Πέμπτη 27 Ιανουαρίου 2011

Το Μεγάλο Σχέδιο

Γιατί υπάρχει κάτι αντί για το τίποτα;
Γιατί υπάρχουμε εμείς;
Ποια είναι η προέλευση των φυσικών νόμων;
Γιατί αυτό το σύνολο νόμων κι όχι κάποιο άλλο;
Υπάρχουν εξαιρέσεις στους νόμους της φύσης - μπορούν να συμβούν θαύματα;
Υπάρχει ένα μόνο σύνολο δυνατών νόμων;
Πως γίνεται να κατανοούμε τον Κόσμο μέσα στον οποίο υπάρχουμε;
Πως συμπεριφέρεται αυτό το Σύμπαν;
Ποια είναι η φύση της πραγματικότητας;
Από που προήλθαν όλα αυτά γύρω μας;
Χρειαζόταν το Σύμπαν κάποιο δημιουργό;
Είναι η Θεωρία-Μ η Τελική Απάντηση σε όλες τις ερωτήσεις μας;

Αν κάποια από τα ερωτήματα που σας απασχολούν συμπεριλαμβάνονται στον ανωτέρω κατάλογο κι αν δεν σας έπεισε ο Douglas Adams ότι η απάντηση στο εσχατολογικό ερώτημα είναι 42, τότε στο τελευταίο βιβλίο των Hawking και Mlodinow The Grand Design / Το Μεγάλο Σχέδιο θα βρείτε νέες απαντήσεις σ΄αυτά τα έσχατα ερωτήματα της ζωής. “Νέες” ναι, αλλά -ευτυχώς - όχι “τελικές”.

Ως πιστός του Penrose (φανατικά πλατωνικός, επίσης ήπια πλωτινικός) πάντα βλέπω τον Hawking όπως οι Ορθόδοξοι τους Ρωμαιοκαθολικούς. Δεν έχω το μέγεθος ούτε και τις γνώσεις για να επιχειρήσω μια σοβαρή κριτική στη σκέψη του μεγαλύτερου και πλέον καταξιωμένου - βοηθούντως και του μάρκετινγκ - επιστήμονα και διανοητή της εποχής μας, εντούτοις το βιβλίο απευθύνεται σε μέσους αναγνώστες και αρλεκινικά γνώστες του αντικειμένου σαν και μένα, άρα κάποια γνώμη μπορεί και πρέπει να έχω.

Ο Χαίντεγκερ ξεκινά το Τι είναι Μεταφυσική (1953) με μια πανομοιότυπη ερώτηση με την πρώτη του καταλόγου μας: Γιατί να υπάρχουν τα όντα κι όχι το τίποτε; O Hawking διαβεβαιώνει ότι η φιλοσοφία έχει πεθάνει επειδή δεν κατάφερε να συμβαδίσει με τις εξελίξεις της επιστήμης, κάνει όμως κι ο ίδιος Μεταφυσική όταν βάζει την Θεωρία-Μ να κάνει προβλέψεις για την αρχή του Σύμπαντος, τα παράλληλα Σύμπαντα (πιο σωστά παράλληλους Κόσμους) και την “από πάνω προς κάτω” ιστορία του Σύμπαντος - πολλαπλές ιστορίες του Σύμπαντος από τις οποίες επιλέγει μία ο παρατηρητής κατά τη μέτρηση, σύμφωνα με την κατά Feynman θεώρηση της κβαντομηχανικής. Περισσότερο με φιλοσοφία μου μοιάζει αυτό παρά με μια πειραματική επιστήμη όπως είναι η Φυσική! Σίγουρα λειτουργεί μια χαρά η εξήγηση του Feynman στο φαινόμενο των δύο σχισμών, αλλά μέχρι που μπορούμε να τεντώσουμε αυτήν την ιδέα χωρίς να κάνουμε επιστημονική φαντασία; Μήπως τελικά το Μ στη θεωρία-Μ δεν σημαίνει mother, mystery ή master αλλά σημαίνει metaphysics?!

Κουτσομπολιό: Ο Hawking με τον Witten - πατέρα της Θεωρίας-Μ - δεν πρέπει να τα πηγαίνει καλά. Όλες οι απαντήσεις που δίνει το βιβλίο βασίζονται στη Μ, αλλά πουθενά ο Witten…

Άσχετο, αλλά το σκέφτηκα διαβάζοντας το βιβλίο: μετά τα 40 αρχίζει ο προσωπικός πόλεμος ενάντια στη βαρύτητα, κοντά στα 50 νιώθεις να τον χάνεις... Λατρεύω τις υπόλοιπες τρεις δυνάμεις που αδιαφορούν για την εξωτερική μου εμφάνιση.

Εξαιρετική βρίσκω την ιδέα του ρεαλισμού κατά το μοντέλο / model-dependent theory of reality και της ενεργού θεωρίας. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος ερμηνεύει τις εισροές των αισθητηρίων οργάνων του κατασκευάζοντας ένα μοντέλο του Κόσμου. Όταν ένα τέτοιο μοντέλο εξηγεί με επιτυχία τα διάφορα γεγονότα, τείνουμε να αποδίδουμε σε αυτό, καθώς και στα στοιχεία και τι έννοιες που το συναποτελούν, την ιδιότητα του πραγματικού ή της απόλυτης αλήθειας. Μπορούν να υπάρχουν περισσότερα από ένα τέτοια μοντέλα κι αν προβλέπουν επακριβώς τα ίδια γεγονότα θεωρούνται και τα δύο αληθή και λειτουργικά και έχουμε την ελευθερία να μετέλθουμε οποιοδήποτε μοντέλο είναι πιο πρόσφορο. Μόλις πρωτοδιάβασα αυτή την ιδέα σκέφτηκα τη δυσκολία που συναντούν οι αρχάριοι σπουδαστές Αρμονίας με τις έννοιες της μετατροπίας, επαφής, περιστασιακής μετατροπίας, παρενθετικών συγχορδιών και τονικοποίησης. Ουσιαστικά πρόκειται για μοντέλα που περιγράφουν το ίδιο “μουσικό γεγονός” και είναι όλα “αληθή” και “λειτουργικά”.

Ο ρεαλισμός κατά το μοντέλο έλυσε και την απορία που είχα από μικρός αν το τραπέζι της κουζίνας εξακολουθεί να υπάρχει όταν κοιμάμαι το βράδυ στο υπνοδωμάτιο μου...

Ενεργός Θεωρία τώρα είναι ένα επινοημένο πλαίσιο που αποσκοπεί στη μοντελοποίηση ορισμένων παρατηρημένων φαινομένων χωρίς διεξοδική περιγραφή κάθε επιμέρους διαδικασίας. Ο Hawking φέρνει ως παράδειγμα την βαρυτική αλληλεπίδραση ενός ανθρώπου με τη Γη: αντί να λύσουμε επακριβώς τις εξισώσεις που διέπουν τις βαρυτικές αλληλεπιδράσεις κάθε ατόμου του ανθρώπινου σώματος με κάθε άτομο της Γης, απλά χρησιμοποιούμε το νόμο του Νεύτωνα. Επιτρέψτε μου εδώ μια μαντεψιά - τσάμπα είναι και δεν πρόκειται να βλάψει κανέναν - η Κβαντομηχανική είναι απλώς μια ενεργή θεωρία, αποτελεσματική όσο και η Νευτώνεια, αλλά είναι απλά ένα βήμα προς μια πληρέστερη και ακριβέστερη στην οποία ο Θεός θα υπάρχει και δεν θα παίζει ζάρια (τις πρώτες ενδείξεις για μια τέτοια θεωρία τοποθετώ γύρω στο 2100, καλά να είμαστε και θα με θυμηθείτε…)

Μ’ άρεσε αυτό: Τι υπήρχε πριν την Μεγάλη Έκρηξη; ό,τι υπάρχει βορειότερα του Βόρειου Πόλου! Όταν ξεκίνησαν όλα ο χρόνος ήταν μια επιπλέον χωρική διάσταση, μην με ρωτάτε περισσότερα δεν ήμουν εκεί, είχα μάθημα στο ωδείο.

