Μηχανικά Χριστούγεννα

Σπουδές για Πιάνο: ΙV. H17112010

Έγραψα αυτή τη μικρή σπουδή για πιάνο στην Ύδρα - στο Περίπτερο με τα κανόνια, για όσους ξέρουν – σαν σελίδα ημερολογίου, την Κυριακή των περασμένων εκλογών περιμένοντας το flying για την επιστροφή.

Για την MIDΙ απόδοση χρησιμοποίησα τα Garritan Steinway D Basic Edition δείγματα, εξαιρετικοί ήχοι για τα λεφτά τους, ιδιαίτερα πριν την συμπίεση τους σε aac. 

Text Scores

for small ensemble

(10 Μαίου 1968)

GOLD DUST

(GOLDSTAUB)

live completely alone for four days

without food

in complete silence, without much movement

sleep as little as necessary

think as little as possible

after four days, late at night,

without conversation beforehand

play single sounds

WITHOUT THINKING which you are playing

close your eyes

just listen

•

for circa 4 players

(7 Μαίου 1968)

RIGHT DURATIONS

(RICHTIGE DAUERN)

play a sound

play it for so long

until you feel

that you should stop

again play a sound

play it for so long

until you feel

that you should stop

and so on

stop

when you feel

that you should stop

but whether you play or stop

keep listening to the others

At best

when people are listening

do not rehearse

Karlheinz Stockhausen

Aus den sieben Tagen (1968)

•

Κι ένα δικό μου απ' το καιρό που διάβαζα το βιβλίο του Brindle, The New Music:

Φέρε αυτό που επιθυμούσες

κι αυτό που έγινε

στο ίδιο επίπεδο

Υψώσου τρεις πόντους

πάνω απ' το καθένα.

---

Οι text scores (κειμενική μουσική ίσως θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε τον όρο και θα τον υιοθετήσω για τις παρούσες σημειώσεις) περιλαμβάνουν λεκτικές περιγραφές αυτού που θα παιχθεί ή αυτοσχεδιαστεί. Μπορεί να συνιστούν ένα πλήρες έργο, ή τμήμα έργου υπό μορφήν επεισοδίου. Ένα παράδειγμα πλήρους έργου κειμενικής μουσικής είναι το Aus den sieben Tagen του Stockhausen, απ' όπου και τα ανωτέρω παραδείγματα. Πρόκειται για μια συλλογή κομματιών σε στίχους ή κείμενο υπό μορφήν οδηγιών για το τι πρέπει να παίξουν, να αισθανθούν ή να πράξουν οι εκτελεστές (προορίζονται για τρεις ή περισσότερους εκτελεστές).

Περισσότερες πληροφορίες για το Aus den sieben Tagen εδώ.

Στο έργο Sonant 1960/.... του Mauricio Kagel χρησιμοποιείται κειμενική μουσική για ένα ολόκληρο μέρος του (Fin II/Invitation au jeux, voix). Μέρος του κειμένου διαβάζεται από αφηγητή (το κείμενο με τα κεφαλαία), το υπόλοιπο είναι οδηγίες δράσης επί σκηνής. Η παρτιτούρα περιλαμβάνει ακριβείς χρονικές διάρκειες και δυναμικές για την αφήγηση.

uR|μ / καθοδηγούμενος διαλογισμός για ένα φλαουτίστα

Η Τιμωρία του Γάτου

Μοιράζομαι με τους μακρινούς προγόνους των σπηλαίων τους ίδιους φόβους και ανησυχίες για την ανεύρεση τροφής, όταν είδα λοιπόν το συγκάτοικο μου πάνω από το αχνιστό κομμάτι παστίτσιο που ευγενικά μου είχε παραχωρήσει τα δικαιώματα χρήσης η - καλή της ώρα - γειτόνισά μου, όλα τα Tavor του κόσμου δεν θα μπορούσαν να με ηρεμήσουν. Κατέληξα με κάποιες κακοποιημένες, πιθανώς και θρυμματισμένες φάλαγγες των δακτύλων του ποδιού μου...

Να πως:

Με τα ταβάνια δεν έχω πρόβλημα, όχι πως συζητώ μαζί τους σαν τον κύριο Ζοζέ στο Όλα τα Ονόματα του Saramago, αλλά να, δεν μ' αγγίζουν συναισθηματικά και μάλλον τα αισθήματα είναι αμοιβαία. Η μακάρια ηρεμία των τοίχων όμως, αυτή η επίπεδη βουδιστική τους διάθεση, μ' εκνευρίζει αφάνταστα. Πως τα καταφέρνουν ενώ φαινομενικά δεν κινούνται να βρίσκονται πάντα μες τη μέση είναι ένα ανεξήγητο μυστήριο! Με παρηγορεί πάντως το γεγονός ότι στο εσωτερικό τους η κβαντομηχανική κάνει πάρτι, δεν με κάλεσαν ποτέ βέβαια, πιθανώς λόγω μεγέθους. Τέλος πάντων, με τον συγκεκριμένο τοίχο δεν είχα ποτέ πρόβλημα, δεν ξέρω την άποψη του, από τη μεριά μου θα χαρακτήριζα τη σχέση μας ικανοποιητική, τσάμπα λοιπόν έφαγε τη κλωτσιά, για το λαίμαργο γάτο Ραμσή προοριζόταν, κάποιο λάθος στον υπολογισμό της αρχικής ταχύτητας και της γωνίας βολής έφερε για μένα και τον τοίχο το δυσάρεστο αυτό αποτέλεσμα. Ο τρίτος νόμος του Νεύτωνα εφαρμόστηκε άμεσα και αμείλικτα, στην άφρονη δράση μου ο τοίχος αντέδρασε δίκαια και σύμφωνα με την εξίσωση. 

Fauré: Pavane, op.50

Η Παβάνα του Faure, πέραν του ότι είναι ένα μικρό αριστούργημα, είναι κι ένα χρησιμότατο έργο για τη μελέτη της ενορχήστρωσης, ιδίως για τον αρχάριο.

Μπορείτε να κατεβάσετε την παρτιτούρα και αυτό το άρθρο σε PDF από εδώ. Στο κάτω μέρος της παρτιτούρας προσέθεσα και μια αναγωγή της ορχήστρας σε πιάνο για να διευκολύνω την αρμονική, μορφολογική και ενορχηστρωτική μελέτη του έργου. Η πιανιστική αναγωγή εξυπηρετεί μόνον τους ανωτέρω σκοπούς και δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μεταγραφή.

Με το PDF επί της οθόνης, ή καλύτερα τυπωμένο, ακούστε πολλές φορές το έργο μέχρι να θεωρήσετε ότι το ξέρετε ικανοποιητικά. Αν δεν έχετε κάποια ηχογράφηση, στο Youtube με keyword “Fauré Pavane” μπορείτε να βρείτε αρκετές. Προτείνω κάποιες:

• O Faure παίζει την Παβάνα στο πιάνο (από piano roll),

• Μια πολύ καλή εκτέλεση του Ashkenazy χωρίς τη χορωδία (όπως σημειώνει εύστοχα ένας σχολιαστής, ένας Ρώσος μαέστρος διευθύνει το έργο ενός Γάλλου με μια Ιαπωνική Ορχήστρα στην Αυστρία),

• Μια μέτρια εκτέλεση εδώ αλλά με χορωδία,

• και τέλος μια jazz μεταγραφή της Παβάνας από τον Bill Evans

H Παβάνα / pavane, pavan, paven, pavin, pavian, pavine, ή pavyn, στα ιταλικά: pavana, padovana και στα γερμανικά paduana / είναι ένας ιταλικής καταγωγής αναγεννησιακός, μεγαλόπρεπος, αυλικός, βηματιστός χορός σε δίσημο χρόνο. Αντικατέστησε το Basse Danse. Η φόρμα της είναι τμηματική και ακολουθεί το πρότυπο: A, A1, B, B1, C, C1. Ο χορός μερικές φορές αναφέρεται και ως Padovana, κάτι που μας κάνει να υποθέσουμε ότι έλκει την καταγωγή του από την Padua. Η ονομασία του χορού μπορεί να ετυμολογηθεί επίσης και από την ισπανική λέξη pavo που σημαίνει παγώνι. Στα μέσα του 16ου αι. στην Ιταλία ο χορός παραχωρεί τη θέση του στο Passamezzo, αναβιώνει όμως στους Άγγλους συνθέτες Byrd, Dowland, Bull και Philips, οι οποίοι την ζευγάρωναν σε μια σουίτα με την Galliard (το Saltarello ζευγαρώνει επίσης με την Pavane). Συνθέτες του 19ου και 20ου αι. έγραψαν παβάνες, μερικές από τις οποίες έγιναν πολύ δημοφιλείς. Οι πιο γνωστές:

• η κλασική Pavane (1887) του Gabriel Fauré,

• η Pavane pour une infante défunte (1899) του Maurice Ravel,

• το Passepied από την Suite bergamasque του Debussy και

• η παβάνα Job (1927-30, από την χορευτική μάσκα σε 9 σκηνές κι έναν επίλογο) του Vaughan Wiiliams.

Ιστορικά Στοιχεία

Η Pavane του Fauré σε φα# ελάσσονα op.50 είναι ένα ορχηστρικό έργο, προαιρετικά με χορωδία, που γράφτηκε το 1887. Η πρώτη εκτέλεση του έργου δόθηκε στις 25 Νοεμβρίου του 1888 στη σειρά κοντσέρτων Lamoureux υπό τη διεύθυνση του Charles Lamoureux. Τρεις μέρες αργότερα το έργο εκτελέστηκε και με χορωδία στη Société Nationale de Musique. Τέλος το 1891 το έργο παρουσιάστηκε στην πλήρη του μορφή, με ορχήστρα χορωδία και χορευτές στους κήπους της Ελισσάβετ κοντέσας του Greffulhe, στο Bois de Boulogne. Η επιτυχία του έργου από την αρχή ήταν μεγάλη. Το 1917 εντάχθηκε στο ρεπερτόριο των Ρώσικων Μπαλέτων του Sergei Diaghilev.

Η χορωδία τραγουδά ένα ποίημα του Robert, comte de Montesquiou-Fezensac (1855-1921).

Ακολουθεί το ποίημα στο πρωτότυπο:

C'est Lindor! c'est Tircis ! et c'est tous nos vainqueurs !

Cest Myrtil! c'est Lydé ! Les reines de nos coeurs !

Comme ils sont provocants! Comme ils sont fiers toujours !

Comme on ose règner sur nos sorts et nos jours!

Faites attention! Observez la mesure !

Ô la mortelle injure!

La cadence est moins lente! Et la chute plus sûre !

Nous rabattrons bien leur caquets!

Nous serons bientôt leurs laquais!

Qu'ils sont laids! Chers minois !

Qu'ils sont fols! Airs coquets !

Et c'est toujours de même, et c'est ainsi toujours!

On s'adore! on se hait ! On maudit ses amours !

Adieu Myrtil! Eglé ! Chloé ! démons moqueurs!

Adieu donc et bons jours aux tyrans de nos coeurs!

Et bons jours!

Και μια μετάφραση του στα αγγλικά:

It's Lindor! It's Tircis! and all our vanquishers!

It's Myrtil! It's Lydia! The queens of our hearts!

How they provoke us! How they are always so proud!

How they dare to control our destinies and our days!

Pay attention! Observe the beat!

O the mortal injury!

The cadence is slower! The fall more certain!

We shall beat back their cackles!

We will soon be their stooges!

They are so ugly! Such darling little faces!

They are so foolish! Such coquettish airs!

And it's always the same, and so it shall always be!

We love them! We hate them! We speak ill of their loves!

Farewell, Myrtil! Egle! Chloe! mocking demons!

So it is farewell and good day to the tyrants of our hearts!

And good day!

Προτεινόμενη Εργασία για τους Σπουδαστές Θεωρητικών

1. Κάντε μια πλήρη αρμονική ανάλυση του έργου, υποβοηθούμενοι από την πιανιστική αναγωγή. Σε ποια σημεία η εναρμόνιση του Fauré διαφέρει από τη σχολική αρμονία;

2. Κάντε μια μακροδομική μορφολογική ανάλυση του έργου (βρείτε δλδ τα τμήματα στα οποία μπορεί να χωριστεί το έργο) συμβουλεύομενοι τα περί μορφής της παβάνας ανωτέρω στο παρόν άρθρο. Ακολούθως, βρείτε τις φράσεις, τις περιόδους ή προτάσεις και χαρακτηρίστε τις (ανοικτή / κλειστή, συμμετρική / ασύμμετρη κλπ). Εντοπίστε τις πτώσεις των φράσεων και χαρακτηρίστε τις (τέλεια, ημιτελής, κλπ).

