Φούγκες Caterpillar

Λέγε με Caterpillar.
Απ’ όταν ήμουν μικρός με γοήτευαν οι μηχανές και ιδίως η βαριά ενσάρκωσή τους σε εκσκαφείς, γκρέιντερς, οδοστρωτήρες κλπ, μ’ αυτό το σκούρο κίτρινο και κατά προτίμηση λασπωμένο δέρμα τους. Αλλά ακόμη και τα εντόσθια ενός απλού αυτοκινήτου, όταν ανοίξεις το καπό της μηχανής, ασκούν μια ακαταμάχητη γοητεία και αναδίδουν το άρωμα ενός ήπιου μυστηρίου (ήπιου, διότι εδώ ξέρεις το μυστικό στης ζωής). Το αποσυναρμολογημένο τρενάκι άφηνε στα χέρια μου την άψυχη πια καρδιά του, ένα σκουρόχρωμο μοτεράκι… Στην αρχή δεν με ενδιέφερε τόσο το “πως δούλευαν” αλλά το “πως φαίνονταν” οι μηχανές. Αργότερα έψαξα στα βιβλία του πατέρα μου για το πώς λειτουργεί ο δίχρονος βενζινοκινητήρας, η καμπύλη της γυναικείας ομορφιάς όμως έχει μέγιστο τη στιγμή της πρώτης συνάντησης, όταν υπάρχει απόσταση και φαίνονται μόνο αυτά που πρέπει να φαίνονται…
Γιατί μια μηχανή είναι “όμορφη” σα να βγήκε από τη σμίλη ενός γλύπτη; Διότι δεν υπάρχει το παραμικρό σε μια μηχανή που να μην είναι “λειτουργικό”, να μην επιτελεί κάποιον συγκεκριμένο σκοπό, αν λείψει μια βίδα, αν ένα ελατήριο σπάσει, τότε σιωπή. Και πάλι, οι μηχανές που παρέδωσαν το πνεύμα τους στο Μεγάλο Τεχνίτη παραμένουν όμορφες, κι αυτήν την αιώνια ομορφιά τους την χαρίζει η ανάμνηση μιας παρελθούσας λειτουργικότητας.
Πόσο όλα αυτά μου θυμίζουν της φούγκες του Bach, αυτές τις τέλειες μηχανές!

Έκανα αυτές τις σκέψεις διαβάζοντας ένα σχόλιο του vasstath στην καταχώρηση Πρανές του Μπερεκέτη:
“Ο πιο κοντινός συγγενής στα έργα της Ακρόπολης είναι η μηχανή. Ο ελληνικός ναός είναι κυρίως μια εφεύρεση, η υλοποίηση μιας αφηρημένης σύλληψης. Δεν έχει ίχνος κονιάματος, είναι συναρμολογούμενος, έχει σχεδιαστεί και τα κομμάτια του κατασκευαστεί μακριά απ’ τον τόπο οπού βρίσκεται στημένος”.

Ενδίδω στον πειρασμό να επιχειρήσω μια παραλλαγή στη σκέψη του:
“Ο πιο κοντινός συγγενής σε μια φούγκα του Bach είναι η μηχανή. Μια φούγκα του είναι κυρίως μια εφεύρεση, η υλοποίηση μιας αφηρημένης σύλληψης. Είναι συναρμολογούμενη, έχει σχεδιαστεί και τα κομμάτια της έχουν κατασκευαστεί μακριά από την ίδια την σύνθεση ως όλον”.

Επιφανειακά μια τέτοια αντίληψη θα μπορούσε να διαρρήξει ιμάτια και να χαρακτηρισθεί “μηχανιστική”. Αν αντιλαμβάνεται κανείς τον όρο “μηχανή” με τον εκπεσόντα “-ισμό” του, τότε δεν θα είχε άδικο. Να επισημάνω όμως ότι εδώ δεν με ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο όντως συλλάμβανε ο Bach μια φούγκα - αυτό είναι αντικείμενο της ιστορίας της μουσικής, ή ακόμη και της παραΐστορίας της, όπως εκφράζεται για παράδειγμα στο βιβλιαράκι της Άννας Μανταλένας - με ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο την αντιλαμβάνεται – επιλέγοντας ένα συγκεκριμένο αναλυτικό εργαλείο από την μουσική αναλυτική εργαλειοθήκη – ο μελετητής, αλλά και να δείξω έναν από τους πολλούς δρόμους για την υλοποίηση μιας μουσικής σύνθεσης.

Ο vasstath επιχειρεί την επαναφορά του όρου “μηχανή” στην αρχική του “πνευματική” σημασία:
“Κι αν ο σημερινός άνθρωπος έχει συνδέσει την μηχανή με τον ωφελιμισμό, με την αύξηση της απόδοσης, με το γιγάντωμα των έργων του, ο ελληνικός ναός συνδέεται με την γέννηση του ορθολογισμού, της ικανότητας να σχηματίζεις και να συνταιριάζεις κομμάτια (ας είναι και μαρμάρινα), σε μια κατασκευή που υπερβαίνει τα αρχικά συστατικά της”.