Και φτάνουμε στο “εμπορικό” θέμα του βιβλίου την ανυπαρξία του Θεού, ή αν θέλετε, την μη χρησιμότητα της ιδέας της ύπαρξής του. Έχω βαρεθεί να διαβάζω την ιστορία με τον Ιησού του Ναυή στον πόλεμο που διεξήγε κατά τον Αμοριτών σε βιβλία που πραγματεύονται ανάλογα το θέμα του Θεού. Εντάξει, αν η Γη φρέναρε απότομα κάποιος που βρισκόταν στον Ισημερινό θα εκτοξευόταν με ταχύτητα 1770 χλμ/ώρα στο διάστημα, θα γίνονταν χολυγουντιανοί σεισμοί και η θερμοκρασία θα ανέβαινε τόσο ώστε ο Ειρηνικός θα έφτιαχνε μια υπέροχη ψαρόσουπα. Η Βίβλος ξετυλίγει ένα μύθο, δεν με ενδιαφέρει σ’ αυτή τη φάση της ζωής μου - του θετικού αγνωστικισμού - ούτε να τον κρίνω, ούτε να τον πιστέψω, αλλά άλλο μύθος άλλο παραμύθι. Δεν διάβασα ποτέ στον Hawking ή στον Dawkins μια κριτική για τον Μάξιμο τον Ομολογητή ή τον Ψευδο-Διονύσιο. Εμμένουν στη εύκολη γελοιοποίηση της παπαδίστικης προπαγάνδας, αγνοώντας εσκεμμένα ή μη την υπέροχη - έστω κι ως διανοητική σύλληψη - Αποφατική Θεολογία.

Θεόν ουδείς εώρακε πώποτεν λέει ο Δαμασκηνός, πιθανώς να μην κατοικεί σ’ αυτόν τον Κόσμο αλλά σε έναν από τους υπόλοιπους 10500-1 που προβλέπει η θεωρία Μ!

Κι αν η ύπαρξη του Θεού είναι γκεντελιανά μη αποδείξιμη; - η ακόμη χειρότερα μη διαψεύσιμη;

Δεν μπορεί, 10500 κόσμοι υπάρχουν, σ’ έναν απ’ αυτούς ο Παπανδρέου όχι μόνο δεν θα μου κόψει το επίδομα κίνησης αλλά θα μου κάνει κι αύξηση…

Τελειώνω με την αγαπημένη μου προσευχή:
Θεέ μου, αν υπάρχεις
σώσε την ψυχή μου, αν έχω.

Το βιβλίο των Hawking-Mlodinow κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Κάτοπτρο σε μετάφραση Κώστα Σίμου.

15 σχόλια:

Γιώργος Πρίμπας είπε...

Δημήτρη καλημέρα.
Θεωρώ λάθος να ρωτάμε ξεκινώντας με «γιατί [...] ;» διότι, θέτοντας το γιατί, ήδη προϋποθέτουμε πως «κάτι» προϋπάρχει και «σχεδίασε».
Το «πως [...] ;» σε βγάζει από τέτοιες δυσκολίες και σε αφήνει απερίσπαστο να ερευνήσεις.
Για το αν υπάρχει Θεός ή όχι, ούτε υπάρχει απόδειξη και ούτε μπορεί να υπάρξει. Είναι θέμα πίστης. Αν πάντως υπάρχει θα ήθελα να ήξερα ότι απλώς προκάλεσε το μεγάλο μπαμ και μετά άφησε τα πράγματα να ακολουθήσουν το δρόμο τους. Ένα δρόμο ο οποίος δε θα ήταν δυνατό να προσδιοριστεί ντετερμινιστικά εκ των προτέρων.
Είναι άλλο να ξέρεις ότι η φύση εξελίσσεται μόνη της και έφτασε σε τέτοιο υψηλό επίπεδο βιοποικιλότητας και ομορφιάς και άλλο να ξέρεις πως κάποιο ανώτερο ον τη σχεδίασε έτσι. Ο πόνος και τη βία (σκέψου μόνο το πόσες, και με ποιο τρόπο, μορφές ζωής θανατώνει η όποια άλλη μορφή ζωής για να ζήσει) είναι τελικά οι μόνες βεβαιότητες.