3. Από ένα εγχειρίδιο οργανογνωσίας μελετήστε τα χαρακτηριστικά του κάθε οργάνου που συμμετέχει στην ενορχήστρωση. Εντοπίστε τα μεταφερόμενα (transposed) όργανα. Παίξτε στο πιάνο το κάθε όργανο, τα μεταφερόμενα in concert pitch (ρωτήστε το δάσκαλο σας αν δεν ξέρετε τι σημαίνει αυτό). Πρέπει να είτε ικανοί να διαβάζετε όλα τα μεταφερόμενα όργανα με άνεση.

4. Προχωρήστε τώρα στη μελέτη της ίδιας της ενορχήστρωσης με τη βοήθεια της πιανιστικής αναγωγής και με μια ηχογράφηση του έργου. Ποιο συγκεκριμένα:

- 4α. Πως ενορχηστρώνει ο Fauré τη μελωδία; Καταγράψτε τους οργανικούς συνδυασμούς (π.χ Fl + Cl στην οκτάβα) και προσπαθήστε με τις πολλαπλές ακροάσεις να αφομοιώσετε τα μικτά ηχοχρώματα.

- 4β. Πως ενορχηστρώνει ο Fauré τη συνοδεία; πως καταφέρνει να μην επισκιάζει η συνοδεία τη μελωδία; Πως ενορχηστρώνει τις βοηθητικές / αντιστικτικές μελωδίες;

- 4γ. Ποιος είναι ο ρόλος των κόρνων (διαχωρίστε 1ο και 2ο) και των φαγκότων;

5. Πως υποστηρίζονται οι φωνές τις χορωδίας από τα όργανα;

Τέλος το δημιουργικό κομμάτι της μελέτης (για τους σπουδαστές της σύνθεσης): Συνθέστε μια 8-μετρη παβάνα (4+4 / περίοδος) και ενορχηστρώστε την τρεις (3) φορές, κάθε φορά με διαφορετικούς ορχηστρικούς συνδυασμούς δανεισμένους από το Δάσκαλο Fauré. Οι πιο προχωρημένοι σπουδαστές μπορούν να αποτολμήσουν μια ολοκληρωμένοι σύνθεση, δημιουργικά μιμούμενοι τον Fauré (θεωρείστε την ως άσκηση ύφους περισσότερο κι όχι ως πρωτότυπη σύνθεση).

+Górecki I: Γένεσις

“Γεννήθηκα στη Σιλεσία... Παλιά Πολωνική περιοχή. Τρεις πολιτιστικές παραδόσεις συνυπήρχαν εκεί: η Πολωνική, η Τσέχικη και η Γερμανική... Γιατί αγαπώ την Τσέχικη μουσική; Από που προέρχεται η αγάπη και η γνώση μου για τη Γερμανική και την Αυστριακή μουσική; Γιατί μελετώ τον Bach, τον Mozart, τον Beethoven, τον Schubert, και τον Brahms; [...] Γιατί είμαι ερωτευμένος με τη μουσική του Szymanowski και του Chopin; Γιατί μεγάλωσα ακούγοντας τη μουσική τους; Επειδή από την αρχή των μουσικών σπουδών μου, τότε που δεν είχα ιδέα για μουσική – τίποτα! - αυτά τα ονόματα ήταν πλάι μου: Beethoven, Chopin, Szymanowski. . . Χρειάζεται να το σκεφτεί κανείς περισσότερο; Δεν νομίζω... Κανείς δεν επιλέγει το χρόνο και τόπο της γέννησης του.”

Henryk Mikołaj Górecki (Zakopane, Πολωνία, 18 Ιουλίου 1997)

♦

Στη φωτογραφία η πρώτη σελίδα του του Τρίο Εγχόρδων
Genesis I: Elementi per tre archi Op. 19 No.1, έργο του 1962.

Εκλογικές Σκέψεις του Υδραϊκού Γατόκοσμου

Μα είναι δυνατόν να με υποχρεώνουν να δουλεύω μέχρι τα 12; Μέχρι τα 20 θα ζήσω για να χαρώ τη σύνταξη μου;

Στο δίλημμα του πρωθυπουργού Σένμπεργκ ή Στραβίνσκι απάντησα ριζοσπαστικά Σένμπεργκ!

Ποιον να ψηφίσω καλέ, όλα είναι γκρίζα δίπλα μου, ο Μπέρκλεϊ είχε δίκιο, μόνο εγώ υπάρχω!

Να ψηφίσω ή να βουτήξω;

Αν κρίνω από τη βαρεμάρα μου, σε περασμένη μου ζωή πρέπει να ήμουν γάτα του Διογένη του Κυνικού παρά του Περικλή...

Αβεβαιότητος Εγκώμιον

Ο Μικρός Alfred

O Schnittke το 1935 περίπου,
ή
στην αρχή μοιάζουμε όλοι ίδιοι...

Πίνδος

Στο στρατό οι παρελάσεις μου προξενούσαν το ίδιο άγχος με την ώρα της γυμναστικής στο Γυμνάσιο. Ως Τεχνικός Βοηθός – Παρατηρητής στο Πυροβολικό τα κατάφερνα μια χαρά με τον υπολογισμό του βεληνεκούς των βλημάτων - φτάνει να μην ξεβιδωνόταν ο πυροσωλήνας του πυροβόλου κατά τη βολή, απ΄τον πόλεμο του Βιετνάμ ήταν τα πυροβόλα - δεν μπορούσα όμως να πετύχω την αγέρωχη και ηρωική περπατησιά που απαιτούσε η παρέλαση. Τα εμβατήρια παρόλ' αυτά πάντα μου άρεσαν. Αυτό το αίσθημα του ήπιου και κατά φαντασίαν φαινόμενου Doppler που δημιουργεί μια μπάντα περνώντας από μπροστά σου είναι μοναδικό (το εξερεύνησαν μουσικά πατέρας και γιος Ives).

Με την ευκαιρία της Εθνικής Επετείου μετέγραψα για πιάνο 4 χέρια ένα αγαπημένο μου εμβατήριο, το “Πίνδος” του ταξιάρχου ε.α Ευστάθιου Μαυρομμάτη (γενν.1895), τέως Διευθυντού του Μουσικού Σώματος και ποίηση του ταξιάρχου Κ. Γκικόπουλου. Εκ προοιμίου κάθε ελληνικό εμβατήριο προϋποθέτει ότι η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει, το σεβάστηκα στην μεταγραφή, προς το τέλος απλά η Ελλάδα της μεταγραφής μου δεν αισθάνεται και πολύ καλά...

♦

Το video είναι HD. Αν θέλετε να δείτε καθαρά τις νότες επιλέξτε 720p και εμφάνιση πλήρους οθόνης (full screen). 

Γυναίκες 3: Υδραίες

Γυναίκες 2: Lisa Randall

Μαθηματικά, Θεωρητική Φυσική και Αστροφυσική. Ομήλικη. Λεπτός συντονισμός εσωτερικής και εξωτερικής ομορφιάς. Άραγε πως να μαγειρεύει, να ξεσκονίζει, να πηγαίνει για ψώνια, να αγκαλιάζει μια γυναίκα που σκέφτεται σε 26 διαστάσεις;  

Γυναίκες 1: Barbara Hesse-Bukowska

Πιανίστα. Γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 1930 στο Łódź της Πολωνίας. Κέρδισε το 2ο βραβείο στο Διαγωνισμό Chopin του 1949 και μετά συνέχισε τις σπουδές της κοντά στον Arthur Rubinstein. Δυστυχώς είναι σπάνιες οι ηχογραφήσεις της από εκείνη την εποχή. Έκανε διεθνή καριέρα και από το 1973 είναι καθηγήτρια πιάνου στην Ακαδημία Chopin της Βαρσοβίας.

Μικρές Ιστορίες 13: Το καπέλο

Φορούσε ένα καπέλο που δεν του ανήκε.

Του άρεσε πολύ, το αγαπούσε, πίστευε ότι δεν θα το αποχωριζόταν ποτέ έστω κι αν δεν ήταν δικό του.

Ώσπου μια μέρα άρχισε να ανησυχεί... φορούσε ακόμη το καπέλο του;

Μέχρι την τελευταία στιγμή το ένοιωθε να αγκαλιάζει ζεστά το κεφάλι του ώσπου το είδε κάπου κοντά κι όμως μακριά, όχι σ' άλλο κεφάλι, αλλά μακριά...

Λυπήθηκε, το αγαπούσε τόσο αυτό το καπέλο κι ας μην ήταν δικό του.

Αγόρασε ένα άλλο, τώρα πια δικό του. Με το καιρό θα το συνήθιζε, ίσως και να το αγαπούσε σαν αυτό που δεν του ανήκε...

Τ' Αηδόνι κι ο Ζέφυρος

1. Κοσμική Βυζαντινή Μουσική;

Να ένα θέμα που λίγοι, λίγο γνωρίζουμε και πολλοί δεν υποπτευόμαστε καν την ύπαρξη του. Ο Γιώργος Χατζημιχελάκης στο ιστολόγιο του Νέον Κρατημοκατάβασμα επιχειρεί μια ιστορική φιλολογική και μουσικολογική προσέγγιση αγειορίτικων χειρόγραφων κοσμικής βυζαντινής μουσικής του 16^ου και 17^ου αιώνα. Το ακουστικό μέρος της εργασίας του αποτυπώνεται σε ένα CD, παραγωγή του Δημοτικού Ωδείου Πετρούπολης (2006). Στο ιστολόγιο του μπορείτε να ακούσετε όλο το CD.

Συνήθως οι Έλληνες συνθέτες να αναζητούν τις μουσικές τους ρίζες στο γερμανικό μπαρόκ, στο αυστρο-γερμανικό κλασικισμό, στον παριζιάνικο ρομαντισμό, στη βιεννέζικη ατονικότητα, ή ακόμη προσεγγίζουν την Ανατολή μέσω του αμερικάνικου αβαγκαρντισμού (σχολή της NY). Η αιτία εμφανής: στα 11 χρόνια σπουδών ανώτερων θεωρητικών ελάχιστη αναφορά γίνεται στη λόγια ή δημώδη παράδοση μας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πάντως ότι ο συντάκτης της ύλης των θεωρητικών στο βασιλικό διάταγμα του '55, αν δεν κάνω λάθος, αναφέρει την εναρμόνιση δημώδους άσματος στο Πτυχίο Αρμονίας και την αντιστικτική επεξεργασία του στο Πτυχίο Αντίστιξης. Λίγοι από τους διδάσκοντες ανώτερα θεωρητικά γνωρίζουν επαρκώς για να διδάξουν την παραδοσιακή μας μουσική - φιλολογικά, μουσικολογικά και πρωτίστως τεχνικά – ένας απ΄αυτούς κι εγώ, δικαιολογούμαι ότι όλα σε μια ζωή δεν γίνονται, ιδίως αν δεν γίνουν την κατάλληλη στιγμή.

Ίσως η εργασία του Χατζημιχελάκη να εμπνεύσει τους νεότερους που ασχολούνται με τη σύνθεση, σίγουρα θα τέρψει τους φιλόμουσους. Τεκμηριωμένο υλικό, ικανό για μια πρώτη διανοητική και τεχνική προσέγγιση του ακροάματος και άριστες εκτελέσεις από τραγουδιστές και εκτελεστές. Το πιο ενδιαφέρον σημείο του πονήματος είναι ότι έργα παρουσιάζονται ως ανασυνθέσεις κι όχι ως μουσειακό μουσικολογικό υλικό. Θα ακούσετε αρμονίες, αντιστίξεις κι άλλα δάνεια από τη Δυτική μουσική...

Το βρίσκετε απίθανο κάποιος οργανοπαίχτης της Πόλης να είχε ακούσει Monteverdi;

---

2. Κόντρα; Σύγκριση; Ποιος είναι ο καλλίτερος, ο Bach ή ο Κουκουζέλης;

Μπα, όχι! Ας τ΄αφήσουμε για το ποδόσφαιρο.

Χρονολογικά κοντά στα Αηδόνια της Ανατολής, το Zefiro Torna του Monteverdi. Αντέγραψα την παρτιτούρα – όχι από Urtext, αλλά από μια κακέκτυπη έκδοση στο διαδίκτυο – και μπορείτε να την κατεβάσετε σε PDF από εδώ. Στο YouTube θα βρείτε πολλές εκτελέσεις, προτείνω αυτήν με Fouchécourt και Padmore.

Οι σπουδαστές της Αντίστιξης ίσως να έβρισκαν χρήσιμο τη συνδυασμένη μελέτη του Zefiro με το Πρώτο Μάθημα Αρμονίας του Messiaen.

Ακολουθεί το ποίημα στο πρωτότυπο και μια αγγλική του μετάφραση:

Zefiro torna e di soavi accenti

μουσική: Claudio Monteverdi (1567-1643)

ποίηση: Ottavio Rinuccini (1562-1621)

έκδοση: Scherzi musicali cioè arie et madrigali, Βενετία, 1632

ανατύπωση: Madrigali e canzonette, Βενετία, 1651

Zefiro torna e di soavi accenti


l'aer fa grato e'il pié discioglie a l'onde


e, mormoranda tra le verdi fronde,


fa danzar al bel suon su'l prato i fiori.

Inghirlandato il crin Fillide e Clori


note temprando lor care e gioconde


e da monti e da valli ime e profonde


raddoppian l'armonia gli antri canori.


Sorge più vaga in ciel l'aurora, e'l sole,


sparge più luci d'or; più puro argento


fregia di Teti il bel ceruleo manto.

Sol io, per selve abbandonate e sole,


l'ardor di due belli occhi e'l mio tormento,


come vuol mia ventura, hor piango hor canto.

•

Return O Zephyr, and with gentle motion 


Make pleasant the air and scatter the grasses in waves 


And murmuring among the green branches 


Make the flowers in the field dance to your sweet sound; 


Crown with a garland the heads of Phylla and Chloris 


With notes tempered by love and joy, 


From mountains and valleys high and deep 


And sonorous caves that echo in harmony.

The dawn rises eagerly into the heavens and the sun 


Scatters rays of gold, and of the purest silver, 


Like embroidery on the cerulean mantle of Thetis. 


But I, in abandoned forests, am alone. 


The ardour of two beautiful eyes is my torment; 


As my Fate wills it, now I weep, now I sing.

---

3. Από εδώ μπορείτε να κατεβάσετε σημειώσεις σε PDF που αφορούν σε Ταυτοφωνία - Ημιτόνιο - Τόνο - Τριημιτόνιο και τις μετατροπές τους. Για την Α' Θεωρία Μουσικής και σαν επαναληπτικό μάθημα για τη Β' και Γ'. Περιέχει συστηματικοποιημένη όλη τη θεωρία και λίγες ασκήσεις.

Ψυχή: Επτά κομμάτια για κλαρινέτο

♦
i. i died as inanimate matter and arose a plant
ii. i died as a plant and arose again an animal
iii. i died as an animal and arose a man
iv. i shall die once again as a man to rise an angel
v. i shall become what passes the conception of man
vi. let me then become non-existent, for non-existence
vii. to Him shall we return

Olivier Messiaen IX: Είκοσι Μαθήματα Αρμονίας II

Από τους παρακάτω συνδέσμους μπορείτε να κατεβάσετε τα 8 πρώτα καθώς και το πολύ ενδιαφέρον 20^ο από τα 20 Μαθήματα Αρμονίας του Messiaen. Τα μαθήματα αυτά υπάρχουν επίσης στο 3euk1L4-edu και στο 3euk1L4 music library.

Αντέγραψα τα μαθήματα σε ανοικτή παρτιτούρα και σε κλειδιά σολ και φα. Μετέτρεψα την αρίθμηση από το γαλλικό στο γερμανικό σύστημα και έκανα μικρές αλλαγές σε ορισμένα σημεία για περισσότερη σαφήνεια.

Για περισσότερες πληροφορίες για τη φύση και το σκοπό αυτών των μαθημάτων δείτε το παλιότερο άρθρο μου Olivier Messiaen VIII: Είκοσι Μαθήματα Αρμονίας I.

Νο.01 ΜΕΛΩΔΙΑ (στο ύφος του Monteverdi)

Νο.02 ΜΕΛΩΔΙΑ (στο ύφος του ενός Passepied του Rameau)

Νο.03 ΒΑΣΙΜΟ (στο ύφος ενός χορικού του J.S.Bach)

Νο.04 ΒΑΣΙΜΟ (στο ύφος πρελούδιου του J.S.Bach)

Νο0.5 ΒΑΣΙΜΟ (σε τρία μέρη στο ύφος μιας Trio Sonata του J.S.Bach)

Νο.06 ΜΕΛΩΔΙΑ (στο ύφος του Gluck)

Νο.07 ΒΑΣΙΜΟ (στο ύφος ενός κουαρτέτου εγχόρδων του Mozart)

Νο.08 ΜΕΛΩΔΙΑ (στο ύφος ενός κουαρτέτου εγχόρδων του Mozart)

Νο.20 ΜΕΛΩΔΙΑ (σε ένα πολύ ιδιαίτερο ύφος που προσεγγίζει τις ινδουιστικές καντιλένες)

Πρακτικά Άθλιοι

Διαβάζοντας τη δήλωση της 21/9 του κ. Πάγκαλου μου δημιουργήθηκε η ανάγκη ενός πολιτικού ιντερμέδιου σ' ένα πλήρως απολιτικό ιστολόγιο.

Είπε:

«Η απάντηση σε όλους αυτούς που μας ρωτάνε πού τα φάγατε τα λεφτά είναι μία: σας διορίζαμε για χρόνια, τα φάγαμε μαζί, ακολουθώντας μια πρακτική αθλιότητας, εξαγοράς και διασπάθισης δημοσίου χρήματος»

Κι αναρωτιέμαι:

Δικαίως όλοι εμείς οι υπόλοιποι καλούμεθα να πληρώσουμε τα χρεωστούμενα και η αποπληρωμή τους ήδη ξεκίνησε, εσείς όμως, που ακολουθήσατε την πρακτική αθλιότητας, εξαγοράς και διασπάθισης του δημοσίου χρήματος, τι θα πληρώσετε; Οι ίδιοι τότε, οι ίδιοι τώρα, πάντα οι ίδιοι, στις ίδιες θέσεις, ιδανικοί ερμηνευτές του True Blood, πρακτικά άθλιοι, εξαγορασμένοι, διασπαθίζοντας τη κοινή λογική.  

Υ.Γ Περισσότερες πιθανότητες έχει ο συμπαθέστατος κ. Αλέφαντος να αποδείξει την Υπόθεση Riemann παρά να καταλήξει η εξεταστική της Βουλής σε κάποιο πόρισμα...

