέρη αν ψηφιοποιήσετε το αλφάβητο, εν κατακλείδι όλα τα ορατά και αόρατα ψηφιοποιήσιμα πράγματα του σύμπαντος. Σε αυτό το σημείο οι συγγραφείς του βιβλίου διατυπώνουν το φοβερό και τρομερό ερώτημα: «μήπως τελικά ολόκληρο το Σύμπαν βρίσκεται μυστηριωδώς κωδικοποιημένο μέσα σε κάποιον υπερβατικό – κοσμολογικό αριθμό; Αν υφίσταται τέτοιος κώδικας τότε βρίσκεται κρυμμένος μέσα στο απαραβίαστο μέχρι στιγμής Σημείο Μηδέν. Κι αν ο κόσμος που μας περιβάλλει (και του οποίου αποτελούμε μέρος) έχει όντως κάποιο νόημα, τότε αυτό σημαίνει – ίσως – ότι περιέχει από τις αρχές κιόλας, μια αδιανόητα περίπλοκη πληροφορία, μια μη φυσική ουσία που τον καλλιεργεί, τον κατευθύνει και τον υλοποιεί».

Πιθανώς λοιπόν η αρχή του Σύμπαντος να μην είναι Φυσική, αλλά Μαθηματική. «Εν αρχή ην ο Λόγος» λέει ο Ιωάννης. Μήπως εννοούσε αριθμητικό λόγο; 22/7 για παράδειγμα, μια καλή προσέγγιση του π για την εποχή;

Πέρα από το τεράστιο φυσικομαθηματικό ενδιαφέρον μιας τέτοιας ιδέας, για τον απλό άνθρωπο που θέλει να μάθει τα ερωτήματα παραμένουν τα ίδια και είναι πανάρχαια: Είναι το σημείο Μηδέν πρόσωπο; Μπορώ να συνδιαλλαγώ μαζί του, να το υμνήσω, να το παρακαλέσω, να ζητήσω παρηγορητικό λόγο; Αν όλα είναι γραμμένα σ’ ένα ατέλειωτο κομποσκοίνι αριθμών γιατί να τα ζήσω; Μήπως κι αυτές οι ταπεινές σκέψεις μου είναι ψηφιοποιημένες και καταχωνιασμένες σε κάποιο σημείο του Πρωταρχικού Συμπαντικού Αριθμού; Κουράστηκα, θ’ ανοίξω την τηλεόραση ν’ ακούσω καμιά συζήτηση για το πόσο άσκημα θα περάσω τα επόμενα δυο χρόνια για να χαλαρώσω λιγάκι…

*

Οι αδελφοί Bogdanov θέλουν να σας πουν ένα γεια και να διαφημίσουν το βιβλίο τους:

Ακούω κάπως έτσι το Σημείο Μηδέν:

Μικρό Γλωσσάρι Όρων και Εννοιών

Μήκος Planck (Planck Length), γνωστό και σαν Τείχος Planck (Planck Wall): Είναι μια θεμελιώδης μονάδα μήκους και ισούται με 1.616252(81) x 10^-35. Ορίζεται από τρεις θεμελιώδεις φυσικές σταθερές: την ταχύτητα του φωτός στο κενό, την σταθερά του Planck και την βαρυτική σταθερά. Θεωρείται ως η μικρότερη απόσταση, το μικρότερο μέγεθος για το οποίο μπορούμε να γνωρίζουμε κάτι, το όριο της γνώσης μας για το φυσικό Σύμπαν, πέραν αυτού και για τις παρούσες γνώσεις μας ο θείος γνόφος του Αρεοπαγίτη. Το μήκος Planck είναι επίσης το όριο ανάμεσα στον πραγματικό και τον φανταστικό χρόνο. Στο Dieu et la Science διαβάζουμε: «Πίσω από το τείχος αυτό κρύβεται ακόμη μια ασύλληπτη πραγματικότητα, κάτι που ίσως δεν κατορθώσουμε ποτέ να κατανοήσουμε, ένα μυστικό που οι φυσικοί ούτε που διανοούνται ότι θα μπορέσουν να ξεσκεπάσουν κάποτε».

Ο Φανταστικός Χρόνος στην Κοσμολογία: Φανταστείτε ένα ορθογώνιο σύστημα αξόνων. Ο οριζόντιος άξονας x’Ox αναπαριστά τον πραγματικό χρόνο, αυτόν που βιώνουμε καθημερινά και κυλά από τα αριστερά προς τα δεξιά. Ο κάθετος άξονας αναπαριστά τον φανταστικό χρόνο, αναπαράσταση ανάλογη των πραγματικών και φανταστικών αριθμών στο μιγαδικό επίπεδο. Το οπτικό αυτό σχήμα μας βοηθά να καταλάβουμε ότι απλά – απλά, αστείο, ε; - ο φανταστικός χρόνος ρέει σε διαφορετική κατεύθυνση από τον πραγματικό, δεν είναι ούτε ψεύτικος ούτε κατασκευασμένος. Βοηθά τους κοσμολόγους να απαλύνουν τις βαρυτικές ανωμαλίες που δημιουργούνται σε μοντελοποιήσεις του Big Bang και των μελανών οπών.

Τοπολογία (Topology): Λόγος (θεωρία) περί του τόπου. Μείζων κλάδος των μαθηματικών που ασχολείται με χωρικές ιδιότητες οι οποίες διατηρούνται κάτω από συνεχείς παραμορφώσεις των αντικειμένων, π.χ με τάνυσμα αλλά όχι σκίσιμο ή συγκόλληση. Περιέχει πολλούς υποκλάδους, π.χ. την Σημειοσυνολική Τοπολογία, την Αλγεβρική Τοπολογία και την Γεωμετρική Τοπολογία. Η Τοπολογία συνιστά ισχυρότατο εργαλείο στα χέρια των κοσμολόγων για την διερεύνηση των χωροχρονικών ιδιοτήτων του Σύμπαντος.

Disclaimer
Δεν είμαι φυσικός ούτε μαθηματικός, το προσπάθησα αλλά το βρήκα πολύ δύσκολο και τα παράτησα. Για ότι γράφω λοιπόν κρατήστε μικρό καλάθι, αν σας ενδιαφέρει το θέμα ακολουθείστε τους δεσμούς που προτείνω και διαβάστε το βιβλίο των Bogdanov, ή άλλα βιβλία ανάλογου θέματος. Ακολουθώντας τον δεσμό Topological field theory of the initial singularity of spacetime μπορείτε να κατεβάσετε το επιστημονικό άρθρο των Bogdanov σε PDF. Έχω ανανεώσει τους δεσμούς στην ετικέτα Μαθηματικά - Φυσική στα δεξιά του ιστολογίου.
Σε καμιά περίπτωση δεν ευθύνομαι αν απαντήσετε λάθος στο ερώτημα ποιος είστε, από πού έρχεστε και που πάτε.

Scores II.1: Ζωγραφιστά πράγματα

Είναι πίνακας ζωγραφικής ή παρτιτούρα; Η πρώτη ιδέα ήταν εικαστική ή μουσική; Nα την βάλω σε κάδρο και να την κρεμάσω στο σαλόνι μου ή να την ακουμπήσω στο αναλόγιο του πιάνο μου και να προσπαθήσω να την παίξω; Και που είναι οι πέντε παράλληλες γραμμούλες, στήριγμα μου, και τα δυο κλειδιά για να ξεκλειδώσω τη μουσική που μου προτείνουν;

Η ιδέα πιθανώς πρωτοεμφανίστηκε το 1950 με το έργο Projections (1950-51) του Morton Feldman. Ακολούθησαν οι Cage, Brown, Bussotti, Cardew, Stockhausen, Ligeti, Haubenstock-Ramati, Renosto, οι δικοί μας Λογοθέτης, Χρήστου και Αντωνίου και πολλοί άλλοι. Αυτές οι ζωγραφικές παρτιτούρες ονομάζονται γραφικές / graphic scores. Σκοπό έχουν να χρησιμοποιήσουν οπτικά ανάλογα για να επικοινωνήσουν στον εκτελεστή τις προθέσεις του συνθέτη – χαλαρά, αυτός είναι και ο στόχος, αφήνοντας αναλόγως ένα στενό ή ευρύ περιθώριο για αυτοσχεδιασμό – σχετικά με τα τονικά ύψη (pitch), τη δυναμική (dynamics), την υφή (texture) και γενικά κάθε μουσική παράμετρο. Δεν καθοδηγούν απλά τον εκτελεστή όπως κάνει μια παραδοσιακή παρτιτούρα, εξάπτουν την φαντασία του, τον βοηθούν να ανακαλύψει απάτητα ηχητικά μονοπάτια, τον απελευθερώνουν διατηρώντας παράλληλα το δεσμό με τις προθέσεις του συνθέτη. Κάθε εκτέλεση ενός έργου γραφικής σημειογραφίας είναι μοναδική, ανεπανάληπτη. Αυτό βέβαια συμβαίνει και σε μια σονάτα του Beethoven για παράδειγμα, εδώ όμως είναι σαν να έχουμε τελείως διαφορετικά έργα (ανάλογα με τη χαλαρότητα της γραφικής σημειογραφίας). Μερικές φορές δίνονται επεξηγήσεις των συμβόλων από τον συνθέτη, περιορίζοντας έτσι τον εκτελεστή, άλλες φορές ο εκτελεστής καλείται να ερμηνεύσει αποκλειστικά μόνος του τα σύμβολα και να συντάξει τον δικό του επεξηγηματικό κατάλογο. Μια άλλη παρατήρηση που θα είχα να κάνω είναι ότι ενώ μια σονάτα Beethoven θέτει συγκεκριμένα τεχνικά και υφολογικά προβλήματα (είτε μπορείς να την παίξεις είτε όχι ανάλογα με το τεχνικό και μουσικό επίπεδο σου), μια γραφική παρτιτούρα μπορεί να ερμηνευθεί και από τον ερασιτέχνη, με μόνο εφόδιο τη φαντασία και την εφευρετικότητα…

Η σχέση της μουσικής με τα εικαστικά και την αρχιτεκτονική είναι αμφίδρομη. Οι Klee και Kandinsky εμπνεύστηκαν ζωγραφικές από μουσικά θέματα, ο Picasso και οι κυβιστές από μουσικά όργανα. Ζωγράφοι και αρχιτέκτονες εζήλωσαν το αέρινο, άυλο και μη απτό της μουσικής. Αυτή η σχέση από το 50 και μετά καρποφόρησε πλήρως.

Στο έργο της Stripsody (1966) η Cathy Berberian χρησιμοποιεί γραφική παρτιτούρα και μάλιστα τη γλώσσα των comics για να καταγράψει τις περίφημες και απεριόριστες φωνητικές της δυνατότητες:
Ακούστε τώρα μια πιθανή ερμηνεία αυτής της γραφικής παρτιτούρας από την ίδια την Berberian:

Ο Αλκάν στην Ε’ Εφορία Πειραιά

Ο εφοριακός υπάλληλος [E] παίζει μανιωδώς Tetris με την οθόνη του υπολογιστή του εντελώς στραμμένη προς αυτόν, έχει το ύφος ανθρώπου που εργάζεται σκληρά πάνω στην οικονομετρία και δεν θέλει να τον ενοχλήσει κανείς… Μεσούντος του θέρους ένας μεσόκοπος κύριος [Α] με παλιομοδίτικη καπαρντίνα και ημίψηλο παρακαλώ κάνει την εμφάνιση του και κατευθύνεται προς … προς το πουθενά…

Ο εφοριακός κάνει για ώρα ότι δεν τον βλέπει, είναι κοντά να τελειώσει το πέμπτο επίπεδο στο παιγνίδι του, ένα κόκκινο τουβλάκι του μένει ακόμη, κάποια στιγμή αναγκάζεται να του μιλήσει, να του φωνάξει μάλλον …
Ε. Παρακαλώ κύριε, ε ψιτ κύριος, τι θα θέλατε;
A. κοιτάζει σα χαμένο …
Ε. Κύριε σε σας μιλάω, απαντήστε, έχω να παραγωγήσω κάποιες ελλειπτικές συναρτήσεις για να υπολογίσω το φόρο μιας μεγάλης εταιρίας, εθνική υπόθεσις, δεν μπορεί να περιμένει, βρίσκομαι στην πέμπτη παράγωγο ήδη και μέχρι να σχολάσω πρέπει να έχω κάνει high score, ε … να έχω φτάσει σε κάποιο αποτέλεσμα τέλος πάντων …
A. Αλκάν!
Ε. Αμάν; τι είπατε;
A. Θέλω να υποβάλλω μια συμπληρωματική φορολογική δήλωση παρακαλώ.
Ε. Α, μάλιστα. Όνομα παρακαλώ.
A. Αλκάν!
Ε. Το όνομα σας είναι αυτό, ή το επίθετο σας;
A. Το όνομα μου που το έκανα επίθετο!
Ε. Κύριε Αμάν μπλέξαμε. Μπορείτε να μου πείτε όνομα και επίθετο παρακαλώ;
A. Το επίθετο μου ήταν Μοράνζ, σε μικρή ηλικία υιοθέτησα το μικρό όνομα του πατέρα μου που ήταν Αλκάν. Δοξάστηκα ως Αλκάν, μετά θάνατον οφείλω να ομολογήσω.
Ε. Μέχρις εδώ βγάλαμε κάποια άκρη. Το μικρό σας; … δεν πιστεύω το μικρό σας να το κάνατε μεγάλο;
A. Κάρολος-Βαλεντίνος!
Ε. Αχ! Τι μου θύμισες! Κάθε του Αγ. Βαλεντίνου στέλνω λουλούδια στη Λίτσα τη κομμώτρια, εδώ πιο κάτω στο κομμωτήριο στη γωνία. Στη γυναίκα μου κάνω δώρο όλη τη σειρά Μπάρμπα Στάθης από τον Σκλαβενίτη. Στην εργασία μας τώρα. Όνομα πατρός;
A. Αλκάν Μοράνζ, να έτσι γράφεται… γράφει σε ένα κομμάτι χαρτί: Alkan Morhange.
Ε. Μητρός;
A. Ιουλία Αλκάν, το γένος Αβραάμ. Έφερε στον κόσμο επτά παιδιά μαζί με εμένα, τον Ερνέστ, τον Μαξίμ…
Ε. Φτάνει, φτάνει, δεν χρειάζεται η υπηρεσία αυτές τις πληροφορίες, στην ΕΥΠ τα υπόλοιπα.
A. Να και μια φωτογραφία της μητρός μου. Την έχω πάντα μαζί μου…

Ε. Αδιαφορεί η υπηρεσία κύριε. Τόπος κατοικίας;
A. Όλη μου τη ζωή στο Παρίσι. Αφότου πέθανα φιλοξενούμαι από δω κι από κει.
Ε. Έτσι είναι άμα πεθαίνει κανείς απελευθερώνεται. Υπηκοότητα;
A. Γαλλική, φυσικά!
Ε. Έτος γεννήσεως;
A. Με είδε το φως της μέρας, αν και είχε συννεφιά, στις 30 Νοεμβρίου του 1813. Όλα τα φώτα έσβησαν στις 29 Μαρτίου του 1888. Άσχετο, αλλά έχω το λόγο μου, εννιά χρόνια μετά πέθανε ο Μπράμς. Έπρεπε να πεθάνω για να αποδείξω ότι υπάρχω!
A. Μπράβο! Μπράβο! Μ’ αρέσετε! Εκτιμώ τις πλήρεις και ακριβείς πληροφορίες! Αν όλοι οι φορολογούμενοι έδιναν ημερομηνία γεννήσεως και θανάτου οι φάκελοι θα ήταν πληρέστεροι. Κι αυτό με τα ντραμς πολύ χρήσιμο.
Ε. ΑΦΜ παρακαλώ:
A. 314159265
Ε. Χα, χα. Έχετε και χιουμοράκι βλέπω. Αυτό είναι το μ, ή το ν …, δεν θυμάμαι κάποιο γράμμα τελοσπάντων του Πυθαγόρα …, της Νικολακοπούλου κάποιου στιχουργού τέλος πάντων … Ελάτε, σοβαρά τώρα, το ΑΦΜ σας παρακαλώ!
A. 6-9-4-4-7-7-5-0-1-1
Ένας υπάλληλος από μέσα: Ο 6-9-4-4-7-7-5-0-1-1 είναι ο 321.367.945-οστός πρώτος αριθμός!
Ε. ψιθυρίζοντας με ένα χαμόγελο υπεροχής: Το σκασμένο, είναι αυτιστικό! Μικρόνους ξέρετε… Το παιδί για τον καφέ. Τι επαγγέλλεσθε;
A. Συνθέτης πρότυπης, πρωτότυπης και δύσκολης τεχνικά κυρίως πιανιστικής μουσικής, εφάμιλλης των συναδέλφων μου του προπερασμένου αιώνα, των δύο Φραγκίσκων και του Γιοχάννες! Μουσική με σαφώς βιρτουόζικο χαρακτήρα, μεγάλα πηδήματα, επαναλαμβανόμενες νότες, μεγάλα ανοίγματα του χεριού, πυκνή αντίστιξη, μα πάνω από όλα μουσική φίλε μου, μουσική με «Μ» κεφαλαίο και πάθος! Μερικοί χαρακτήρισαν τη μουσική μου άπαιχτη, τέτοιες βλακείες λέγονται συχνά για τα καινούρια και μεγαλεπήβολα έργα, άσε που αγνοούν και το φαινόμενο των 100 πιθήκων. Έχω συνθέσει και μουσική για εκκλησιαστικό όργανο καθώς και για πιάνο με πενταλιέρα. Σημειώστε επίσης μια σονάτα για βιολί, μια για τσέλο και ένα πιάνο τρίο. Α! και ένα Πένθιμο Εμβατήριο για το θάνατο ενός παπαγάλου.
Ε. Το σημείωσα. Είστε κάτι σαν τον Θεοδωράκη δηλαδή;
A. Ορίστε;!
Ε. Μουσικοσυνθέτης να γράψω βρε παιδάκι μου; έχετε και κάποιες φοροαπαλλαγές ξέρετε…
A. Μουσικοσυνθέτης με κεφαλαία παρακαλώ! Νομίζω ότι ήρθε ο καιρός μου πια να αναγνωριστώ, στο κάτω-κάτω νεκρός είμαι, στην Ελλάδα ζούμε. Υπήρξα παιδί θαύμα αγαπητέ μου, μπήκα στο Κονσερβατόριο του Παρισιού στην ηλικία των 6 ετών, σπούδασα πιάνο και εκκλησιαστικό όργανο , σε ένα χρόνο ο Κερουμπίνι έτριβε τα μάτια του, κέρδισα βραβεία στο σολφέζ, την αρμονία και το όργανο! Δάσκαλοι μου, α! τι να πρωτοθυμηθώ! Ο αφρός των γάλλων δασκάλων της εποχής μου. Δώδεκα χρονών έδωσα το πρώτο μου ρεσιτάλ στο πιάνο. Στα 14 μου, στα 1828, κρατούσα ήδη στα χέρια μου το opus 1 της μουσικής παραγωγής μου. Στα 25 μου με θεωρούσαν εφάμιλλο βιρτουόζο των Liszt, Thalberg και Kalkbrenner. Αμέ! Να μη σου πω ότι έπαιζα και μαζί με τον αγαπημένο μου Chopin, γείτονας μου ήταν στο Παρίσι, θεός ΄χωρέστον, όταν πέθανε πολλοί μαθητές του ήρθαν σε μένα. Φίλοι μου και οι Λιστ, Σάνδη και Ουγκώ. Ο Λιστ μάλιστα είπε κάποτε ότι είχα την τελειότερη τεχνική που είχε δει ποτέ σε πιανίστα! Τα πράγματα άλλαξαν όταν έχασα τη θέση του διευθυντού του πιανιστικού τμήματος. Ο στριμμένος ο Auber έβαλε τον μαθητή μου, τον Αντωνάκη τον Μαρμοντέλ στη θέση μου, ποιον; τον Αντωνάκη! Μέτριος καθηγητής του σολφέζ, με δυσκολία έπαιζε τα 100 Czerny. Αυτός ο κύριος εκλήθη να διδάξει τις επόμενες γενιές γάλλων μουσικών, μεταξύ αυτών και τον Ντεμπυσσύ, το 1858 του φορέσανε και το μετάλλιο της Λεγεώνας της Τιμής, ίντριγκες, αντισημιτισμός, δολοπλοκίες, μετά μου παραπονιέσαι για την Ελλάδα φίλε μου… Με πήρε από κάτω, σταμάτησα να παίζω, βαριά κατάθλιψη. Μέρα με την μέρα γινόμουν όλο και πιο μισάνθρωπος και μισογύνης. Δεν έβρισκα λόγο να ζω, δεν είχα κάποιον να δοθώ. Ακόμη και η σύνθεση με άφηνε αδιάφορο. Αν δεν ήμουν τόσο κλειστός και παθολογικά ευαίσθητος, αν τα καθημερινά για τους άλλους πράγματα δεν ήταν ανυπέρβλητες για μένα δυσκολίες, ίσως να τα είχα καταφέρει καλλίτερα στη ζωή μου. Η Ιστορία δεν γράφεται όμως με το «αν»… Τέλος πάντων κάπως τα κατάφερα και επέζησα, αξιώθηκα να δώσω και τα «Μικρά Κοντσέρτα» στην αίθουσα Erard. Και να μην ξεχάσω, μετέφρασα στα γαλλικά την Παλαιά και την Καινή διαθήκη, για ανταμοιβή ο Γιαχβέ μου έριξε ένα βαρύ τόμο του Ταλμούδ κατακούτελα και με ξέκανε! Αυτό το παραμύθι κατασκεύασαν για το θάνατο μου, η αλήθεια είναι πιο πικρή, πέθανα μόνος και αβοήθητος στο διαμέρισμα μου στο Παρίσι. Φτιάχνουν περίεργους μύθους για μένα, να ξέρετε όμως ότι τα αληθινά γεγονότα της ζωής είναι το καλλίτερο και συχνά το πιο πονεμένο παραμύθι…
Ε. Ο υπάλληλος έχει ολοκληρώσει με επιτυχία και την έκτη πίστα. Για σιγά άνθρωπε μου, τι με νοιάζουν όλα αυτά; Στην εκπομπή της Φλέσσα νομίζεις ότι ήρθες; Ηρέμησε, να απαντάς σε ότι σε ρωτάνε. Κι εγώ πάω στις συναυλίες του Σάκη αλλά δεν το κάνω βούκινο! Κάθε άνθρωπος έχει τις επιτυχίες του, 20 χρονών εγώ, εμένα που με βλέπεις, τον ίδιο!, έπαιζα τρίτος τερματοφύλακας στον Κεραυνό Κερατσινίου και με ζητήσανε και μεταγραφή στον Αστέρα Βουλιαγμένης! Πρέπει να το γράψω στο κούτελο μου; Λοιπόν, στα υπηρεσιακά μας τώρα. Έγγαμος, άγαμος;
Α. Δεν είχα ποτέ σύζυγο, είχα όμως ένα γιο. Αχ! Ο αγαπημένος μου Ελί. Γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 1839. Δεν του φέρθηκα σωστά σαν πατέρας. Οι γραφιάδες αμφισβητούν ότι ήταν δικό μου παιδί, μάλλον για να σώσουν την αξιοπρέπεια μου. Είχε κι άλλο επώνυμο, Delaborde, το όνομα του συζύγου της μητέρας του, τι κρίμα! Γενικά στην οικογένεια ονόματα και επίθετα τα ανακατεύαμε. Στο διαμέρισμα του στο Παρίσι φιλοξενούσε δυο μαϊμούδες και εκατό κάκατους. Την μητέρα του την αγάπησα παράφορα, ήταν πρώην μαθήτρια μου και παντρεμένη με άλλον, την μόνη γυναίκα που αγάπησα ποτέ. Παράνομος έρωτας, γι αυτό και τόσο δυνατός. Έπρεπε να φύγω, να εγκαταλείψω μάνα και παιδί. Σκληρή απόφαση. Βρήκα παρηγοριά στα μαυρόασπρα πλήκτρα, έπαιζα και έγραφα ασταμάτητα. Θυμάμαι εκείνη την εποχή είχα σπάσει το χέρι μου. Στις 10 μέρες έβγαλα το γύψο, συνέθεσα και άρχισα να παίζω τη Σπουδή μου Allegro Barbaro μέσα σε φρικτούς πόνους. Έσβησα τον πόνο της καρδιάς μου μέσα στο φυσικό πόνο… Ονειροπολεί την χαμένη αγαπημένη του:

