Ελεύθερη Ατονική Μουσική

Το ebook μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Από παλιά συνήθιζα, όταν διάβαζα ένα βιβλίο μουσικής, μαθηματικών, ακόμη και λογοτεχνίας, να κρατώ σημειώσεις. Στην αρχή χειρόγραφες, μετά στο Word, και τώρα πια στο LaTeX. Έτσι λοιπόν, το καλοκαίρι του '18, μετά από τριάντα περίπου χρόνια που το είχα διαβάσει για πρώτη φορά, πήρα να μελετήσω ξανά το εγχειρίδιο του Julian Falk, για την ελεύθερη ατονική μουσική. Ήθελα, για εκπαιδευτικούς κυρίως σκοπούς, να βρω έναν τρόπο να γεφυρώσω την απόσταση ανάμεσα στην τονική αντίστιξη και τη δωδεκάφθογγη τεχνική σύνθεσης, που διδάσκεται, συνήθως, στο πρώτο έτος του αντίστοιχου μαθήματος. Άρχισα πάλι να κρατώ λεπτομερείς σημειώσεις και να λύνω τις ασκήσεις, και μέχρι να τελειώσουν οι διακοπές του καλοκαιριού – με τις διάφορες προσθήκες και διορθώσεις, η εργασία κράτησε μέχρι το φετινό καλοκαίρι του '20 – οι σημειώσεις εξελίχθηκαν, αφενός, σε μια πλήρη μετάφραση του εγχειριδίου, αφετέρου, οι προσθήκες ήταν τόσες πολλές - μάλλον ένα νέο εγχειρίδιο, βασισμένο στη μέθοδο του Falk - χωρίς να χαθεί, πιστεύω, η ουσία του. Κατά τη στοιχειοθέτηση του κειμένου θεώρησα χρήσιμο να προτάξω ένα μικρό εισαγωγικό κεφάλαιο με τις απολύτως βασικές έννοιες της μουσικής του πρώτου μισού του 20oυ αι., καθώς επίσης ορισμούς, αξιώματα και τεχνικές, από την λεγόμενη Μουσική Θεωρία Συνόλων / Music Set Theory (MST) - μέρος μιας ευρύτερης εργασίας για την MST, που περιμένει κάποιο καλοκαίρι για να τελειώσει.

Ποιος συνθέτης έγραψε με βάση την τεχνική που προτείνει ο Falk; Κανείς, εκτός από τον ίδιο τον Falk, όπως επίσης, κανείς συνθέτης δεν έγραψε με βάση το εγχειρίδιο του Krenek για το δωδεκάφθογγο. Διαβάζουμε σε βιογραφίες συνθέτων, που υπηρέτησαν δωδεκάφθογγο και σειραϊσμό: “χρησιμοποίησε το δωδεκάφθογγο με ένα τελείως προσωπικό τρόπο…” Μα, μόνον έτσι μπορείς να χρησιμοποιήσεις αυτές τις τεχνικές, πέραν από κάποια βασικά “αξιώματα” και τεχνικές. Τέτοιου είδους πονήματα, όπως του Falk, θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να θεωρηθούν ως “γυμναστικές ασκήσεις του νου”, με απώτερο στόχο τη γνωριμία με το νέο υλικό, την εκτίμηση των δυνατοτήτων, αλλά και των περιορισμών του και τη διαμόρφωση μιας οργανωμένης και πειθαρχημένης μουσικής σκέψης. Αν έχεις κατανοήσει και διαχειριστεί τους κανόνες που θέτει κάποιος άλλος (Δάσκαλος ή αξιόπιστος δάσκαλος), τότε πιο εύκολα, με συνέπεια και πληρότητα, θα δημιουργήσεις τους δικούς σου και κατ' επέκταση τη δική σου τεχνική και το προσωπικό  σου ύφος.

Το κείμενο συνοδεύεται από πληθώρα υποσημειώσεων και παραδειγμάτων, έτσι ώστε, κάθε ορισμός, έννοια και τεχνική, να παρουσιάζεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Περιττό να το αναφέρω, ο σπουδαστής που θα αποφασίσει να ακολουθήσει αυτήν την πορεία και θέλει να έχει πρακτικό όφελος, θα πρέπει να ”λύσει” όλες τις προτεινόμενες ασκήσεις.

Κατέβαλα κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποφύγω λάθη και παραλείψεις, δυστυχώς όμως αυτά, σαν τη σκοτεινή ύλη, δεν αλληλεπιδρούν πάντα μ' αυτόν που γράφει για να μπορέσει να τα διορθώσει…

Το κείμενο στοιχειοθετήθηκε με XeLaTeX και τα μουσικά παραδείγματα με το πρόγραμμα σημειογραφίας Avid Sibelius® Ultimate. Όσο επιτρέπουν οι γνώσεις μου σε κώδικα, προσπάθησα για μια καλαίσθητη παρουσίαση του κειμένου.

Ας μου επιτραπεί να αφιερώσω αυτήν μου την εργασία στη μνήμη του αγαπημένου δασκάλου μου Θόδωρου Αντωνίου˙ σίγουρα το κείμενο θα ήταν κατά πολύ καλύτερο, αν είχε προλάβει να το διαβάσει.

Δημήτρης Συκιᾶς

Σεπτέμβριος 2020

Να και μια μικρή άσκηση γραμμένη με αυτήν τη μέθοδο: