Olivier Messiaen VIII: Είκοσι Μαθήματα Αρμονίας I

Έχω ασχοληθεί σε επτά προηγούμενα άρθρα μου σ’ αυτό το ιστολόγιο με τον μέγιστο Messiaen (κάντε κλικ στην ετικέτα Messiaen στα δεξιά του ιστολογίου). Στο παρόν άρθρο θα ήθελα να σας παρουσιάσω το Ν.20 Μάθημα από τα Vingt Leçons d’ Hamonie του Δασκάλου (Olivier Messiaen, Vingt Leçons d’ Hamonie, Editions Musicales Alphonse Leduc, 1939).

Σύμπαν το έργο ενός πραγματικά μεγάλου συνθέτη είναι ταυτόχρονα και διδακτικό, ο Bach δεν έγραψε εγχειρίδιο Φυγής, συνέθεσε όμως την Τέχνη της Φούγκας, πολιτιστικό και διδακτικό συνάμα θησαυρό. Ευτύχημα εντούτοις είναι όταν ένας συνθέτης συγγράψει ένα διδακτικό εγχειρίδιο, από τον Vitry μέχρι τον Schoenberg και τον Messiean έχουμε πολλές τέτοιες περιπτώσεις.

Τα μάλλον άγνωστα στους έλληνες σπουδαστές 20 Μαθήματα Αρμονίας περιέχουν 20 στυλιστικά μαθήματα με τις λύσεις τους από τον ίδιο τον συνθέτη. Ας αφήσουμε τον ίδιο τον Messiean από μέρος του προλόγου του εγχειριδίου του να μας μιλήσει για τη φιλοσοφία και τον στόχο αυτών των ασκήσεων:

Αυτά τα μαθήματα απευθύνονται σε σπουδαστές οι οποίοι ήδη έχουν συμπληρώσει τις σπουδές τους στο μάθημα της Αρμονίας. Είναι περίπου της ίδιας δυσκολίας με τα θέματα του Concours d’ Harmonie του Ωδείου του Παρισιού. Σκοπός αυτών των μαθημάτων είναι να ενθαρρύνουν τους σπουδαστές να μελετήσουν τα έργα παλαιών και νεότερων δασκάλων και να δικαιολογήσουν τους κανόνες που τους επιβάλλονται. Έχουν συλληφθεί στο ύφος μερικών σπουδαίων συνθετών της «Ιστορίας της Αρμονίας» από τον Monteverdi στον Ravel. Κάθε άσκηση είναι μια τετράφωνη σπουδή σε ένα συγκεκριμένο «αρμονικό ύφος», εντούτοις μερικές ασκήσεις αντλούν την έμπνευση τους από δύο συνθέτες. Στις εναρμονίσεις μου αναγράφω και το ενάριθμο βάσιμο, στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό αρκεί ως βοήθημα για μια αρμονική ανάλυση. Σε όσα σημεία η ανάλυση παρουσιάζει δυσκολίες παρέχω λεπτομερείς εξηγήσεις, επιπρόσθετα δίδω συμβουλές στους σπουδαστές ως προς την εναρμόνιση για κάθε μάθημα.

Το καθένα από τα είκοσι αυτά μαθήματα αντλεί την μελωδική και αρμονική του έμπνευση από τους παρακάτω συνθέτες:
Νο.1 ΜΕΛΩΔΙΑ (στο ύφος του Monteverdi)
Νο.2 ΜΕΛΩΔΙΑ (στο ύφος του ενός Passepied του Rameau)
Νο.3 ΒΑΣΙΜΟ (στο ύφος ενός χορικού του J.S.Bach)
Νο.4 ΒΑΣΙΜΟ (στο ύφος πρελούδιου του J.S.Bach)
Νο.5 ΒΑΣΙΜΟ (σε τρία μέρη στο ύφος μιας Trio Sonata του J.S.Bach)
Νο.6 ΜΕΛΩΔΙΑ (στο ύφος του Gluck)
Νο.7 ΒΑΣΙΜΟ (στο ύφος ενός κουαρτέτου εγχόρδων του Mozart)
Νο.8 ΜΕΛΩΔΙΑ (στο ύφος ενός κουαρτέτου εγχόρδων του Mozart)
Νο.9 ΒΑΣΙΜΟ (στο ύφος του Schumann)
Νο.10 ΜΕΛΩΔΙΑ (στο ύφος ενός κανόνα του César Franck)
Νο.11 ΒΑΣΙΜΟ (μικτό ύφος Schumann – Lalo)
Νο.12 ΜΕΛΩΔΙΑ (μικτό ύφος Chambrier – Massenet)
Νο.13 ΒΑΣΙΜΟ (στο ύφος μιας Sicilienne του Fauré)
Νο.14 ΜΕΛΩΔΙΑ (υβριδικό ύφος Schumann – Fauré – Albeniz)
Νο.15 ΜΕΛΩΔΙΑ (μικτό ύφος Franck – Debussy)
Νο.16 ΜΕΛΩΔΙΑ (μικτό ύφος Massenet – Debussy)
Νο.17 ΜΕΛΩΔΙΑ (μικτό ύφος Chabrier – Debussy)
Νο.18 ΜΕΛΩΔΙΑ (στο ύφος του «Πελλέα» του Debussy)
Νο.19 ΜΕΛΩΔΙΑ (πεντάφωνο στο ύφος του Ravel)
Νο.20 ΜΕΛΩΔΙΑ (σε ένα πολύ ιδιαίτερο ύφος που προσεγγίζει τις ινδουιστικές καντιλένες)

♦

Θα ασχοληθούμε τώρα με την Δοσμένη Μελωδία Νο.20 του εγχειριδίου. Ο Messiaen εφιστά την προσοχή μας στην δυσκολία αυτής της προς εναρμόνιση μελωδίας και μας συμβουλεύει να μελετήσουμε πρώτα την δική του εναρμόνιση πριν προχωρήσουμε στην δική μας εργασία.
Το μάθημα βασίζεται στον τρόπο:

E – F – G – G# - A# - B – C# - D – E

Η εναρμόνιση βασίζεται επίσης χαλαρά σ’ αυτόν τον τρόπο και ακολουθεί τον πολύ ιδιαίτερο ρυθμό της μελωδικής γραμμής.

Παραθέτω την εναρμόνιση του Messiaen σε ανοικτή παρτιτούρα αντιγραμμένη στο Finale. Η πρωτότυπη παρτιτούρα είναι γραμμένη στα τέσσερα κλειδιά κατά τη γαλλική πρακτική, προς διευκόλυνση της μελέτης όμως χρησιμοποίησα τα σύγχρονα κλειδιά. Παραθέτω και μια πιανιστική αναγωγή της ανοικτής παρτιτούρας μαζί με το ενάριθμο βάσιμο για κάποιον που θέλει να παίξει το μάθημα στο πιάνο. Προσέξτε ότι το ενάριθμο βάσιμο είναι γραμμένο σύμφωνα με το γαλλικό σύστημα.

Η ανοικτή παρτιτούρα:

Η πιανιστική αναγωγή με το ενάριθμο βάσιμο:

Παρατηρήσεις στην εναρμόνιση του Messiaen
1. Αν δεν σας «βγαίνουν» οι αρμονίες που υποδηλοί το ενάριθμο βάσιμο σκεφτείτε τους φθόγγους εναρμονίως! Ο Messiaen χρησιμοποιεί τα letter names των φθόγγων όπως παρουσιάζονται στον τρόπο που παρέθεσα ανωτέρω.
2. Στο μ.3 εμφανίζεται μια διπλή επέρειση και στις τρεις φωνές. Παρόμοια σημεία πρέπει να αναλυθούν με τον ίδιο τρόπο.
3. Το μ.45 είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αναλυθεί: Το Α# της άλτο είναι επέρειση και το C# προστιθέμενη 6η, το F της σοπράνο είναι η 9μ της συγχορδίας και το C# προστιθέμενη 6η .
4. Στο μ.71 το Α# της άλτο είναι επέρειση, οι φθόγγοι F και D της σοπράνο είναι διπλή επέρειση του E και το C# προστιθέμενη 6η .
5. Το μάθημα τελειώνει με την συγχορδία της τονικής με προστιθέμενη 6η .

Ακούστε τώρα το Μάθημα σε MIDI εκτέλεση. Χρησιμοποίησα κουαρτέτο με κλαρινέτο για να τονίσω και να διαφοροποιήσω τη μελωδία από την εναρμόνιση της.

♦

Βασικός στόχος των θεωρητικών μαθημάτων πρέπει να είναι η αφύπνιση και η καλλιέργεια των δημιουργικών ικανοτήτων του σπουδαστή με τη βοήθεια των Δασκάλων. Αφού έκανα μια δική μου εναρμόνιση στη δοθείσα μελωδία, η οποία δεν έχει τίποτε να προσθέσει στην εναρμόνιση του Messiaen, συνέθεσα ένα μικρό κομμάτι για πιάνο στο ύφος του μαθήματος που μελέτησα. Ο τίτλος MeMod σύμπτυξη του Messiaen Mode. Χρησιμοποιώ τον τρόπο (mode) του Messiaen αποκλειστικά στο δεξί χέρι. Το αριστερό χρησιμοποιεί φθόγγους από τον πρωτότυπο τρόπο αλλά και από την αναστροφή του, σε κατιούσα μορφή:

E – Eb – Db – C – Bb – A – G – F# - E

Οι φθόγγοι του πρότυπου τρόπου και της αναστροφής του απασχολούν διαφορετικά ρεζίστρα.

Να η παρτιτούρα της ασκήσεως μου:
Ακολουθεί μια MIDI εκδοχή του MeMod:

____________________________
Scores Download
Μπορείτε να κατεβάσετε το Μάθημα του Messiaen σε PDF (έκδοση 3euk1L4) από εδώ.
Τo MeMod (έκδοση 3euk1L4) από εδώ.