Ε. Σου χρειάζεται ο Ασκητής κι ο Πιντέρης μαζί κι από κοντά ο Yalom στο τηλέφωνο. Τι να γράψω άνθρωπε μου; Παντρεμένος ή μπακούρι;
A. Γράψτε άγαμος.
Ε. Θρήσκευμα; … Ουπς! Αυτό δεν το ρωτάμε πια…
A. Δεν πειράζει. Βαθειά πιστός στις Εβραϊκές Παραδόσεις! Το δεύτερο μεγάλο πάθος μου μετά την μουσική, η Θεολογία. Αν ζούσα ξανά θα ήθελα να μελοποιήσω ολόκληρη τη Βίβλο!
Ένας μαύρος γάτος διασχίζει την αίθουσα… [Μ]
A. Μπόρις;
Ε. Ορίστε;!
A. Αυτός ο γάτος δεν είναι ο Μπόρις;
Ε. Εμένα ρωτάτε;
Μ. Ο Μπόρις είμαι βρε βλάκα, ποιος ήθελες να είμαι; o Richter με μαύρη γούνα; Αυτός δεν καταδέχτηκε ποτέ να σε παίξει!
A. Ανάγωγε δεν γνώριζε την μουσική μου, γι αυτό!
Ε. Ε, ε, κύριε Αμάν και κύριε Μωρίς! Δημόσια υπηρεσία είναι εδώ, τι είναι αυτά τα πράγματα;
Μ. Μωρή να πεις τη γυναίκα σου παλιογκραβούρα!
A. «Μωρίς» σε είπε Μπόρις, όχι μωρή…
Μ. Σιγά μη με πει και Μωρίς Ραβέλ η παλιοβινιέτα …
Ε. Τι συμβαίνει κύριοι; Εδώ θα λύσετε τις διαφορές σας;
A. Συγχωρέστε μας κύριε εφοριακέ υπάλληλε. Φιλοξενούμαστε με αυτόν τον γάτο και με έναν συνάδελφο εκ Ρωσίας σε ένα σπίτι εδώ πιο πάνω. Είναι ανάγωγος εκ φύσεως. Με πήρε από πίσω φαίνεται, θα του ανοίξω την πόρτα να φύγει.
Ε. Ελάτε κύριε πρέπει να τελειώνουμε, έχω και άλλη δουλειά να κάνω. Ήδη η παραγώγιση των συναρτήσεων μου έχει κόψει. Ξέρετε είναι σαν το αυγολέμονο, δεν μπορεί να περιμένει για πολύ, μετά φτου κι απ’ την αρχή, game over. Ταυτότητα παρακαλώ.
A. Βγάζει το παρακάτω κομμάτι χαρτί και το ακουμπά ευλαβικά πάνω στο γκισέ.

Ε. Δεν αντέχω άλλο, τι καραγκιοζιλίκια είναι αυτά! Θα φωνάξω τον προϊστάμενο [Π]. Κύριε Παντζάρη, κύριε Παντζάρη, για ελάτε εδώ ένα λεπτό… Μπορείτε να ασχοληθείτε λίγο με αυτόν τον κύριο, με παιδεύει εδώ και μια ώρα για φορολογική του υπόθεση, του ζήτησα την ταυτότητα του και μου έδωσε αυτό το χαρτί με κάτι ζωγραφιές πάνω, έλεος πια…
Π. Τι έχουμε εδώ; A! Το Allegro Barbaro του Κάρολου Βαλεντίνου Αλκάν! Ω! Τι τιμή! Κι ο ίδιος αυτοπροσώπως στο ταπεινό εφοριακό μας κατάστημα! Τι τιμή! Τι τιμή!
A. Γνωρίζετε τη μουσική μου κύριε;
Π. Τι ερώτηση;! Και βέβαια τη γνωρίζω! Είμαι ερασιτέχνης πιανίστας, έκανα μια προσπάθεια να παίξω το βαρβαρικό σας αλέγκρο και κατέληξα με ένα στραμπουλιγμένο δεξί και μια τενοντίτιδα στο αριστερό! Κατέφυγα στην παθητική λύση της ακρόασης της μουσικής σας στις εξαίρετες εκτελέσεις των Hamelin, Ringaissen και Gibbons. Προτιμώ τον Gibbons να σας πω την αλήθεια…
Μ. Εγώ προτιμώ την Έφη Θώδη!
A. Σκασμός ηλίθιο τετράποδο. Ακόμη εδώ είσαι; Συγχωρέστε με κύριε Μπετόβεν, ξέρετε Μπετόβεν στα ολλανδικά, Παντζάρης στα ελληνικά, τιμημένο επίθετο, κάτι ξέρω κι εγώ από ονόματα κι επίθετα, παραφέρθηκα κύριε, αλλά με βγάζει εκτός ορίων αυτό το κατά Καρτέσιο τετράποδο αυτόματο! Ποια είναι η γνώμη σας για τη μουσική μου; Φαίνεσθε πολύ ενημερωμένος.
Π. Να σας πω… εντυπωσιάστηκα με τις πρώτες ακροάσεις. Μελετώντας όμως κάπως πιο προσεκτικά τη μουσική σας διαπίστωσα ότι μορφολογικά, αρμονικά και αντιστικτικά είναι, αν και όχι πάντα, σχετικά απλή. Είμαι εραστής της παραμετρικής πολυπλοκότητας ξέρετε και όχι της τεχνικής δυσκολίας. Μη σας κακοφανεί αλλά δεν θα έδινα ούτε μια σελίδα από τα τελευταία πιανιστικά έργα του Μπραμς για σύμπαν το πιανιστικό σας έργο! Πώς να το πω… δεν χαρακτηρίζονται από την σοπενική ευγένεια της μελωδίας, από την σουμανική περίτεχνη αντίστιξη, ή από την λιστική μεγαλοπρέπεια της τεχνικής. Εν τούτοις έχουν μια κάποια γοητεία, είναι προκλητικά για εκτελεστή και ακροατή και μερικές φορές είναι και πρωτοπόρα. Για παράδειγμα στο προαναφερθέν Allegro Barbaro ενώ βάζετε σι ύφεση, οπλισμό για Φα μείζονα, εν τούτοις το έργο είναι στο Λύδιο, πάντα αναιρείτε την ύφεση! Cool! Ο τίτλος δε, προοιωνίζει ένα άλλο Allegro Barbaro που γράφτηκε αργότερα και έγινε αμέσως διάσημο σε αντίθεση με το δικό σας. Αδικία! Γενικά πιάσατε πολλά στον «αέρα». Να για παράδειγμα το Comme le vent, το ήξερε ο συμπατριώτης σας ο Ντεμπυσύ; Το μιμήθηκε; Σίγουρα πάντως μελέτησε τη μουσική σας. Και τι να πει κανείς για το Chemin de fer;! Ήδη από το 1844 προλέγετε την «μηχανιστική» μουσική του επόμενου αιώνα, το Pacific 231 του Χόνεγκερ γράφτηκε 79 χρόνια μετά, το «Εργοστάσιο Σιδήρου» του Μοσόλοφ 84 χρόνια μετά και πολλά άλλα που σίγουρα θα τα γνωρίζετε. Εντυπωσιακή και η Συμφωνία σας για Σόλο Πιάνο. Αν λάβει κανείς υπόψη του όλα αυτά τα επιτεύγματα σας θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η Ιστορία της μουσικής είναι μερικώς τυφλή, κωφή εν προκειμένω…
Μ. Πέστα μεγάλε τον έκανες ρόμπα τον τύπο… κλωτσιά από Αλκάν … Ωχ! Παλιογαλλιδούλα, μου έσπασες τα πλευρά…
Π. Θα θέλατε να δούμε στο διαδίκτυο τον Gibbons να παίζει το Allegro Barbaro; Είναι εντυπωσιακό!
A. Πολύ ευχαρίστως, δεν γνωρίζω αυτή την εκτέλεση.
Μ. Μπορούμε μετά να κατεβάσουμε και το τελευταίο επεισόδιο του Prison Break;
Π. Στον εφοριακό υπάλληλο: Θα μπορούσατε να σταματήσετε να παραγωγίζετε τα τουβλάκια και να μπείτε στο YouTube. Γίνεται η σύνδεση, στρέφει την οθόνη προς τον Αλκάν και προς εσάς:

