Scores II.1: Ζωγραφιστά πράγματα

Είναι πίνακας ζωγραφικής ή παρτιτούρα; Η πρώτη ιδέα ήταν εικαστική ή μουσική; Nα την βάλω σε κάδρο και να την κρεμάσω στο σαλόνι μου ή να την ακουμπήσω στο αναλόγιο του πιάνο μου και να προσπαθήσω να την παίξω; Και που είναι οι πέντε παράλληλες γραμμούλες, στήριγμα μου, και τα δυο κλειδιά για να ξεκλειδώσω τη μουσική που μου προτείνουν;

Η ιδέα πιθανώς πρωτοεμφανίστηκε το 1950 με το έργο Projections (1950-51) του Morton Feldman. Ακολούθησαν οι Cage, Brown, Bussotti, Cardew, Stockhausen, Ligeti, Haubenstock-Ramati, Renosto, οι δικοί μας Λογοθέτης, Χρήστου και Αντωνίου και πολλοί άλλοι. Αυτές οι ζωγραφικές παρτιτούρες ονομάζονται γραφικές / graphic scores. Σκοπό έχουν να χρησιμοποιήσουν οπτικά ανάλογα για να επικοινωνήσουν στον εκτελεστή τις προθέσεις του συνθέτη – χαλαρά, αυτός είναι και ο στόχος, αφήνοντας αναλόγως ένα στενό ή ευρύ περιθώριο για αυτοσχεδιασμό – σχετικά με τα τονικά ύψη (pitch), τη δυναμική (dynamics), την υφή (texture) και γενικά κάθε μουσική παράμετρο. Δεν καθοδηγούν απλά τον εκτελεστή όπως κάνει μια παραδοσιακή παρτιτούρα, εξάπτουν την φαντασία του, τον βοηθούν να ανακαλύψει απάτητα ηχητικά μονοπάτια, τον απελευθερώνουν διατηρώντας παράλληλα το δεσμό με τις προθέσεις του συνθέτη. Κάθε εκτέλεση ενός έργου γραφικής σημειογραφίας είναι μοναδική, ανεπανάληπτη. Αυτό βέβαια συμβαίνει και σε μια σονάτα του Beethoven για παράδειγμα, εδώ όμως είναι σαν να έχουμε τελείως διαφορετικά έργα (ανάλογα με τη χαλαρότητα της γραφικής σημειογραφίας). Μερικές φορές δίνονται επεξηγήσεις των συμβόλων από τον συνθέτη, περιορίζοντας έτσι τον εκτελεστή, άλλες φορές ο εκτελεστής καλείται να ερμηνεύσει αποκλειστικά μόνος του τα σύμβολα και να συντάξει τον δικό του επεξηγηματικό κατάλογο. Μια άλλη παρατήρηση που θα είχα να κάνω είναι ότι ενώ μια σονάτα Beethoven θέτει συγκεκριμένα τεχνικά και υφολογικά προβλήματα (είτε μπορείς να την παίξεις είτε όχι ανάλογα με το τεχνικό και μουσικό επίπεδο σου), μια γραφική παρτιτούρα μπορεί να ερμηνευθεί και από τον ερασιτέχνη, με μόνο εφόδιο τη φαντασία και την εφευρετικότητα…

Η σχέση της μουσικής με τα εικαστικά και την αρχιτεκτονική είναι αμφίδρομη. Οι Klee και Kandinsky εμπνεύστηκαν ζωγραφικές από μουσικά θέματα, ο Picasso και οι κυβιστές από μουσικά όργανα. Ζωγράφοι και αρχιτέκτονες εζήλωσαν το αέρινο, άυλο και μη απτό της μουσικής. Αυτή η σχέση από το 50 και μετά καρποφόρησε πλήρως.

Στο έργο της Stripsody (1966) η Cathy Berberian χρησιμοποιεί γραφική παρτιτούρα και μάλιστα τη γλώσσα των comics για να καταγράψει τις περίφημες και απεριόριστες φωνητικές της δυνατότητες:
Ακούστε τώρα μια πιθανή ερμηνεία αυτής της γραφικής παρτιτούρας από την ίδια την Berberian: