Ο "πολυφωνικός" Czerny

Το πρώτο Πρελούδιο και Φούγκα από τις 24 Μεγάλες Ασκήσεις (Grossen Übungen), έργο 400 (έγραψε πάνω από 1000, ο Liszt είχε πει ότι αν πρόσεχε λίγο παραπάνω τις συνθέσεις του θα γινόταν ένας σπουδαίος συνθέτης). Οι ασκήσεις αυτές αποσκοπούν στη βελτίωση του πολυφωνικού παιξίματος. Το Πρελούδιο είναι ιδιαίτερα πλούσιο αρμονικά και η Φούγκα δεξιοτεχνική και σπινθηροβόλα στο πνεύμα των σπουδών του για πιάνο.

CZERNY: Toccata for Piano, op. 92

Η τοκάτα του Czerny - μάλλον άγνωστη στην Ελλάδα, δεν διαθέτει τις μουσικές αρετές αυτής του Schumann, ή του Prokofiev, έστω του Khachaturian, είναι όμως μια εξαιρετική, έξυπνη, γιατί όχι και “μουσική άσκηση” για τις διπλές τρίτες και έκτες και το τέλειο μέσο για μια οξεία τενοντίτιδα για τον ερασιτέχνη φιλόδοξο πιανίστα…

Θαυμάζω τον Czerny, μου θυμίζει τους Γάλλους εγκυκλοπαιδιστές του Διαφωτισμού, έγραψε μάλιστα και μια “Πιανιστική Εγκυκλοπαίδεια”, ένα από τα επόμενα projects που θέλω να φέρω σε πέρας. Συγκέντρωσε - με γνώση, σύστημα και γούστο - όλες τις πιανιστικές τεχνικές του καιρού του. Δεν νοείται καλό και άνετο παίξιμο Beethoven ή Liszt χωρίς Czerny (ακόμη και φούγκες έχει γράψει).

Τεχνικές Παρατηρήσεις για τη Σημειογραφία.
Η αντιγραφή έγινε με το Dorico 4.2 και παίζει το Steinberg Grand 3 Model D (Steinway). Όσοι ενδιαφέρεστε για τη μουσική σημειογραφία και τα προγράμματά της, δείτε πόσο ωραία και έξυπνα σημειογραφεί τους πιανιστικούς δακτυλισμούς - δεν γίνεται σε Finale και Sibelius, και το σημείο εκείνο όπου υπάρχει ossia measure. Όλα γίνονται εύκολα (μετά από τον απαιτούμενο αρχικό κόπο), αξιόπιστα και ότι βάζεις μένει στη θέση του και δεν επιπλέει / float όπως στο Sibelius.

Την παρτιτούρα μπορείτε να κατεβάσετε σε μορφή PDF από εδώ.

Ασκήσεις Ανάλυσης Μελωδιών σε Ύφος Μπαρόκ

Το αρχείο μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Από τον πρόλογο των Ασκήσεων:

Ο σπουδαστής της Αντίστιξης πριν ασχοληθεί με τη σύνθεση δύο ή περισσότερων φωνών, καλό θα είναι να μελετήσει την κατασκευή μελωδικών γραμμών σε ύφος μπαρόκ. Αυτές οι ασκήσεις γράφτηκαν γι’ αυτόν ακριβώς το σκοπό, οι μελωδίες προέρχονται αποκλειστικά από έργα του J.S. Bach. Ο σπουδαστής βέβαια, οφείλει να μελετήσει μελωδίες και άλλων μεγάλων συνθετών της εποχής.

1. Να παίξετε αρκετές φορές αυτές τις μελωδίες στο πιάνο, σε σημείο που να μπορείτε να τις ανακαλείτε από μνήμης.

2. Να βρείτε την έκταση της κάθε μελωδίας και να γράψετε τον σκελετό της. Ποιες βαθμίδες της κλίμακας χρησιμοποιούνται στο σκελετό της καθεμιάς μελωδίας;
(Σημ. Στην αρχή αφαιρέστε όλους τους ξένους (μη αρμονικούς) φθόγγους. Μετά εντοπίστε τους “βασικούς” φθόγγους που απαρτίζουν τον σκελετό της κάθε μελωδίας. Γι’ αυτήν την εργασία θα πρέπει να εναρμονίσετε τις μελωδίες ή να αναζητήσετε την εναρμόνιση στις πλήρεις παρτιτούρες των έργων. Οι πιο προχωρημένοι σπουδαστές μπορούν να αναλύσουν τις μελωδίες κατά Schenker.)

3. Να σημειώσετε τα μοτίβα που διακρίνετε σε κάθε μελωδία.