A. Υπέροχο! Το παίζει καλλίτερα κι από εμένα!
Π. Γιατί δεν γράφετε πια;
A. Γιατί έχω πεθάνει κύριε!

σΒμπΑ!

---

Scores Download
Μπορείτε να κατεβάσετε το Allegro barbaro του Alkan σε PDF (έκδοση 3euk1L4) από εδώ.

---

Σημειώσεις & Πηγές
* Ξαναδιαβάζοντας το κείμενο αργά το βράδυ και με διάθεση επί τα βελτίω σκέφτηκα ότι σε όποιο σημείο κι αν βρίσκεσαι στη ζωή σου και σε οποιαδήποτε κατάσταση, πάντα μπορείς να ελπίζεις ότι τα πραγμάτα μπορούν να πάνε και καλλίτερα. Απλή σκέψη, να όμως που ο Αλκάν δεν την έκανε κι έφαγε το Ταλμούδ στο κεφάλι.
* «Ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό» λέει η αισιόδοξη, κρατούσα και πλέον συμφέρουσα άποψη. Ό,τι δεν σε σκοτώνει μπορεί να σε αφήσει όμως απλά ανάπηρο! Ο παράνομος έρωτας και ο Μαρμοντέλ άφησαν τον Αλκάν συναισθηματικά ανάπηρο, ευτυχώς για εμάς όχι μουσικά. Η ελεύθερη πτώση του Ταλμούδ στην κεφαλή του ήταν το Χέρι του Θεού. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο Θεός αποτελειώνει αυτό που αφήνει μισό η Μοίρα.
* Αν δεν σας ξένισε τι δουλειά έχει ο νεκρός Αλκάν στην Ε' Εφορία Πειραιά αλλά αντίθετα αναρωτιέστε τι δουλειά έχει ένας ομιλών μαύρος γάτος στην Δημόσια Υπηρεσία, δείτε εδώ και εδώ.
* Η μουσική του Alkan είναι ένα παράδειγμα μουσικής τεχνικά πολύ δύσκολης, αλλά όχι παραμετρικά πολύπλοκης (δικός μου όρος, πιθανόν όχι πετυχημένος). Το Allegro barbaro θα μπορούσε να το αναλύσει μορφολογικά και αρμονικά και ένας καλός τριτοετής σπουδαστής Υποχρεωτικού Αρμονίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλη του η μουσική παραγωγή είναι έτσι, ούτε ότι αξιολογεί την μουσική του. Απλά το φέρνω σαν ένα επιπλέον παράδειγμα γι αυτό το άρθρο μου. Ο Παντζάρης είναι υπερβολικός όταν συγκρίνει τον Alkan με τον Brahms.
* Συνέχισα την παραγωγή μύθων γύρω από τον Alkan, οι περισσότερες πάντως πληροφορίες που παραθέτω στην αφήγηση μου είναι ιστορικά τεκμηριωμένες.

Για πιο έγκριτες βιογραφίες του συνθέτη συμβουλευτείτε τους κατωτέρω συνδέσμους (μην παραλείψετε το άρθρο του Gibbons):
* Charles-Valentin Alkan, άρθρο της Wikipedia.
* Alkan Society website, με δισκογραφία, συνδέσμους στο διαδίκτυο και videos από το YouTube.
* Unriddling Alkan, μια διάλεξη που δόθηκε στην Alkan Society στις 25 Φεβρουαρίου του 2003 και αναφέρεται στις Εβραϊκές ρίζες του Alkan.
* The Myths of Alkan, από τον Jack Gibbons. Από μια ομιλία για τον Alkan του Gibbons στο BBC 3.

Χορεύουμε;

Τι πιο ωραίο τώρα που είναι καλοκαίρι να πάρουμε την αγαπημένη μας δίπλα στη θάλασσα, να βάλουμε τον Leonhardt στο mp3άφωνο και να χορέψουμε μαζί της μια γκαβότ! Ας δούμε μερικά πράγματα γι' αυτήν (την γκαβότ, όχι την αγαπημένη μας) για να μπορέσουμε να αποδώσουμε σωστά στο χορό... Η γκαβότ (gavotte / gavot / gavote) κατάγεται από έναν παλιό γαλλικό λαϊκό χορό από την περιοχή Gap της πρώην επαρχίας Dauphiné (Dauphiné Viennois με ιστορική πρωτεύουσα την Grenoble) στα νοτιοανατολικά της Γαλλίας. Πρωτοεμφανίστηκε λίγο πριν το τέλος του 16ου αι. Ο χαριτωμένος αυτός χορός πήρε το όνομα του από τους κατοίκους της Gap που ονομάζονταν Gavots. Η ρυθμική αγωγή της είναι μέτρια προς το γρήγορο και το μέτρο δίσημο ή τετράσημο (μερικές φορές alla breve). Οι φράσεις ξεκινούν σχεδόν πάντα στον 2ο (2/4), ή 3ο (4/4) χρόνο του μέτρου. Στην παραδοσιακή της μορφή τα βήματα του χορού ποικίλουν, όπως επίσης και η σύνθεση των χορευτών και η μουσική συνοδεία. Μερικές φορές ο χορός συνοδεύεται από παντομίμα. Συχνά προς το τέλος του χορού, οι χορευτές σε ζευγάρια αυτοσχεδίαζαν και στο τέλος ο ένας φιλούσε τον άλλο, αργότερα αντάλλασσαν λουλούδια. Μερικά από τα χαρακτηριστικά της gavotte που προαναφέρθηκαν μπορείτε να διακρίνετε στο παράδειγμα που ακολουθεί από τον F. Couperin:

Με τον Lully στην αυλή του Λουδοβίκου XIV ο χορός έγινε δημοφιλής κι ακολούθησαν αρκετοί άλλοι συνθέτες μπαρόκ που τον ενσωμάτωσαν στις σουίτες τους. Σε μια σουίτα μπαρόκ ο χορός εμφανίζεται προαιρετικά, αν χρησιμοποιηθεί παρουσιάζεται μετά την Sarabande και οπωσδήποτε πριν την Gigue. Άλλοι προαιρετικοί χοροί της μπαρόκ σουίτας που μπορούν να τοποθετηθούν σε αυτό το σημείο είναι το Minuet, Bourée, Rigaudon και Passepied. Πολλές φορές εμφανίζεται ζεύγος gavottes ως Gavotte I – Gavotte II (καλείται και Alternativo [ιτ.], Alternativement [γαλλ.]). Εκτελούνται I – II – I (da capo το Ι δηλαδή), έτσι ώστε ενώ κάθε gavotte είναι σε διμερή μορφή, η συνολική μορφή είναι σύνθετη τριμερής (compound ternary form). Αν η Ι είναι σε μείζονα τονικότητα (π.χ. Ντο), η ΙΙ είναι στην ίδια τονικότητα (Ντο), αν όμως η Ι είναι σε ελάσσονα (ντο), τότε η ΙΙ είναι στην ομώνυμη μείζονα (Ντο) ή στην σχετική μείζονα (Μιb). Σε κάθε περίπτωση η Gavotte II θα πρέπει να είναι αντιθετικού χαρακτήρα ως προς την Ι. Ειδικά στον Bach (III και VI Αγγλική Σουίτα) η Gavotte II γράφεται πάνω σε έναν ισοκράτη (drone bass) και έχει τον χαρακτήρα μιας Musette.

Ο χορός, ως συνθετική φόρμα συνέχισε να χρησιμοποιείται στην Γαλλική Όπερα και επέζησε μέχρι τον 19ο και 20ο αιώνα. Η Gavotte σε Ρε μείζονα του Gossec και η Gavotte από την Manon του Massenet είναι δυο γνωστά παραδείγματα. Στον 20ο αι. ποιος δεν έχει ακούσει και θαυμάσει την Gavotte από την Κλασσική Συμφωνία του Prokofiev, την Gavotte από την Σουίτα για Πιάνο, op.25 του Schoenberg…

Ας ρίξουμε μια ματιά στην Gavotte από την Κλασσική Συμφωνία, op.25 του Prokofiev. Να δούμε πρώτα την παρτιτούρα:

(Κλικίζοντας πάνω στις εικόνες μεγεθύνονται)

Aς την ακούσουμε τώρα από τον ίδιο τον συνθέτη στην μεταγραφή του για πιάνο (μην ξεχνάτε ότι το κομμάτι είναι ορχηστρικό κι αξίζει να μελετήσει κανείς και την ορχηστρική παρτιτούρα):

Η gavotte αυτή είναι σε προκοφιακή Ρε μείζονα και σε τριμερή μορφή: Α (I: Ρε) – Β (IV: Σολ) – Α’ (I: Ρε). Η ρυθμική αγωγή του κομματιού είναι μέτρια προς το γρήγορο - Non troppo allegro - και το μέτρο τετράσημο – 4/4. Ξεκινά στον 3ο χρόνο του μέτρου σύμφωνα με τον «κανόνα». Το Α από μόνο του είναι σε διμερή μορφή (4 / 4+4). Το Β, σύμφωνα με την πρακτική του Bach που προαναφέραμε, θυμίζει musette και χτίζεται πάνω σε ένα drone bass σολ, στην IV της αρχικής μας τονικότητας. Οι σπουδαστές της Σύνθεσης αξίζει να αναλύσουν το κομμάτι και αρμονικά, ενδιαφέρον παρουσιάζει και το voice leading (octave displacements κλπ).

Μιας και δεν έχω θάλασσα εδώ κοντά είπα να γράψω μια γκαβότ. Να η δικιά μου προσπάθεια στο είδος:

---

Scores Download
Μπορείτε να κατεβάσετε την Gavotte του Prokofiev σε PDF (έκδοση 3euk1L4) από εδώ.
Την δική μου Gavotte από εδώ.

---

Βιβλιογραφία
* Αμαραντίδης Αμάραντος, Μορφολογία της Μουσικής, Παπαγρηγορίου-Νάκας, 1990
* Berry Wallace, Form in Music, Prentice Hall, 1986
* Kennedy Michael, The Oxford Dictionary of Music, Oxford University Press, 1989
* Prout Ebenezer, Applied Forms, Augener & Co.
* Gavotte from Britannica Online Encyclopedia
* Gavotte from Wikipedia, the free encyclopedia

Ludwig van... ή Τι είναι το Μεταμοντέρνο

Μου θέτουν και θέτω προβλήματα στους φίλους μου, αν και η τελευταία απάντηση που έδωσα σε ένα πραγματικά δύσκολο πρόβλημα όχι απλά ήταν λάθος αλλά και καταστροφική… Ο Μπερεκέτης όμως, ανάμεσα στο πρωινό και απογευματινό μπάνιο αναρωτιέται για το μεταμοντέρνο, προσπαθεί να το ορίσει, να δει αν είναι στυλ και όλα τα άλλα που κάνει ένας συνθέτης προσπαθώντας να ορίσει τις συντεταγμένες του στο χάρτη της εποχής του. Με αφορμή την καταχώρηση του ΓΛΩΣΣΑ ή ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ; (εν συντομία) στα ΗΝΩΜΕΝΑ ΒΟΥΣΤΑΣΙΑ κάθισα και σκέφτηκα πάλι για το μεταμοντέρνο.

Τι είναι το μεταμοντέρνο; Αν ξεπεράσω με επιτυχία το 2012, θα μπορέσω να σας απαντήσω σε καμιά πενηνταριά χρόνια από τώρα, αφού βέβαια θα έχω συμβουλευτεί του ιστορικούς τέχνης και επιστήμης και τους μουσικολόγους της εποχής και θα έχω σχηματίσει μια κάποια άποψη, σαν κι αυτήν αν με ρωτούσατε για παράδειγμα τι είναι η Αναγέννηση… Ξαναδιάβασα μερικές σελίδες από την Μεταμοντέρνα Κατάσταση του Lyotard, αλλά πριν αποδομηθώ πλήρως το έκλεισα και έψαξα ένα άρθρο του Larry Solomon που είχα μεταφράσει πριν από χρόνια για ένα περιοδικό αλλά δεν εκδόθηκε ποτέ. Το άρθρο είναι απλό και κατανοητό και δίνει μια σχετικά ολοκληρωμένη εικόνα, όσο μπορεί να γίνει αυτό, της μεταμοντέρνας κατάστασης που ζούμε στην Τέχνη, στην Επιστήμη αλλά και στη ζωή μας. Απαντά καθαρά και στην ερώτηση του Μπερεκέτη για το Ludwig van του M. Kagel: «αυτό το έργο-εύρημα μπορεί να εξελιχθεί σε στυλ; »

*

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΟ;
Άρθρο του Larry Solomon

Το Μεταμοντέρνο είναι μια έννοια σε εξέλιξη. Κατά την διάρκεια των δεκαετιών, από το 1970 και μετά, που το κίνημα του μεταμοντέρνου βρίσκεται σε εξέλιξη η φύση του και η περιγραφή του αλλάζουν συνεχώς. Οι θεωρητικοί του μεταμοντέρνου γενικά δεν συμφωνούν σε ένα συγκεκριμένο ορισμό. Στην Θεωρία της Αποδόμησης (Derrida, Lacan), στην Πολιτική (Faucault), στην Κοινωνιολογία (Baurillard), στην Αρχιτεκτονική (Jencks), στην Λογοτεχνία (Barthes) στην Φιλοσοφία (Rorty) και σε άλλους τομείς τις σκέψης συναντάμε ποικίλες απόψεις επί του θέματος. Μερικές από αυτές τις θεωρήσεις είναι ευρωπαϊκές στην καταγωγή και αντανακλούν αυτό που είναι κατά βάση ένα αμερικανικό φαινόμενο όπου και η πρακτική επικεντρώνεται. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύμφυρμα αποδομιστικής πολυλογίας, ελάχιστα κατανοητό, ακόμη και από τους θεωρητικούς του θέματος.