Ένας Γάτος στο Άγιο Όρος

Sibelius/Finale Tips 4: Multiphonics στο Sibelius

Στο διαδίκτυο υπάρχουν μερικές γραμματοσειρές για να σημειωθούν τα multiphonics σε ένα πρόγραμμα σημειογραφίας (Sibelius, Finale), αλλά είτε είναι ακριβές, είτε αφορούν ένα μόνον όργανο (φλογέρα, σαξόφωνο, κλπ). Βρήκα έναν τρόπο για να σημειωθούν τα multiphonics σε MacOS X και Sibelius, με κάποιες αλλαγές θα μπορούσε να δουλέψει και σε Finale σε περιβάλλον Windows (αχρείαστα νά 'ναι).

Να σε τι θα στοχεύσουμε:

Αν σας αρέσει τότε συνεχίστε...

Βήμα 1. Πρώτα θα πρέπει να κάνουμε μια ρύθμιση για να μπορούμε να γράφουμε σε δεκαεξαδικό (μην τρομάζετε, απλά θα το χρειαστούμε για να περάσουμε μερικά σύμβολα στο Sibelius από την γραμματοσειρά Apple Symbols – είναι προεγκατεστημένη στο σύστημα σας. Η Toccata που παρέχεται δωρεάν, και σίγουρα θα την έχετε στο Mac ή στο PC σας, κάνει επίσης τη δουλειά).

Apple (το δαγκωμένο μηλαράκι πάνω στην οθόνη αριστερά) > System Preferences > Language & Text.

Μόλις βρεθείτε εκεί επιλέξτε την καρτέλα Input Sources, βρείτε και τσεκάρετε το Unicode Hex Input.

Για να βεβαιωθείτε ότι έγινε σωστά η δουλειά, ανοίξτε ένα αρχείο του TextEdit, ενεργοποιήστε το Unicode Hex Input (από εκεί που αλλάζετε το πληκτρολόγιο από αγγλικό σε ελληνικό, τώρα θα έχει και μια επιπλέον επιλογή), επιλέξτε την γραμματοσειρά Arial (ή όποια άλλη γραμματοσειρά χαρακτήρων κι όχι συμβόλων θέλετε), κρατείστε πατημένο το πλήκτρο Option και πληκτρολογείστε τον αριθμό 0023, αν όλα έχουν γίνει σωστά θα πρέπει να πάρετε το σύμβολο της δίεσης (#).

Για περισσότερες πληροφορίες για τα Non-English Keyboards (δηλαδή για να γράφετε Ελληνικά, Γαλλικά, Κορεάτικα ...) συμβουλευτείτε αυτή την πολύ κατατοπιστική ιστοσελίδα. 

Βήμα 2. Ανοίξτε τώρα ένα καινούριο αρχείο στο Sibelius. Θα φτιάξουμε ένα Text Style στο Sibelius βασισμένο στο Plain Text Style.

House Style > Edit Text Styles ... > Plain Text > New

Ονομάστε το Text Style που μόλις δημιουργήσατε Multiphonics, επιλέξτε για γραμματοσειρά την Apple Symbols (να μην είναι τσεκαρισμένα τα κουτάκια Bold, Italic και Underline) και στο τμήμα Size επιλέξτε 8 relative to 7mm Staff σε Score και Parts. Μην τσεκάρετε τα κουτάκια Keep absolute. Μπορείτε αργότερα να αλλάξετε το μέγεθος της γραμματοσειράς σύμφωνα με τις ανάγκες της παρτιτούρας σας.

Επιλέγουμε ΟΚ, κλείνει το Παράθυρο Διαλόγου και μετά Close στο παράθυρο Edit Text Styles. Στο επόμενο βήμα θα φτιάξουμε ένα Word Menu το οποίο θα “τροφοδοτεί” με σύμβολα το Text Style, Multiphonics.

Βήμα 3. Sibelius 6 > Preferences > Word Menus

Επιλέξτε New και ονομάστε το νέο Word Menu, Multiphonics.

Στο Edit Words θα φτιάξουμε τώρα τα σύμβολα που θα χρησιμοποιήσουμε για τη σημειογραφία των multiphonics. Πληκτολογείστε σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:  

! Μην ξεχνάτε:

α) όταν πληκτρολογείτε δεκαεξαδικό να έχετε “γυρίσει” το πληκτρολόγιο σε Unicode Hex Input

β) να έχετε πατημένο το πλήκτρο Option κατά την πληκτρολόγηση

γ) όταν εισάγετε τα παραπάνω σύμβολα πρέπει να έχετε αποεπιλέξει το κουτάκι Use music text font.

Όταν σημειoγραφούμε ένα multiphonic χρειαζόμαστε επίσης και τα σύμβολα της αναίρεσης, δίεσης και ύφεσης. Για να “περάσετε” αυτά τα σύμβολα ακολουθείστε τον παρακάτω πίνακα. Σημειώστε ότι εδώ είναι απαραίτητο να έχετε επιλέξει (μ' ένα τικ) το κουτάκι Use music text font. Τα σύμβολα για τα σημεία αλλοιώσεως τα παίρνουμε από την γραμματοσειρά Opus (δεν χρειάζεται να κάνετε τίποτα γι' αυτό, απλά επιλέξτε το κουτάκι Use music text font).

Το παράθυρο διαλόγου Word Menus θα πρέπει δείχνει έτσι:

Σ' ένα multiphonic χρειαζόμαστε επίσης κεφαλαία λατινικά, C, R, … καθώς επίσης και το σύμπλεγμα tr για τη τρίλια. Αυτά μπορείτε να τα γράψετε στο γράφημα σας με τον συνήθη τρόπο.

Ολοκληρώσαμε κι αυτή την εργασία, επιλέγουμε OK και κλείνει το παράθυρο. Τώρα θα πρέπει να πούμε στο Text Style, Multiphonics από που να “παίρνει” σύμβολα.

Βήμα 4. House Style > Edit Text Styles ... > Plain Text > Multiphonics > Edit

Στο αναδιπλούμενο μενού Word menu, κάτω δεξιά του παραθύρου Staff Text Style, επιλέξτε Multiphonics, επιλέγετε δηλαδή τον κατάλογο συμβόλων που μόλις δημιουργήσατε στο Bήμα 3.

