Παρασκευή 6 Φεβρουαρίου 2009

Δυο Χέρια / Δυο Φιλοσοφίες

Πάντα με εντυπωσίαζε η Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ (1510-11). Έστω και μέσα από τον πολιτικό – επιστημονικό – καλλιτεχνικό παραμορφωτικό φακό της Αναγέννησης κάποιο φωτόνιο περνούσε κατευθείαν ανακλασμένο από το μέτωπο του Πλάτωνα ή του Αριστοτέλη.

Τα δύο κεντρικά πρόσωπα του πίνακα αντιπροσωπεύουν τα δύο κυρίαρχα ρεύματα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, αυτά του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Με δυο χειρονομίες ο Ραφαήλ καταφέρνει να καταδείξει το βασικό φιλοσοφικό προσανατολισμό τους:

Ο Πλάτωνας στρέφει το δείκτη του δεξιού του χεριού προς τα άνω: κάθετη και ιεραρχική γνώση, τα αρχέτυπα – ιδέες άνω, ο υλικός εξ ανακλάσεως κόσμο κάτω.
Ο Αριστοτέλης προτείνει το χέρι του προς τα εμπρός και ανοίγει την παλάμη του: άνοιγμα στον ένα και μοναδικό υλικό κόσμο, οριζόντια σκέψη, λαϊκό – επιστημονική προσέγγιση.

Οι χειρονομίες των δεξιών χεριών τους εξισορροπούνται νοηματικά από αυτό που κρατούν τα αριστερά τους:
Ο Πλάτωνας κρατά τον Τίμαιο, κοσμολογική, μαθηματικοφιλοσοφική πραγματεία που περιλαμβάνει και τη Γη.
Ο Αριστοτέλης κρατά την Ηθική του, κατά τα λεγόμενα του ιδίου όχι ένα επιστημονικό έργο.

Περαιτέρω οι δυο φιλόσοφοι στρέφουν τις κεφαλές τους ο ένας προς τον άλλο, δεν κοιτάζονται όμως κατάματα, ίσως υποψιάζονται ότι η Αλήθεια είναι κάπου αλλού…

12 σχόλια:

γεράσιμος μπερεκέτης είπε...

Με ενέπνευσες....

Αριστερά του Πλάτωνα το άγαλμα του αρχιμύστη Απόλλωνα, δεξιά του Αριστοτέλη η εγκεφαλική Αθηνά.
Τα βιβλία, ως επίπεδα, παράλληλα των κατευθύνσεων των χεριών.
Παραδόξως (;) δεσπόζει το αρχιτεκτόνημα, οι άνθρωποι μοιάζουν να εντάσσονται παροδικά σε αυτό. Και στο βάθος ουρανός, για να τονιστεί η διαδρομή του ανθρώπου από τον "κατά φύσιν άνθρωπο" στον "υπέρ φύσιν", όπου στο μεταξύ τους όριο στέκει εν αναμονή το αρχιτεκτόνημα, ως όχημα για τη συνέχεια του ταξειδιού. Στέκει εν αναμονή, προσπαθώντας με τις αναλογίες του να αφηγηθεί τον προορισμό.

.... σχεδόν γραφική η παρουσία των ελασσόνων φιλοσόφων, όπως διακοσμητική η παρουσία των ελασσόνων θεοτήτων που βρίσκονται φάτσα χαμηλά κοντά στο μάτι του θεατή. Γιατί, ω της ειρωνίας, το πρώτο επίπεδο που τελευταίο το προσέχεις, έχει όλα τα χαρακτηριστικά σκηνής όπερας, και το μάτι επιστρέφοντας στο βάθος βλέπει πια ένα σκηνικό και λυρικούς τραγουδιστές.

Dimitri Sykias είπε...

"Εμφυσημένες" παρατηρήσεις! (Αριστοτέλους "Περί Αναπνοής").

Άραγε πως θα "ζωγράφιζε" ο Bach τη σχολή των Αθηνών; Το σίγουρο είναι ότι κεντρική φιγούρα θα ήταν ο Πυθαγόρας ...

Dimitri Sykias είπε...

"Τα βιβλία, ως επίπεδα, παράλληλα των κατευθύνσεων των χεριών."
... και χέρια και βιβλία κάθετα μεταξύ των δυο φιλοσόφων.
Πολύ σημαντικό πιστέυω, μου είχε διαφύγει...

γεράσιμος μπερεκέτης είπε...

Δες αυτόν τον πίνακα. Αυτό για να πάρουμε μιαν ιδέα του πώς αντιμετωπίζει η ζωγραφική μπαρόκ το θέμα "φιλοσοφική σχολή". Οι φιλόσοφοι αποτελούν διάκοσμο των ευγενών που σουλατσάρουν εκεί τριγύρω. Ο Μπαχ βίωσε κι αυτός την εμπειρία να αποτελεί διάκοσμο ευγενών, μόνο που η μακρόχρονη "ενοριακή" εργασία του τον διέσωσε από τα χειρότερα που ίσως τράβηξε ο Χέντελ. Μια εικόνα τέτοια της καθημερινότητας του μπαρόκ, που ο φιλόσοφος είναι "είδος" συναναστρέψιμον, δεν θα πρέπει να γεννούσε στον Μπαχ αισθήματα εκτίμησης για τους φιλοσόφους. Άλλωστε, η πίστη του, που τον οδηγούσε στην άλλη πίστη, ότι είναι τεχνίτης θεία χάριτι, το μόνο που ίσως θα του επέτρεπε να πράξει ως "ζωγράφος" θα ήταν χάριν δόξας Κυρίου να προσπαθήσει να επιτείνει τα χαρακτηριστικά καρικατούρας των "φιλοσόφων", ώστε να αναδείξει την αξία της ταπεινόφρονος πίστης.

γεράσιμος μπερεκέτης είπε...

Και κάτι ακόμα. και σε αυτόν τον πίνακα βλέπουμε δύο κεντρικές μορφές: τον αρχαιοντυμένο στα πορφυρά φιλόσοφο και τον "μοντέρνο" στα μαύρα ευγενή. Ο φιλόσοφος, σχεδόν εκνευρισμένος, κάτι προσπαθεί να του πει του ευγενούς. Ο ευγενής, σχεδόν του έχει γυρίσει την πλάτη, κοιτάζοντας προς άλλα ενδιαφέροντα, ωσάν τα προβλήματα του φιλοσόφου να του είναι μέχρις και ενόχληση. Αυτός είναι ένας "αιχμηρότατος" υπαινιγμός του ζωγράφου, μια συγκεκαλυμμένη κριτική των ηθών της εποχής του.

Ανώνυμος είπε...

Κι εγώ που νόμιζα ότι οι μυστικιστικές κοσμοθεωρίες τόσο του Πυθαγόρα όσο και του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, όσο σπουδαίοι αναμφίβολα κι αν ήταν, εξυπηρέτησαν όσο τίποτα ένα χριστιανικό ιερατέιο που βούλιαξε τον δυτικό πολιτισμό σε πολλόυς αιώνες σκότους...

γεράσιμος μπερεκέτης είπε...

Αγαπητή Κική,
γενικά δεν θεωρώ δίκαιο να χρεώνονται οι φιλόσοφοι τα αποτελέσματα μιας ελλιπούς ανάγνωσης των κειμένων τους.

Ειδικότερα όμως, τον Αριστοτέλη πώς τον εμπλέκεις με το μυστικισμό;
Αν για κάτι "κατηγορήθηκε" ο Αριστοτέλης ήταν ο εμπειρισμός του και η λογοκρατία του.

Αλλά ας πάμε και στα κοντινά μας. Ο Μαρξ βρέθηκε να χρεώνεται τα εγκλήματα του Στάλιν. Τώρα όμως οι σύγχρονοι οικονομολόγοι τον μελετούν ευλαβικά προσπαθώντας να αξιοποιήσουν την διεισδυτική ματιά του στο καπιταλιστικό σύστημα.

Γενικά πάντως θα έλεγα ότι οι λέξεις, οι φράσεις, οι προτάσεις, τα κείμενα θέλουν επαναληπτικές προσεγγίσεις, ούτως ώστε ο αναγνώστης να καταφέρει να αποφορτιστεί και να αποφορτίσει τα κείμενα από το φορτίο που ο ίδιος τα φορτίζει. Όσο βεβαίως αυτό είναι εφικτό. Πάντως χωρίς αυτή τη διαδικασία, ο αναγνώστης δεν διαβάζει τον συγγραφέα, διαβάζει τον .... εαυτό του.