Δεν σκοπεύω να ασχοληθώ με μια κριτική της σχετικής φιλολογίας ούτε καν να την συνοψίσω, δεδομένου ότι ένα τέτοιο εγχείρημα περισσότερο θα συσκότιζε παρά θα αποσαφήνιζε το θέμα. Αντίθετα, ελπίζω να παραθέσω μια απλή και κατανοητή παρουσίαση των εννοιών που μας έκαναν να συνειδητοποιήσουμε ότι πλέον δεν ζούμε στην Μοντέρνα Εποχή με μια μοντερνιστική αισθητική. Ο Μοντερνισμός κατάντησε ένα ενθύμιο του παρελθόντος. Έτσι «ζούμε σε έναν νέο κόσμο, ο οποίος δεν μπορεί να ορίσει τον εαυτό του με βάση αυτό που είναι, αλλά μόνο με βάση αυτό που έπαψε να είναι». Κάτι καινούριο και διαφορετικό συμβαίνει και επειδή ακριβώς βρίσκεται σε εξέλιξη είναι δύσκολο να το ορίσει κανείς. Αυτή η αλλαγή των καθιερωμένων, είναι αυτό που καλείται μεταμοντέρνο.

Δύο δυναμικοί παράγοντες επέδρασαν στην μεταστροφή προς το μεταμοντέρνο:
1. Η απομυθοποίηση του δόγματος του Διαφωτισμού, και
2. Μια προϊούσα παγκόσμια κουλτούρα

Ο Διαφωτισμός, μια περιοχή πίστης στην αιτία και στην επιστήμη σαν πηγή της αλήθειας, άρχισε με την Αναγέννηση και διήλθε την τελευταία φάση του στην μοντερνιστική περίοδο των αρχών του 20ου αιώνα. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου η Εκκλησία έχασε την εξουσία που διέθετε μέχρι τότε και την κέρδισαν αριστοκράτες και μονάρχες, οι οποίοι από την μια έδρασαν σαν πατρόνες των Τεχνών, από την άλλη σαν άρχοντες και κατακτητές. Υποστήριξαν μια σειρά κοινωνικών και επιστημονικών θεωριών από τον Kant και τον Hegel, στον Schopenhauer και τον Nietzsche. Ο τελευταίος εξήγγειλε ότι ο Θεός ήταν νεκρός και ότι η ράτσα των υπεράνθρωπων ήταν γραφτό να κυβερνήσει τον κόσμο. Αυτές και άλλες ιδέες, όπως η Δαρβίνεια εξέλιξη των Ειδών, η «επικράτηση του ισχυρότερου» και ο ρατσισμός, εφαρμόστηκαν στην κοινωνιολογία και έθρεψαν την υπεροψία των αριστοκρατών οδηγώντας την Ευρώπη στον ιμπεριαλισμό, αποικιοκρατισμό και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους.

Η Μοντέρνα Εποχή των αρχών του 20ου αι. ήταν το τελευταίο στάδιο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Αναπαριστούσε την κορύφωση αιώνων «προόδου», γνώσεως και πολιτισμού. Ο κόσμος του Διαφωτισμού ήταν ένας κόσμος που διοικούνταν από μονάρχες, το κοινωνικό σύστημα ήταν ταξικό και υπήρχε μία πίστη στην πρόοδο του πολιτισμού από τις «πρωτόγονες» αρχές του. Βασικά χαρακτηριστικά του η επαγωγική επιστήμη, οι εξερευνήσεις, οι πόλεμοι και η αποικιοκρατία. Ο πόλεμος δικαιολογήθηκε με βάση την φυσική αρχή «της επικράτησης του ισχυρότερου». Πίστευαν σε ένα Νευτώνειο κόσμο ο οποίος θα μπορούσε να κυριαρχηθεί πλήρως εάν εφαρμόζονταν πλήρως οι επαγωγικές και απαγωγικές δυνάμεις της επιστήμης κι αν ο άνθρωπος κατάφερνε να μείνει αντικειμενικός και αποστασιοποιημένος. Οι αφηρημένες θεωρίες εθεωρούντο ανώτερες των υποκειμενικών παρατηρήσεων. Κάθε αποτέλεσμα είχε μια αιτία και το κάθε τι μπορούσε, ή θα μπορούσε κάποια στιγμή να αιτιολογηθεί επιστημονικά. Το σύμπαν ήταν μια τεράστια ντετερμινιστική μηχανή δημιουργημένη από έναν και μόνο θεό, τον Χριστιανικό Θεό.

Θεωρούμε τον 20ο τον πιο «πολιτισμένο» αιώνα, στην πραγματικότητα ήταν όμως ο πιο σκληρός και αιματηρός αιώνας στην ανθρώπινη ιστορία. Πάνω από πενήντα εκατομμύρια ψυχές χάθηκαν μόνο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου. Η ατομική βόμβα είναι ένα όπλο που δεν μπορεί καν να συγκριθεί με οποιοδήποτε προηγούμενο. Αυτή ήταν η κορύφωση του κόσμου του Διαφωτισμού. Και οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι προκλήθηκαν από υπερόπτες δικτάτορες και κατακτητές, που πίστεψαν ότι η «φυλή» τους ήταν ανώτερη των άλλων και ότι τους άξιζε ένα μεγαλύτερο μερίδιο του κόσμου ή ακόμη και ο κόσμος όλος.

Ο κόσμος που οδήγησε σε αυτές τις καταστροφές έφτασε στο τέλος του μετά από αυτούς τους δύο αιματηρότερους πολέμους στην ανθρώπινη ιστορία. Οι αυτοκρατορίες έπεσαν. Οι δικτάτορες και οι μονάρχες εκθρονίστηκαν. Η αποικιοκρατία τελείωσε. Η πίστη στην αυθεντία κλονίστηκε. Ακόμη και η επιστήμη άλλαξε. Αυτή ήταν πιθανόν η αρχή της μεγαλύτερης αλλαγής παραδείγματος στην ιστορία, η αρχή του μεταμοντέρνου κόσμου, η οποία εν μέρει οφείλεται στην αντίδραση στο προηγούμενο παράδειγμα αυτό του μοντερνισμού.

Στην μεταμοντέρνα επιστήμη ο ρόλος του ανθρώπινου παρατηρητή είναι ουσιαστικός. Η Επιστήμη τώρα θεωρείται ως μια άλλη έκφανση της ανθρώπινης νόησης, υποκειμενική παρά αντικειμενική, μια νοητική αφαίρεση της εξωτερικής πραγματικότητας. Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι είναι συμμετοχική και όχι αποστασιοποιημένη και αντικειμενική. Η Τέχνη επίσης κινήθηκε από την αφαίρεση στην αναπαράσταση, από τον έλεγχο στην απροσδιοριστία και το χάος, σε μια προτίμηση στην επικοινωνία και την συμμετοχικότητα. Η λογική δεν δεσπόζει πια στον μεταμοντέρνο κόσμο, αντίθετα μια νέα πνευματική διάσταση έκανε την εμφάνιση της π.χ. με το κίνημα της Νέας Εποχής (New Age), με την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την Αστρολογία, το ESP κλπ. Η μεταμοντέρνα τέχνη αποδέχεται το παρελθόν τόσο όσο και το παρόν μέσα από τη βασική της πίστη ότι δεν προχωρήσαμε σε έναν καλλίτερο κόσμο.
Δεν υπάρχει πίστη πλέον σε μια μοναδική και υπεράνω όλων μετα-αφηγηματική ή συνέπεια ύφους και ιδέας, αλλά μάλλον το μεταμοντέρνο εναγκαλίζεται με τον εκλεκτισμό. Υπάρχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στο χιούμορ και την ειρωνεία παρά στην σοβαρή και αυστηρή θεωρητικοποίηση. Το μεταμοντέρνο αντανακλά την αναδυόμενη παγκόσμια προοπτική διαφορετικοί πολιτισμοί να ζουν μαζί πάνω στον ίδιο πλανήτη (πλουραλισμός, πολύ-πολιτισμός) και την αποδοχή αυτών των διαφορών. Το μεταμοντέρνο καταφάσκει στο μη σκόπιμο, στον πολυθεϊσμό και μεριμνά για το περιβάλλον και την οικολογία. Στρέφει το ενδιαφέρον του από το θεωρητικό στο πραγματικό, από την ομοιομορφία στην πολυμορφία και από το ελιτίστικο στο λαϊκό.