Dimitri Sykias είπε...

Καλημέρα Γιώργο
Πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει λέει ο Αριστοτέλης και δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να ρωτάμε παρά μόνο με το γιατί έστω κι αν πολλές φορές αναπόφευκτα μας μας οδηγεί σε λάθος απαντήσεις. Ο κατάλογος των ερωτήσεων που παρέθεσα στο άρθρο μου είναι του ίδιου του Hawking.

Δεν ήθελα να θίξω το θέμα του Θεού αυτό καθ’ αυτό αλλά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται από τους επαγγελματίες άθεους. Νομίζω ότι έχει σχηματιστεί ένας αθεϊστικός κλήρος πιο φανατικός κι απ’ αυτόν που έχει κατά παράδοση την αντιπροσωπεία του Θεού επί της Γης. H Grennfield έφτασε να χαρακτηρίζει τις απόψεις και μεθόδους του Hawking ταλιμπανικές, μετά το πήρε πίσω δεν τα βάζεις με τον Πάπα…

Θα συμφωνήσω μαζί σου ότι το μόνο σίγουρο είναι το πονάω άρα υπάρχω. Η βία από την άλλη είναι το κύριο χαρακτηριστικό του Σύμπαντος, αλλά πόλεμος πατήρ πάντων.

Ron Krumpos είπε...

In "The Grand Design" Hawking says that we are somewhat like goldfish in a curved fishbowl. Our perceptions are limited and warped by the kind of lenses we see through, “the interpretive structure of our human brains.” Albert Einstein rejected this subjective approach, common to much of quantum mechanics, but did admit that our view of reality is distorted.

Einstein’s Special Theory of Relativity has the surprising consequences that “the same event, when viewed from inertial systems in motion with respect to each other, will seem to occur at different times, bodies will measure out at different lengths, and clocks will run at different speeds.” Light does travel in a curve, due to the gravity of matter, thereby distorting views from each perspective in this Universe. Similarly, mystics’ experience in divine oneness, which might be considered the same "eternal" event, viewed from various historical, cultural and personal perspectives, have occurred with different frequencies, degrees of realization and durations. This might help to explain the diversity in the expressions or reports of that spiritual awareness. What is seen is the same; it is the "seeing" which differs.

In some sciences, all existence is described as matter or energy. In some of mysticism, only consciousness exists. Dark matter is 25%, and dark energy about 70%, of the critical density of this Universe. Divine essence, also not visible, emanates and sustains universal matter (mass/energy: visible/dark) and cosmic consciousness (f(x) raised to its greatest power). During suprarational consciousness, and beyond, mystics share in that essence to varying extents. [quoted from my e-book on comparative mysticism]

Γιώργος Πρίμπας είπε...

Ο Hawking στο χρονικό του χρόνου έγραψε κάτι που μάλλον είναι το καλύτερο που έχει ειπωθεί.
Ακόμα και αν βρίσκαμε ένα σύνολο εξισώσεων (σ.σ. που θα μπορούσε κάλλιστα να είναι και ανισώσεις) που θα περιέγραφε τη λειτουργία του κόσμου αλλά και ακόμα ίσως τη «δημιουργία» του, τότε
- θα πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη μας ότι πρόκειται για ένα σύνολο εξισώσεων του νου μας (και ό,τι σημαίνει αυτό)
- πως θα μπορούσαν εξισώσεις που εξηγούν και την ύπαρξη ακόμα του κόσμου να τον δημιουργήσουν εκ του μη όντος;

Έχω καταλήξει (και όπως λέει ο Πίντερ: «Μια κατηγορηματική δήλωση δεν είναι ποτέ οριστική») ότι δεν έχουμε την απαραίτητη ευφυΐα ως είδος να ερμηνεύσουμε τα πάντα. Εξάλλου το μέρος είναι πάντα μέρος και γιατί να έχει απαίτηση να καταλάβει τα πάντα από το όλον;
Επίσης έχω καταλήξει ότι, και πάλι μάλλον, είμαστε η αυτοκτονία της ζωής στη γη. Το λάθος προϊόν της εξέλιξης.
Λες ένας κομήτης ή αστεροειδής όπως πριν 65 εκ. χρόνια ως «από μηχανής θεός» να διορθώσει την αταξία;

Κ.Α. είπε...