Τα ομματοϋάλια μου, ο αποχυμωτής Brown, ένα γκρέιντερ κατερπίλαρ, όλα είναι πνευματικά δημιουργήματα. Το κινητό διπλής ζώνης, με την κάμερα 8 Mpixel, τα 2 GB μνήμης και τον πλοηγό, δέκτης και πομπός σύννομων και άνομων μηνυμάτων, κλείνει στα σπλάχνα του τις δύο μεγάλες θεωρίες της Φύσης του 20ου αι.
Σ’ έναν ιστοτόπο, που τώρα πια έχει χαθεί στα ηλεκτρονικά σύννεφα του διαδικτύου, διάβασα πριν από χρόνια την εξής ενδιαφέρουσα σκέψη:
Σε έναν εξωγήινο ανταποκριτή που θα ήθελε σύντομα και περιεκτικά να περιγράψει στους ομοίους του τις ανθρώπινες αρετές και δεξιότητες, θα αρκούσε να δείξουμε την Chaconne του Bach για τους εξής λόγους (προϋποτίθεται ένα κοινά αποδεκτό αξιωματικό σύστημα, το οποίο ούτε ο άνθρωπος και φαντάζομαι ούτε και ο εξωγήινος θα μπορούσαν να παρακάμψουν αν ήθελαν να συνεννοηθούν):
1. ΦΑΝΤΑΣΙΑ – ΙΔΕΑ – ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ – ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: Ο άνθρωπος μπορεί να συλλάβει και να υλοποιήσει αφηρημένες ιδέες, τις οποίες περαιτέρω θα εκπέμψει στους ομοίους του, ή γενικότερα σε ικανούς δέκτες (πιθανόν όχι με βάση τον άνθρακα). Η επικοινωνία είναι βασικό στοιχείο για την κατανόηση του ανθρώπινου όντος.
2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Με τέσσερεις μόνο συγχορδίες (ρε, °μι7, Λα7, Σιb) ο άνθρωπος είναι ικανός να κατασκευάσει ένα έργο πλέον των 20 λεπτών χωρίς σε κανένα σημείο του να εκπέσει το ενδιαφέρον και η προσοχή του ακροατή.
3. ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ: Τα ανθρώπινα μέλη είναι τόσο επιδέξια ούτως ώστε να μπορούν να εκτελούν με ακρίβεια κινήσεις απαιτήσεων. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει πλήρη (καλλίτερα ίσως, επαρκή) έλεγχο του σώματος που τον φέρει.
4. ΚΑΤΑΣΚΕΥΣΤΙΚΗ ΔΥΝΟΤΗΤΑ: Ο άνθρωπος μπορεί να κατασκευάσει εργαλεία με ποιότητα και ακρίβεια (στην συγκεκριμένη περίπτωση το βιολί) που γίνονται όχημα για την υλοποίηση των πνευματικών του επιδιώξεων.
Αυτό το “είναι συναρμολογούμενος” του vastath, ταιριάζει με τη διδακτική μου προσέγγιση στη φούγκα και εν γένει στη σύνθεση. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει τη σύνθεση της φούγκας ο Gedalque είναι ιδανικός. Η φούγκα κατασκευάζεται κατά τμήματα που είναι λειτουργικά συναρμολογήσιμα (με τη μακροδομικά μορφολογική και αρμονική έννοια του όρου) και τέλος συναρμόζεται σε όλον. Υπάρχει σχέδιο για την κατασκευή του κάθε τμήματος και υπάρχει και ένα υπερ-σχέδιο για την συναρμογή των επιμέρους τμημάτων σε όλον. Πίσω απ’ αυτά υπάρχει ένα Διάγραμμα Ροής των εργασιών, ποια βήματα δηλαδή και πότε θα ακολουθηθούν για την επίτευξη της τελικής κατασκευής (για παράδειγμα το θέμα με το αντίθεμα του στον αντίθετο τρόπο θα πρέπει να γραφούν και εξεταστούν πριν την σύνθεση της Έκθεσης) . Και στο τέλος η κατασκευή υπερβαίνει τα αρχικά συστατικά της. Ο προαναφερθείς τρόπος εργασίας σε τίποτα δεν αποκλείει την ύπαρξη μιας Ιδέας η οποία επιζητεί να εκφραστεί και να κοινωνηθεί διαμέσου της κατασκευής, απεναντίας την προϋποθέτει, άλλως η κατασκευή εκφυλίζεται σε Hanon της σύνθεσης, χρήσιμο μεν ως προπαρασκευή αλλά δεν είναι αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ.
Επιμύθιο: Προσωπικά με βοηθά να καταλάβω την τέχνη που αγαπώ μέσω μιας άλλης τέχνης ή μέσω της επιστήμης γενικότερα. Η ιδέα δεν είναι καινούρια: Για την μελέτη του έργου του Bach επιστρατεύτηκαν η Θεολογία, η Αστρολογία, η Αριθμολογία, η Ρητορική, η Ψυχολογία, η Ανάλυση Fourier, τα Μαθηματικά εν γένει, ο Αντικειμενοστραφής Προγραμματισμός… πάντως σε σκέψη πρέπει να μας βάλει μια ρήση του γιού του CPE: “ο πατέρας μου όπως και κάθε μεγάλος μουσικός δεν ασχολείται με τα μαθηματικά”. Ουπς!
---------------------------------------------------------------------
Οι εικόνες των μηχανών του άρθρου προέρχονται από το επίσημο ιστοτόπο της Caterpillar®.