Αν έχετε ακολουθήσει τα βήματα σωστά το παράθυρο διαλόγου Staff Text Style θα πρέπει να δείχνει έτσι:

Είμαστε έτοιμοι τώρα να περάσουμε ένα multiphonic στην παρτιτούρα μας. Αυτό γίνεται με τον ίδιο τρόπο που γράφουμε text:

Create > Text > Other Staff Text > Multiphonics

Κάνοντας δεξί κλικ στο σημείο εισαγωγής κειμένου (αν έχετε το magic mouse έτσι προγραμματισμένο) ή με το κλασικό Ctrl + κλικ, εμφανίζεται ο κατάλογος με τα σύμβολα που έχουμε δημιουργήσει στο Bήμα 3 και επιλέγουμε το κατάλληλο.

• Εξάγετε το Text Style, Multiphonics που δημιουργήσατε ως House Style για να μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε και σε άλλες παρτιτούρες σας (αν δεν ξέρετε πως γίνεται αυτό συμβουλευτείτε το Help του προγράμματος).

Καλές συνθέσεις και να θυμάστε ότι τα ράσα δεν κάνουν τον παπά, αλλά ένας παπάς χωρίς ράσα θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε...

Μικρές Ιστορίες 12: Σκέψεις της Παραλίας

1. Η Αποκάλυψη μετά από οινοποσία:

Γι' αυτούς που στο Γυμνάσιο δεν συνήθιζαν να κρυφοκοιτάζουν τις λύσεις των ασκήσεων του Κανέλλου και του Τόγκα η Αποκάλυψη δεν θα έχει και πολύ γούστο. Θα τους λείψουν βέβαια οι άγγελοι, οι τρομπέτες και τα άλλα φαντασμαγορικά, μιας και για την Ανακάλυψη χρειάζεται μόνο καφές και τσιγάρο, το τελευταίο τώρα πια μόνο σε ανοικτούς χώρους.

2. Ο Νόμος του Leibniz:

Δύο αντικείμενα δεν μπορεί να ταυτίζονται, αν υπάρχει κάποια ιδιότητα την οποία δεν διαθέτουν και τα δύο.

Ο “νόμος” αυτός χρησιμοποιήθηκε ως βασικό επιχείρημα υπέρ του δυισμού ψυχή – σώμα. Οι σύγχρονοι επιστήμονες της Νόησης (Searle και Dennett ανάμεσα σε άλλους) τον αμφισβητούν με πάθος με απώτερο στόχο βέβαια την αμφισβήτηση της ίδιας της ύπαρξης της Ψυχής. Πάντως αν υπήρχε Φιλοσοφικό Στοίχημα, τον αγώνα Πλάτωνας – Αριστοτέλης θα τον έπαιζα στάνταρ 1.

3. Ο Κανόνας του Hebb:

Αν δεν αξίζει να κάνεις κάτι, δεν αξίζει να το κάνεις καλά.

Ο αγαπημένος κανόνας, μαθητών, δασκάλων, συζύγων, αποτυχημένων εραστών, πολιτικών κι πολλών άλλων κατηγοριών. Τις περισσότερες φορές χρησιμοποιείται ως πρόφαση για να καλυφθεί η εκάστοτε ανεπάρκεια. Ψυχολογικά είναι ιδιαίτερα ευεργετικός: δεν κάνεις κάτι καλά, αλλά το κάνεις σύμφωνα με τον κανόνα.

4. Κουτσομπολιό:

Τώρα που η Βίσση τα ξανάφτιαξε με τον Καρβέλα και η Μακρυπούλια αντ' εμού προτίμησε τον εξ αγχιστείας συνάδελφο Χατζηγιάννη, δεν υπάρχει λόγος πια να κρύβουμε το γεγονός ότι ο Καρτέσιος δεν ήταν αυτός που επινόησε πρώτος το Σύστημα των Ορθογωνίων Αξόνων, πολύ περισσότερο την Αναλυτική Γεωμετρία. Η Αναλυτική Γεωμετρία γεννήθηκε στο μυαλό του Fermat, κυκλοφορούσε σε χειρόγραφες σημειώσεις από το 1636, πριν το La Géométrie του Καρτέσιου, και καταγράφηκε στο έργο του Ad Locos Planos et Solidos Isagoge. Το έργο αυτό εκδόθηκε το 1679, ο Fermat από τις 12 Ιανουαρίου 1665 είχε ισορροπήσει θερμοδυναμικά με το περιβάλλον. Αν είχε τηρηθεί η σειρά προτεραιότητας θα λέγαμε σήμερα φερματιανές συντεταγμένες αντί για καρτεσιανές. Το πιο ενδιαφέρον είναι όμως ότι οι απαρχές της ιδέας των ορθογωνίων αξόνων ανιχνεύονται στον Αρχιμήδη και τον Απολλώνιο. Οι Καρτέσιος και Fermat χρησιμοποίησαν μη αρνητικές συντεταγμένες, η ιδέα ότι οι συντεταγμένες μπορούν να πάρουν και αρνητικές τιμές ανήκει στον Νεύτωνα.

5. Εξετάσεις Αρμονίας

Η βασική χρήση των συγχορδιών 6ης αυξημένης και Ναπολιτάνικης είναι ως “δύσκολες” πλην μηδενικής απιθανότητας ερωτήσεις στα Προφορικά του Πτυχίου Αρμονίας. Ο εξεταστής κάνει και με το παραπάνω το χρέος του ρωτώντας κάτι “δύσκολο” χωρίς να γίνει κακός όμως (ούτε στον εξεταζόμενο, ούτε στον ωδειάρχη) μιας κι ο πονιασμένος εξεταζόμενος απαντά ορθά και περνάει τουλάχιστον τα προφορικά.