Και η Επιστήμη κατασκευάζει θεωρίες για να ερμηνεύσει τα φυσικά φαινόμενα, απλά κάνει έναν κόπο παραπάνω από τη φιλοσοφία και τους υπόλοιπους γενικώς και τις περνάει από την κρησάρα του πειράματος. Paradigm shift! Επομένως ο Hawking δεν κάνει μεταφυσική, γιατί αν η θεωρία Μ αντικρουστεί από ένα και μόνο ένα πειραματικό δεδομένο, θα κάνει την καρδιά του πέτρα και θα την εγκαταλείψει, και εδώ βλέπουμε την ομορφιά και τη γενναιότητα της επιστήμης και το γιατί εμείς οι Άθεοι εκνευριζόμαστε με τις θεολογικές θεωρίες που "δεν χρειάζονται απόδειξη"... Η αγαπημένη σου προσευχή είναι καταπληκτική, θα την υιοθετήσω και εγώ. Επίσης να επισημάνω ότι η επιλογή του τίτλου του βιβλίου δεν είναι τυχαία, καθώς παραπέμπει στο σχέδιο των Cylon να καταστρέψουν την ανθρωπότητα, τα συμπεράσματα δικά σας!

Dimitri Sykias είπε...

Γράφω αυτό το σχόλιο στ’ Αγγλικά για τον κ.Ron Krumpos.

The good and useful thing about blogs is that you expose your thoughts and you receive comments that clarify and illuminate the subject you’re working on. This way, your thinking becomes more rich incorporating perspectives you haven’t even thought about. I’ve nothing to add or modify to your comments, some remarks only, the subject is disappointingly open and I’m afraid it will be for a long time. Let’s hope that will get some answers before the Universe freezes (been optimistic about my life span I’m willing to wait patiently…)

@ Mr. Ron Krumpos: I’m inclined to the mystical interpretations - appreciating their inner beauty and poetical, even [sometimes] logical, construction. The composition of dark matter as far as I know still remains speculative. At least we can measure dark matter & energy -you give the percentages - but we can’t do the same think for the Divine Essence that you mention in your comment and here, in my opinion, is the core problem with metaphysical terms and ideas. Generally speaking, Science is quantity, Art & Metaphysics is quality.

@ Γ.Π: I thought that you were more optimist. La vita e bella, at least in the movies. Bogdanov brothers suggest that the beginning of the Universe was purely mathematical, then it undergone some transformations (supersymmetry / complex algebras) and became physical. I do like it, solely as a poetical picture!

@ Κ.Α: As a personal scientific experiment take the “Faith Leap” for a while, it may be proved “Quantum”. There is no empirical evidence for everything...

Ron Krumpos είπε...

You said "At least we can measure dark matter & energy -you give the percentages - but we can’t do the same think for the Divine Essence that you mention in your comment and here, in my opinion, is the core problem with metaphysical terms and ideas. Generally speaking, Science is quantity, Art & Metaphysics is quality."

I agree about quality vs. quantity, but don't think Divine Essence is a problem. Awareness of it in everyday living may be a solution to the fragmentation of life. Mystics see the wholeness of all existence.

Ανώνυμος είπε...

Προς κα Κ.Α. Μια άθεη όπως εσείς δεν θα ενστερνιζόταν μια προσευχή σαν κι αυτήν. Σαν χιούμορ ευσταθεί. Για κάποιον όμως "άθεο" είναι παράδοξη. Άρα λοιπόν άθεη δεν είστε. Και κάτι ακόμα. Πώς ο κος Ron Krumpos είχε πρόσβαση στο blog σας; Είναι απο τους πολύ σημαντικούς ανθρώπους που θα ήθελα να επικοινωνίσω. Υπάρχει κάποιο Link ή email;
Ευχαριστώ.

Dimitri Sykias είπε...

Ανώνυμε
τον κ. Krumpos δεν τον γνωρίζω προσωπικά. Πρόσβαση σ' ένα ιστολόγιο μπορεί να έχει ο καθένας, π.χ ψάχνοντας μία έννοια με keyword το Google μπορεί να σε παραπέμψει οπουδήποτε. Κάνετε κλικ στον σύνδεσμο του σχολίου του και θα σας παραπέμψει σε μια δικιά του ιστοσελίδα (απ' όπου μπορείτε να καταβάσετε κι ένα ενδιαφέρον ebook). Βρήκα επίσης και τη σελίδα του Peace Next. Εδώ θα βρείτε αρκετό υλικό.

Αν ο κ. Krumpos διαβάζει αυτά τα σχόλια, κι αν γνωρίζει Ελληνικά (αυτό έχει ενδιαφέρον, πως διάβασε το άρθρο;), θα τον παρακαλούσα να μας δώσει περισσότερες πληροφορίες.

Ron Krumpos είπε...

Krumpos sounds like a Greek name, but it is Czech. My ebook is at http://www.suprarational.org

One of the mystics I had met was a Greek Orthodox monk at the Church of the Holy Sepulcher in Jerusalem.

Γιώργος Πρίμπας είπε...

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_1_03/02/2011__431090

... εκτός από το μεγάλο σχέδιο (που δεν ξέρουμε αν καν υπάρχει) το σημαντικότερο πλέον ρόλο παίζει το «κορυφαίο σχέδιο». Σας χρεώνουμε (και με δική σας ευθύνη φυσικά) και σας δανείζουμε για να ξεχρεώσετε. Δεν μπορείτε; Δεν υπάρχει πρόβλημα! Το κανονίζουμε για 30-40-50 χρόνια (όσο πάει ρε αδελφέ εμείς είμαστε εδώ) και αφού σας φτωχύνουμε και εκμεταλλευτούμε τον ορυκτό σας πλούτο ή ό,τι άλλο προκύψει θα φύγουμε(;) «σωτήρες σας».

george hatzimichelakis είπε...

Ο Θεός υπάρχει εφόσον [και για όσο θα] έχουμε λέξη γι αυτόν. Το ζήτημα είναι ότι και για την ανυπαρξία έχουμε λέξη. Υπάρχει ανυπαρξία;

Πολύ ενδιαφέρον το ποστ και πολύπλευρο.

"Δεν διάβασα ποτέ στον Hawking ή στον Dawkins μια κριτική για τον Μάξιμο τον Ομολογητή ή τον Ψευδο-Διονύσιο". Και ούτε πρόκειται. Διαλέγουν με προσοχή τους συνομιλητές τους. Η "νέα φιλοσοφία" είναι μάλλον στρατηγική επιβολής, παρά επιστήμη.

Dimitri Sykias είπε...

Γ.Χ  συμφωνώ απόλυτα μαζί σου και επαυξάνω για τη στρατηγική επιβολής που αναφέρεις.

Εδώ πάνω, στον καθαρό αέρα του βουνού απ' όπου γράφω, μοιάζει να μην υπάρχουν ερωτήματα, ούτε να χρειάζονται απαντήσεις...

AHatFullOfSky είπε...

Μας έπεισε ο αγαπημένος μας Douglas Adams πως η απάντηση στο ύστατο ερώτημα για την ζωή, το σύμπαν και τα πάντα είναι το 42. Για τους δύσπιστους, υπάρχει ο Terry Pratchett.
"There's always bloody quantum.It's very hard to talk quantum using a language originally designed to tell the other monkeys where the ripe fruit is"

Dimitri Sykias είπε...

Δεν τον ήξερα τον Pratchett. τον βρήκα στη Βικιπαίδεια. Έχει απόλυτο δίκιο βέβαια, ένα από τα εμπόδια της κανόησης του Μικρόκοσμου είναι και η γλώσσα που είναι φτιαγμένη για τον Νευτώνειο κόσμο.