Τρίτη 22 Ιανουαρίου 2008

Μελωδία σε Φα (update 2)

Ο Anton Grigorjewitsch Rubinstein (1829-1894) είναι μια δεσπόζουσα μορφή στα μουσικά πράγματα του 19ου αι. Παιδί θαύμα, διατήρησε το θαύμα και μεγάλος, πιανίστας και συνθέτης, ανταγωνιστής συνθετικά και πιανιστικά του Liszt, μαέστρος, ιδιόμορφος παιδαγωγός (δίδασκε περισσότερο με την προσωπικότητά του και το παράδειγμα παρά με κάποιο συγκεκριμένο παιδαγωγικό σύστημα), αυστηρός αλλά και σαρκαστικός στις κρίσεις του, ιδρυτής τέλος του Ωδείου της Αγ. Πετρούπολης (ο αδελφός του Nikolai αυτού της Μόσχας).

Ο Rubinstein μαζί με τον Mikhail Glinka θεωρούνται οι πρώτοι σημαντικοί Ρώσοι συνθέτες. Ο Rubinstein δεν ακολούθησε τα πιστεύω τις Ρώσικης Εθνικής Σχολής και αποστασιοποιήθηκε από την Ομάδα των Πέντε [1]. Κατά τη γνώμη μου εκεί οφείλεται το γεγονός ότι ως συνθέτης είναι σχεδόν ξεχασμένος σήμερα, η μουσική του χωρίς κάποιο ιδιαίτερο στίγμα, επισκιάστηκε από την σαφώς ανώτερη του Liszt και του Chopin. Στις μέρες μας στην προσπάθεια διεύρυνσης του ρεπερτορίου αλλά και της αγοράς, τα έργα του ξαναβρίσκουν μια θέση, αν όχι στη σκηνή τουλάχιστον στο CD, πιανίστες όπως ο Ponty, ο Hamelin και ο φίλος μου από την Λαμία με λαμπρή καριέρα στην Αμερική Γρηγόρης Ζαμπάρας ηχογραφούν τα έργα του μαζί με του άλλου μεγάλου λησμονημένου, του Alkan.

Συνέθεσε περί τις 20 όπερες, έξι συμφωνίες, πέντε κοντσέρτα για πιάνο (το τρέχον project του Ζαμπάρα είναι η ηχογράφηση και των πέντε κοντσέρτων), δύο κοντσέρτα για τσέλλο και ένα για βιολί, συμφωνικά ποιήματα, πολύ μουσική δωματίου και πλήθος έργων για σόλο πιάνο. Ένα από τα γνωστότερα και πλέον παιγμένα έργα του για πιάνο είναι η Μελωδία σε Φα, op.32, No.1 με την οποία θα ασχοληθούμε αρμονικά και μορφολογικά σήμερα.

Η Μελωδία έχει τη μορφή: Α1 – Β – Μεταφορά Ι (Συνδετικό Μέρος) Α2 – Β – Μεταφορά ΙΙ - Α3 - Τελικό Τμήμα. Η μελωδία βρίσκεται στη μεσαία φωνή, όχι και τόσο σύνηθες για μια μελωδία και παίζεται εναλλάξ από το δεξί και το αριστερό χέρι του πιανίστα. Αυτή είναι και η σημαντικότερη δυσκολία του έργου (το κομμάτι αυτό έχει βρει μια θέση στο εκπαιδευτικό ρεπερτόριο, στην Ελλάδα δίνεται συνήθως στη Μέση Σχολή. Για ένα μαθητή αυτού του επιπέδου είναι πραγματικά δύσκολο εγχείρημα η ανάδειξη της μελωδίας σε αυτή τη θέση).

Το τμήμα Α1 δομείται ως μία ομάδα τεσσάρων 8-μετρων φράσεων [a1 – a2.1 – a1 – a2.2] εκ των οποίων η πρώτη και η τρίτη είναι παράλληλες, στην περιοχή της Τονικής. Η διατονική μελωδία υποστηρίζεται από μια ήπια χρωματική συνοδεία.

Το Β βρίσκεται στην αντιθετική περιοχή της Δεσπόζουσας και δομείται από μια ομάδα τεσσάρων φράσεων [b1 – b1 – b2.1 – b2.2], με την πρώτη και δεύτερη παράλληλες, την τέταρτη ελαφρά παραλλαγμένη μορφή της τρίτης. Τα b2.1 – b2.2 μπορούν να ιδωθούν και ως ένα σύνολο από codettas.

Ένα πολύ ενδιαφέρον σημείο του κομματιού είναι αυτό που ονομάζω στην ανάλυση Μεταφορά Ι. Πρόκειται για μια εναρμόνιση της κατιούσας χρωματικής από C4 σε C3. Στην Μεταφορά ΙΙ έχουμε εναρμόνιση της ανιούσας χρωματικής από C4 σε C3. Λειτουργικά πρόκειται για την επέκταση (expansion) της συγχορδίας της και στις δυο περιπτώσεις. Στην παρτιτούρα έχω σημειώσει με λευκές κεφαλές τις θεμελίους των αναστροφών των συγχορδιών που εναρμονίζουν την χρωματική κλίμακα. Θα επανέλθω σε άλλες εναρμονίσεις της χρωματικής σε άλλη καταχώρηση.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι η προέκταση της φράσης b3 (phrase extension) στο Α3.

Η στοιχειώδης ανάλυση της μελωδίας παρουσιάζεται στα jpeg που ακολουθούν. Έχω γράψει τη μελωδία σε ξεχωριστό πεντάγραμμο για περισσότερη σαφήνεια. Στο πρώτο video δίνω τη μελωδία σε MIDI εκτέλεση και απεικονίζω τα διάφορα μορφολογικά της τμήματα. Το δεύτερο video δεν πρέπει να το χάσετε! Ο μεγάλος, κατά πολλούς ο μεγαλύτερος πιανίστας του 20ου αι., ο πολωνοεβραίος Josef Kazimierz Hofmann (1876-1957) ερμηνεύει τη μελωδία σε Φα.

• Η Παρτιτούρα με σημειωμένη μια στοιχειώδη ανάλυση του έργου •

σελίδα 1

σελίδα 2

σελίδα 3

σελίδα 4

σελίδα 5

• Videos •
Το πρώτο video έχει ήχο ΜIDI και συνδυάζεται με τη αναλυμένη παρτιτούρα που προηγήθηκε. Το δεύτερο είναι η εκτέλεση του Hofmann.



[1] O Rubinstein μέχρι το 1852 είχε γράψει μερικά έργα "ρώσικου χαρακτήρα", αλλά μέχρι το 1878 όπου συνέθεσε το Caprice Russe απέφυγε τη χρήση τέτοιου υλικού. Μετά το Caprice ακολούθησαν και άλλα "ρώσικα" έργα, μεταξύ αυτών η όπερα O Έμπορος Kalashnikov και η Πέμπτη Συμφωνία. Στο Caprice γίνεται χρήση τριών ρώσικων λαικών τραγουδιών καθώς και λαικών χορευτικών ρυθμών. Τα έργα αυτά, όπως και γενικότερα το σύνολο του έργου του, μετά τη στιγμιαία επιτυχία έπεσε στη λήθη.

6 σχόλια:

nicon είπε...

Άψογα! Είστε εκείνος που κάθε μαθητής της ανάλυσης θα ήθελε να είχε για καθηγητή του. Όλα σαφέστατα και κατανοητότατα, πλήρως εμπεριστατωμένα με το πλουσιότατο οπτικοακουστικό υλικό!

Ωστόσο, επιτρέψτε μου έναν προσωπικό προβληματισμό που χρόνια ήθελα να εξωτερικεύσω και τώρα μου δώσατε μια άριστη λαβή. Από μικρός, πολύ πριν μπλέξω με τα ωδεία, προσπαθούσα να συσχετίσω βαθμίδες και αρμονικές αλληλουχίες με συναισθήματα και συναισθηματικές μεταπτώσεις. Ποτέ δεν κατάφερα να αποδείξω κάτι συγκεκριμένο και εκ του ασφαλούς, όμως πάντα ένιωθα ότι... κάτι υπήρχε. Ήμουν σίγουρος ότι δεν επρόκειτο για κάτι μεταφυσικό αλλά για φαινόμενο που ερμηνεύεται πλήρως με τους φυσικούς νόμους και τις αρχές της ψυχολογίας.

Αργότερα έμαθα πως υπάρχει ένας ξεχωριστός επιστημονικός τομέας που λέγεται «ψυχοακουστική» και μια ειδικότητα «μουσικής ψυχολογίας». Πολύ θα ήθελα να διαβάσω κάποτε μια μουσική ανάλυση που θα ξεπερνά το «συντακτικό» κομμάτι και θα επεκτείνεται και σ' αυτούς τους τομείς.

Δε συμφωνείτε...; Ακόμη δε σας έχω προκαλέσει...; Ελάτε, τώρα! Είμαι σίγουρος ότι γνωρίζετε πολλά περισσότερα από μένα επ' αυτού. Πείτε μας, λοιπόν, γιατί μας δώσατε την εκτέλεση με τον Hofmann και δεν αρκεστήκατε στη MIDI εκδοχή...; Η άψογη δομική ανάλυση που παρουσιάσατε είναι η ίδια και για τα δύο βίντεο, σωστά...; Τι άλλο βλέπει ο Hofmann στην παρτιτούρα και βγάζει όλη αυτή την τρυφεράδα που απουσιάζει παντελώς από το MIDI;;;

Αναμένω.......

;-)

Unknown είπε...

Μακάρι να γίνει κάποτε το μάθημα της μορφολογίας κατ' αυτόν τον τρόπο... (κάτι είπα τώρα... Σιγά μην κάτσει κάποιος να κάνει τέτοια δουλειά). Τον συνθέτη ούτε που τον ήξερα. Πάντα είχα την πίστη ότι ο original και μοναδικός πατριάρχης της ρώσικης σχολής ήταν ο Γκλίνκα... Πάντως μπράβο στον Κύριο Ζαμπάρα, που έχει μπει στο πνεύμα της εποχής και αναστηλώνει ιστορικά στοιχεία. Και όπως πάντα bravo ρε δάσκαλε! Αισθάνομαι πολύ τυχερός που έτυχε και σε είχα καθηγητή! (Σε καλοπιάνω για να με αναλάβεις στη σύνθεση...lol)

Dimitri Sykias είπε...

Φίλε nicona, παρακολουθώντας το ιστολόγιο σου αλλά και από τα σχόλια σου, διακρίνω μια ιδιαίτερη ευαισθησία με την οποία προσεγγίζεις τη μουσική.
Για το προβληματισμό που διατυπώνεις σχετικά με την ψυχολογική ανάλυση δεν θα σε βοηθήσει τόσο η Ψυχοακουστική όσο οι λεγόμενες ψυχολογικές προσεγγίσεις στη μουσική, των Leonard Meyer και Rudolph Reti για παράδειγμα. Γνώση επίσης της Ανάλυσης Schenker είναι απαραίτητη θα έλεγα, το σημείο εκκίνησης για κάθε άλλο είδος (σύγχρονης) ανάλυσης. Θα σου συνιστούσα το καταπληκτικό εισαγωγικό βιβλίο σε όλα τα είδη ανάλυσης του Cook: Nicholas Cook, A Guide to Musical Analysis, Oxford University Press, ISBN 0198165080. Η ανάλυση της Μελωδίας που επιχείρησα εμπίπτει στην κατηγορία της «αρμονικής-μοτιβικής» ανάλυσης, η οποία μεταξύ μας δεν μας λέει και πολλά για το έργο. Οι σύγχρονες αναλύσεις έχουν εντοπίσει το πρόβλημα και η κάθε μια από τη σκοπιά της προσπαθεί να προσεγγίσει το μουσικό έργο βαθύτερα και να ανασύρει κάτι από την ουσία του στην επιφάνεια. Στην περίοδο baroque υπήρχε η λεγόμενη «μουσική ρητορική» Οι συνθέτες με τη βοήθεια της ρητορικής του Αριστοτέλη και του Κουιντιλλιανού μεταξύ άλλων, προσπάθησαν να δημιουργήσουν μουσικούς τύπους οι οποίοι να ήταν εύκολα προσλαμβανόμενοι και αποκωδικοποιούμενοι από τους ακροατές τους, με άλλα λόγια ένας ρυθμομελωδικός τύπος να δημιουργεί ένα συγκεκριμένο συναίσθημα, για παράδειγμα η κατιούσα 7η ελαττωμένη τον θάνατο, η κατιούσα χρωματική τη θλίψη (βλέπε το basso ostinato του Remember Me του Purcell), το Ab – G – B είναι μια ερώτηση – απορία κλπ. Έχω γράψει ένα άρθρο για ένα περιοδικό πάνω σε αυτό το θέμα, αν δεν υπάρχει θέμα δικαιωμάτων θα το δημοσιεύσω κάποια στιγμή στο ιστολόγιο μου.
Αυτό που βλέπει ο Hofmann στην παρτιτούρα το βλέπει μέσω του ταλέντου του. Καμιά ανάλυση δεν μπορεί να μας το δείξει, καμιά τεχνική δεν μπορεί να μας κάνει να παίξουμε σαν τον Hofmann. Ή το’ χεις ή δεν το’ χεις. Αυτή είναι μια αλήθεια που δύσκολα μπορεί να πει ο δάσκαλος στο μαθητή του και ακόμη πιο δύσκολο να το πει στον εαυτό του. Το MIDI το χρησιμοποιώ πάντα στην ανάλυση (έχω αντιγράψει μεγάλο μέρος του έργου του Bach στο Finale). Αν θέλεις να εστιάσεις στη λογική κατασκευή μιας σύνθεσης το συναίσθημα μπλέκεται στο πόδι σου σαν λυμένο κορδόνι παπουτσιού. Εκτός αυτού είναι ιεροσυλία να ακούς τον Hofmann να παίζει κι εσύ να καταγράφεις συγχορδίες.
Φίλε μου Γρηγόρη ο Γκλίνκα παραμένει ο πατριάρχης της Ρώσικης μουσικής (μαζί βέβαια με τον Alexander Dargomyzhsky [1813-1869], o «Πέτρινος Επισκέπτης του» σημαντικότατη όπερά του). Ο Rubinstein δεν ακολούθησε τα ιδεώδη της Ρώσικης Εθνικής Σχολής και δεν επηρέασε κανένα κατοπινό του συνθέτη. Αφομοιώθηκε από τη δυτική παράδοση της εποχής, χωρίς να αφήσει κάποιο ιδιαίτερο σημάδι στην Ιστορία της Μουσικής (πάντα κατά την ταπεινή μου γνώμη).

nicon είπε...

Τι να πω... ΥΠΕΡΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!

Θα ψάξω για το βιβλίο που λέτε. Ενδιαφέρον φαίνεται. Περί μουσικής ρητορικής γνωρίζω κι εγώ κάποια πράγματα, ως λάτρης της παλιάς μουσικής.

Όσο για την ερώτησή μου περί Hofmann... ε, ήταν καθαρά ιντριγκαδόρικη... και έπιασε τόπο καθώς βλέπω...

Ευχαριστώ και πάλι! Καλημέρα!

Γιώργος Πρίμπας είπε...

Δημήτρη καλημέρα και καλή βδομάδα...
Όπως θα θυμάσαι εγώ ήμουν, όπως και είμαι, ακροατής της μουσικής...
Έχω μπει αρκετές φορές στο blog σου αλλά σήμερα είδα ότι είναι δικό σου!
ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΣΟΥ ΚΑΙ, ως ακροατής μιλάω, αν δεν ήμασταν φίλοι, τότε φοιτητές, σήμερα ΔΕΝ θα ήξερα παρά πολύ-πολύ λιγότερα σήμερα, μιας και το έργο πολλών δημιουργών (Σκαλκώτας, Χρήστου, Σκριάμπιν κλπ) από εσένα το έμαθα...
Θέλω να μάθω αν έχεις εκδώσει έργα σου…
ΕΙΛΙΚΡΙΝΑ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΟΠΩΣ ΕΣΥ!!!

Dimitri Sykias είπε...

Χάρηκα πολύ Γιώργο για την επίσκεψη σου. Παρακολουθώ εδώ και καιρό το ιστολόγιο σου, αν και άνθρωπος της επιστήμης - και μάλιστα πολύ καλός, ευφυής και επινοητικός από ότι θυμάμαι από τα φοιτητικά μας χρόνια - ασχολείσαι δημιουργικά με την τέχνη της ποίησης, πράγμα βέβαια καθόλου παράξενο ή ασύνηθες (Einstein, Feynman - G.Antheil και Babbitt από τη δική μας την πλευρά). Ευχαριστώ για τα καλά σου σχόλια.