Πιθανώς για πρώτη φορά έγινε αντιληπτή αυτή η αλλαγή παραδείγματος στην αρχιτεκτονική διότι εκεί οι πολυσχιδείς εκφάνσεις του μεταμοντέρνου είναι περισσότερο ορατές και κατά συνέπεια πιο εύκολα περιγράψιμες. Στην αρχιτεκτονική, όπως και γενικότερα, το μεταμοντέρνο είναι μια συγκριτική έννοια και ως εκ τούτου αντιτίθεται στο μοντερνισμό. Αντιτίθεται μεν, αλλά δεν είναι αντίθετη έννοια του μοντερνισμού όπως συνήθως παρουσιάζεται. Είναι κάτι ευρύτερο, πιο περιεκτικό, συμπεριλαμβάνει τον μοντερνισμό εντός του. Ο Charles Jencks, πιθανώς αυτός που έχει μιλήσει περισσότερο για την μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική, την περιγράφει ως «διπλό κώδικα», δηλαδή μοντέρνα αρχιτεκτονική μαζί με κάτι άλλο που παρατίθεται μαζί της. Αυτό το «κάτι άλλο» δεν είναι ένα αμάγαλμα, αλλά πρέπει να είναι αντιθετικό, εκλεκτικό. Μπορεί να είναι μια ιστορική παράθεση (κάτι από το παρελθόν), ή από έναν διαφορετικό πολιτισμό (Ευρωπαϊκό + Ιαπωνικό), ή μια διαφορετική αισθητική. Υπό αυτό το πρίσμα το μεταμοντέρνο φαίνεται να αναπαριστά μια μεταβατική περίοδο, μια περίοδο κατά την οποία μια ομοιόμορφη αισθητική δεν έχει ακόμη ωριμάσει.

Η χρονολόγηση μπορεί να είναι τεχνητή και να μην αναπαριστά πλήρως την πραγματικότητα μας βοηθά όμως στην χρονική τοποθέτηση γεγονότων και πραγμάτων. Η Μοντέρνα Μουσική γενικά θεωρείται μια μουσική περίοδος από το 1910 έως το 1960, η δεκαετία 60-70 θεωρείται μεταβατική περίοδος. Μοντέρνοι συνθέτες ήταν οι Schoenberg, Bartok, Varese, και Stravinsky. Μεταμοντέρνοι συνθέτες είναι οι John Zorn και Frank Zappa. Ο Charles Ives μπορεί να θεωρηθεί ως πρωτο-μεταμοντέρνος συνθέτης κάτι που δείχνει ότι η χρονολόγηση δεν τα καταφέρνει πάντα καλά. Από την άλλη ο μοντερνισμός επιζεί στις μέρες μας ως ύστερο-μοντερνισμός με συνθέτες όπως οι Pierre Boulez, Milton Babbitt και Karlheinz Stockhausen.

Μοντέρνοι ζωγράφοι ήταν οι Piet Mondrian, Paul Klee, Juan Miro, Pablo Picasso, William de Kooning και Mark Rothko. Στους μεταμοντέρνους περιλαμβάνονται οι Peter Blake, Ron Kitaj και Robert Longo. Μεταμοντέρνοι αρχιτέκτονες είναι οι Charles Moore (Piazza d'Italia), Michael Graves (Portland Public Service Building) και Yasufumi Kijima (Matsuo Shrine). Η μοντέρνα επιστήμη αντιπροσωπεύεται από τον Einstein με την Ειδική και Γενική Θεωρία της Σχετικότητας και με την Ενοποιημένη Θεωρία Πεδίων. Η μεταμοντέρνα επιστήμη ασχολείται με την Κβαντομηχανική, την Απροσδιοριστία, την Θεωρία του Χάους Και την Θεωρία των Πάντων.

Ο πίνακας που ακολουθεί αντιπαραβάλλει έννοιες του Μοντέρνου με τις αντίστοιχες του Μεταμοντέρνου. Μια τέτοια υπεραπλουστευμένη γενίκευση δεν παύει να είναι αναγκαία και χρήσιμη. Να έχετε κατά νου ότι το μεταμοντέρνο περικλείει το μοντέρνο εντός του.

Μοντέρνο * Μεταμοντέρνο
μονισμός * πλουραλισμός
μονοθεϊσμός, αθεϊσμός * πανθεϊσμός
απολυταρχικός * δημοκρατικός
ουτοπικός, ελιτιστικός * λαϊκός
πατριαρχικός * μη πατριαρχικός, φεμινιστικός
ιεραρχικός * αναρχικός
ολοκληρωτικός * αποσπασματικός
επικεντρωμένος * διασκορπισμένος
Ευρωπαϊκός, Δυτικός * παγκόσμιος, πολυπολιτιστικός
δεσπόζων κώδικας * ιδιόλεκτα
ομοιομορφία * ποικιλομορφία
ντετερμινιστικός * μη ντετερμινιστικός
αντικειμενικός * ανθρωπική αρχή
αντικειμενικές αξίες * φυσικές αξίες
αμερόληπτος * συμμετοχικός
διαχωρισμένος από τη Φύση * οικολογικός, εναρμονισμένος με τη Φύση
συντηρητικός, σοβαρός * φιλοπαίγμων, ειρωνικός
τυπικός * μη τυπικός
αποφασιστικός * φιλοπαίγμων
ενδελεχής, δημιουργικός * μη ενδελεχής, αποδομημένος
προοδευτικός * δυναμικός
θεωρητικός * πρακτικός, πραγματιστής
απαγωγικός, αναλυτικός * συνθετικός
απλός, κομψός, σπαρτιάτης * αναπτυσσόμενος
λογικός * πνευματικός
Νευτώνεια Μηχανική, Σχετικότητα * Κβαντομηχανική, Χάος
αιτία-αποτέλεσμα * συγχρονικότητα
έλεγχος-σχεδιασμός * τύχη
γραμμικός * πολυδιάστατος
αρμονικός, ολοκληρωμένος * εκλεκτικός, μη ολοκληρωμένος
μονιμότητα * μετάβαση
μη επικοινωνιακός * επικοινωνιακός
αφαιρετικός * αναπαραστατικός
υλιστής * σημειωτικός
αντι-συμβολικός * συμβολικός
αντι-μεταφορικός * προ-μεταφορικός
μη αφηγηματικός * αφηγηματικός
μη ιστορικός, δοξασία του «νέου» * ιστορικός
μηχανικός * αναλογικός
ηλεκτρονικός * ψηφιακός

_______________
* Δύο άρθρα της Wikipedia για το θέμα μας: Postmodernism και Postmodernity. Αν έχετε διάθεση να χάσετε μερικά μπάνια και ακολουθήσετε τα μονοπάτια των δεσμών που προτείνουν αυτά τα άρθρα θα γίνετε ένας συνειδητοποιημένος μεταμοντερνιστής:)
* Εδώ ένας άλλος πίνακας στην αγγλική που αντιπαραβάλλει έννοιες του μοντέρνου και μεταμοντέρνου.
* Το βιβλίο του Lyotard που αναφέρω στην αρχή του άρθρου μου: Lyotard Jean -François, Η Μεταμοντέρνα Κατάσταση, Γνώση 1993. Τα πέντε πρώτα κεφάλαια σε αγγλική μετάφραση εδώ.
* Αν αγοράζατε το Τέταρτο του Χατζηδάκι και δεν πετάτε τα παλιά περιοδικά σας, ρίχτε και μια ματιά εδώ: Ζερβός Γιώργος, Μοντερνισμός και Μεταμοντερνισμός, Τέταρτο, τευχ. 31, Αθήνα 1987, σελ. 41-45.