Γιώργος Πρίμπας είπε...

Ιώσηπος Μοισιόδαξ: η φιλοσοφία του Πλάτωνα είναι ιδεοπλαστική και παντελώς αλλόκοτος.

Από το βιβλίο «Η φυσική σκέψη του αναγεννώμενου Ελληνισμού και το Φυσικής απάνθισμα του Ρήγα» του Γιάννη Καρά, έκδοσης της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών.

Dimitri Sykias είπε...

Φίλε Γιώργο, φάνταζομαι ότι μια ρήση του Ιώσηπου δεν μπορεί να διαγράψει μια ολόκληρη φιλοσοφία. Η "μυστηριακή" πτυχή της πλατωνικής φιλοσοφίας και τώρα αναφέρομαι στον Πλωτίνο γιατί σ' αυτήν την πτυχή νομίζω ότι αναφέρεται το σχόλιο σου, θα παραμένει για πάντα ιδεοληπτική και αλλόκοτη για κάθε Ιώσηπο.

Γιώργος Πρίμπας είπε...

Φίλε Δημήτρη σε κανένα δεν επιτρέπεται να διαγράψει μια φιλοσοφία, πόσο μάλλον σε μένα. Η ένσταση μου, όχι μόνο ως προς τον Πλάτωνα αλλά ως προς τους ιδεαλιστές γενικότερα, είναι ότι, πριν παραδεχθούμε ότι το "είναι και το γίγνεσθαι" δε μπορούν να υπάρχουν, και να εξελίσσονται φυσικά, από μόνα τους, οφείλουμε να έχουμε εξαντλήσει όλα τα περί του αντιθέτου ενδεχόμενα. Με πρώτο και καλύτερο βέβαια ότι τελικά είμαστε σε θέση με τις αισθήσεις μας, τη νόησή μας και τη λογική μας, να μάθουμε τους νόμους βάσει των οποίων, ο κόσμος, και υπάρχει και εξελίσσεται.
Τώρα το πώς θα διαπιστώσουμε ότι
1) δεν είμαστε εμείς αυτοί που δύνανται να ανακαλύψουν τους νόμους αυτούς και
2) (αφού έχουμε πρώτα βεβαιωθεί ότι είμαστε ικανοί, γιατί αλλιώς...) τελικά απαιτείται (είτε για να υπάρχει είτε για να υπάρχει και να λειτουργεί ο κόσμος) να υπάρχει υπέρτατο όν
Δεν το ξέρω...

Dimitri Sykias είπε...

Ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης ίσως να δίναι μια υπερ/α/λογική λύση στο πρόβλημα. Μην ξεχνάς ότι σε τέτοια θέματα εμπλέκεται και η πίστη...

george hatzimichelakis είπε...

Αγαπητοί φίλοι, επανέρχομαι μετά από καιρό να ανακινήσω μια συζήτηση μέσω των σχολίων:

Οι υπολογιστές ως δημιουργήματά μας κατ’ εικόνα και καθ' ομοίωσίν μας, μας διδάσκουν μέσω της διαδικασίας και μορφής της κατασκευής τους ότι «οι αισθήσεις» [των] έπονται της «θεωρίας» [των]. Η θεωρία, μέσω της σύγχρονης εμπειρίας αναζήτησης εφαρμόσιμων χρήσεών της, τείνει να προσδιοριστεί ως εντσικτώδης (από τα πριν εγκατεστημένη) ιδιότητα που προηγείται των αισθήσεων. Με άλλα λόγια, στην εποχή μας γίνεται ευκολότερα κατανοητό, καθώς για πρώτη φορά εμπλέκεται ο άνθρωπος με την κατασκευή της τεχνητής ευφυίας, ότι οι αισθητήρες (τα αισθητήρια όργανα) προγραμματίζονται να αισθανθούν αυτό το οποίο ήδη «γνωρίζει» (έχει προγραμματιστεί να γνωρίζει) το λειτουργικό σύστημα . Υπ’ αυτήν την έννοια, ο Πλάτωνας (του σπηλαίου των σκιών) φαίνεται να δικαιώνεται.