6. Το Ζόμπι και το Ποδήλατο

Ένας έμπειρος και με στυλ ποδηλάτης σαν και μένα ποδηλατεί χωρίς να καταναλώνει φαιά ουσία γι' αυτή τη δραστηριότητα. Το παράδειγμα μου οδήγησε τους Koch, Crick και Watson, στο άρθρο τους The Zombie Within που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature το 2001, να διατυπώσουν την άποψη ότι ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης συμπεριφοράς διεξάγεται σε κατάσταση που θυμίζει ζόμπι. “Αυτόματες” συμπεριφορές όπως η οδήγηση ή η κολύμβηση συνήθως δεν εμπεριέχουν σκέψη, αν και, όταν τις μαθαίναμε θα έπρεπε να σκεφτόμαστε. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι υπάρχει δραστηριότητα των νευρώνων η οποία οδηγεί σε νοήμονα συμπεριφορά η οποία όμως δεν συνεπάγεται συνειδητή σκέψη. Το ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι πολλές φορές δεν καταβάλλουμε συνειδητή σκέψη ακόμη κι εκεί που θα έπρεπε, για παράδειγμα ο μαθητής πιάνου μαθαίνει καλά το Czerny του και το παίζει “μηχανικά”. Ο δάσκαλος εδώ θα πρέπει να καταβάλλει προσπάθεια στο να πείσει τον μαθητή να σταματήσει να παίζει σαν ζόμπι. Ο Liszt πάντως έβαζε την πρωινή του εφημερίδα στο αναλόγιο του πιάνου και έπαιζε τις τεχνικές του ασκήσεις. Η σύγχρονη παιδαγωγική αποθαρρύνει αυτό τον τρόπο μελέτης (από φόβο ίσως μήπως προκύψει κάποιος νέος Liszt). Από την άλλη, στον πιανίστα συναυλιών η τεχνική συνιστώσα του έργου θα πρέπει να έχει περάσει στο υποσυνείδητό του, αυτός πρέπει να εστιάσει στην ερμηνεία. Ανάλογα ένα πρόγραμμα στον υπολογιστή το ξέρεις καλά όταν γνωρίζεις επαρκέστατα τη δομή και λειτουργία του και τα keyboard shortcuts του αφήνεις να χειρίζεται το ζόμπι μέσα σου. Αν ξεκινήσεις ένα έργο στο Finale και δεν ξέρεις ν' αλλάξεις layer, ή τάισε το ζόμπι σου, ή παίξε tetris.

7. Οι οπαδοί της σκληροπυρηνικής αρχής της Τεχνητής Νοημοσύνης πιστεύουν ότι μπορούμε να αναγνωρίσουμε νοήμονα συμπεριφορά ακόμη και σ' ένα θερμοστάτη ή σ' ένα ρελέ διαφυγής!

8. Δεν ξέρω ποιος θα αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση της Ορχήστρας των Χρωμάτων, αναμφισβήτητα όμως θα πρέπει να διαθέτει μια στοιχειώδη γνώση των χρωμάτων...

9. /απλά για να διαιρείται με το 3/ Μ' αρέσει να βλέπω τις βρύσες του σπιτιού μου σαν υπολογιστές: ανοικτή βρύση “1”, κλειστή βρύση “0”.

...κι όλα αυτά με κίνδυνο ο επεξεργαστής του mac μου αντί για 0 και 1 να τροφοδοτείται με άμμο...

Ασκήσεις Ταυτότητος

1. Έτος 2010. Ο Α₁ έχει αναπτύξει όγκο στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου του. Υποβάλλεται σε εγχείρηση κατά την οποία αφαιρείται επιτυχώς το πάσχον ημισφαίριο. Ονομάζουμε Α₂ τον άνθρωπο που προκύπτει από τον Α₁ μετά την αφαίρεση του ενός ημισφαιρίου. Ισχύει Α₁ = Α₂;

2. Έτος 3010. Ο καθόλα υγιής Β απάγεται από τον τρελό επιστήμονα Κ ο οποίος έχει αναπτύξει μια τεχνική μεταμόσχευσης εγκεφάλου και ταυτόχρονα μια τεχνική ψηφιοποίησης και αποθήκευσης των δεδομένων του. Ο Κ ψηφιοποιεί τα νοητικά δεδομένα του Β (γνώσεις, αναμνήσεις, φοβίες, εμμονές κλπ) τα μεταφέρει στον σκληρό δίσκο του υπερυπολογιστή BRAIN και αφαιρεί το αριστερό ημισφαίριο του Β μεταμοσχεύοντας το, αφού προηγουμένως έχει αφαιρέσει το αντίστοιχο αριστερό ημισφαίριο, στον επίσης απαχθέντα Γ. Ισχύει Β = Γ = σκληρός δίσκος του BRAIN;

2α. Τι θα συμβεί αν ο Κ ανταλλάξει τους εγκεφάλους των Β και Γ;

3. Τι μπορεί να σημαίνει το “=” στις ανωτέρω περιπτώσεις;

4. Dies Irae. Έστω ότι υπάρχει ψυχή και μετά θάνατον ζωή. Την Ημέρα της Κρίσεως δικαίων και αδίκων με ποια κριτήρια θα κριθούν οι Β και Γ; Ο BRAIN θα κριθεί; Εξετάστε τη μη τετριμμένη περίπτωση όπου ο Κ αντί να παραδοθεί στις φλόγες της Κολάσεως πάρει θέση δίπλα στον Κριτή!

5. Ποιος είναι τελικά αυτός ο ασυμπίεστος πυρήνας ταυτότητας που μας κάνει να λέμε Α = Α, Β = Β, κλπ.; Ποιο είναι το όριο όπου ο Α παύει να είναι Α;

♦

Ίσως βοηθήσουν οι στίχοι του Cochran:

He does all the things that you would never do;

He loves me, too-

His love is true.

Why can't he be you?

Κι αυτή επίσης είναι μια άποψη κοντά στο θέμα μας:

“Η νόσος Αλτσχάιμερ αποτελεί ένα ισχυρό επιχείρημα εναντίον της μεταθανάτιας ζωής, αν μπορείς να είσαι νεκρός ενώ είσαι ζωντανός, τότε σίγουρα μπορείς να είσαι νεκρός όταν είσαι νεκρός.”

Nicholas Fearn

---

• Για πρώτη φορά η ιδέα ανταλλαγής σωμάτων εκφράστηκε από τον John Locke (επαναλαμβάνω όχι εκείνου του Lost) στο Essay Concerning Human Understanding (1690). Η ψυχή ενός πρίγκηπα μπαίνει στο σώμα ενός πεταλωτή (δυστυχώς όχι του κυβερνητικού εκπροσώπου).

• Τα θέματα αυτά θίγονται σε βάθος στα παρακάτω βιβλία που έχω τουλάχιστον υπόψη μου:

D.R. Hofstadter & D.D. Dennett, Το Εγώ της Νόησης, Κάτοπρο, 1993

Nicholas Fearn, The Latest Answers to the Oldest Questions, Atlantic Books Ltd., London 2006

---

Πάει δύο η ώρα. Τα μπάνια του Σεπτέμβρη είναι τα καλύτερα!