4. Βρείτε την κορυφή (climax) κάθε μελωδίας. Πως προσεγγίζεται; Πως εγκαταλείπεται; Υπάρχουν κορυφές που επαναλαμβάνονται, κι αν ναι, γιατί κατά τη γνώμη σας;

5. Εντοπίστε τα πτωτικά σημεία και χαρακτηρίστε τις πτώσεις (π.χ. τέλεια, μισή, κ.τ.λ.) Θα βοηθηθείτε από την πλήρη παρτιτούρα (full score) των έργων από τα οποία προέρχονται τα αποσπάσματα.

6. Χαρακτηρίστε το σχήμα (contour) κάθε μελωδίας (π.χ. αψίδα, ανεστραμμένη αψίδα, γραμμική ανιούσα, κ.τ.λ.) και σχεδιάστε το σε απλό ή μιλιμετρέ χαρτί. Συγκρίνετε μεταξύ τους τα σχήματα των δοσμένων μελωδιών.

7. Βρείτε τα έργα από τα οποία προέρχονται αυτές οι μελωδίες και ακούστε τα ολόκληρα. Αναλύστε αρμονικά τις δοσμένες μελωδίες από την πλήρη παρτιτούρα.

8. Για κάθε μια μελωδία που ακολουθεί συνθέστε μία ανάλογη δική σας. Προσοχή στο ύφος, πρέπει να είναι μπαρόκ.

9. Για τις παραπάνω εργασίες συμβουλευτείτε κλασικά εγχειρίδια αντίστιξης (π.χ. Kennan, Benjamin, Schubert, κ.τ.λ.)

Μια Απάντηση, για μεγάλο ενόργανο σύνολο (2018)

Για την ΄Έκθεση της Σχολικής Φούγκας

Οι Εκθέσεις Φούγκας του A. Gedalge, από το εγχειρίδιο “Traité de la Fugue” του 1901, σε συνεπτυγμένη παρτιτούρα.

Κατεβάζετε το PDF από εδώ.

Για τον Gedalge δείτε εδώ.

Μπορείτε επίσης να ακούσετε αυτές τις Εκθέσεις σε MIDI απόδοση στα βίντεο που ακολουθούν.

Έκθεση Ν° 1 σε Μι ελάσσονα

Έκθεση Ν° 2 σε Φα ελάσσονα

Έκθεση Ν° 3 σε Φα ελάσσονα

Έκθεση Ν° 4 σε Λαb μείζονα

Έκθεση Ν° 5 σε Φα μείζονα

Έκθεση Ν° 6 σε Λα μείζονα

Έκθεση Ν° 7 σε Λα μείζονα

Έκθεση Ν° 8 σε Φα μείζονα

Έκθεση Ν° 9 σε Ντο ελάσσονα

Έκθεση Ν° 10 σε Ντο μείζονα

Έκθεση Ν° 11 σε Εb ελάσσονα

Έκθεση Ν° 12 σε Σιb μείζονα

Έκθεση Ν° 13 σε Σι ελάσσονα

Έκθεση Ν° 14 σε Ρε ελάσσονα

Έκθεση Ν° 15 σε Ντο# ελάσσονα

Έκθεση Ν° 16 σε Ρε ελάσσονα

Έκθεση Ν° 17 σε Ντο ελάσσονα

Έκθεση Ν° 18 σε Φα ελάσσονα

Έκθεση Ν° 19 σε Σολ ελάσσονα

Έκθεση Ν° 20 σε Ρε ελάσσονα

Έκθεση Ν° 21 σε Φα ελάσσονα

Μικρές Ιστορίες 41: Ο Τάφος του Διόφαντου

Διαβάτη, σε τούτο δω τον τάφο αναπαύεται ο Διόφαντος, ω! τι θαυμάσιος τάφος! Με τη βοήθεια της τέχνης των αριθμών, την ηλικία του θα μας πει. Άκουσε λοιπόν: το ένα έκτο της ζωής του τού χάρισε ο θεός παιδί να είναι· ακόμα ένα δωδέκατο και στα μάγουλα του φύτρωσε το μαύρο γένι· μετά από ένα έβδομο ακόμα, γνώρισε του γάμου το λαμπερό το φως· τον πέμπτο χρόνο αυτού του γάμου, ένα παιδί γεννιέται· αλίμονο, για τον αργογεννημένο άτυχο γιο, σαν έζησε του πατέρα του τα μισά τα χρόνια, κρύο πτώμα κάηκε· τέσσερα χρόνια αργότερα, ο πατέρας του, αφού στο μεταξύ παρηγοριά βρήκε στων αριθμών τη σοφία, τον βίο του τερμάτισε.

Τέλειοι Φίλοι

Τέλειοι αριθμοί / perfect numbers ονομάζονται οι θετικοί ακέραιοι (φυσικοί) οι οποίοι ισούνται με το άθροισμα των γνήσιων διαιρετών τους. 

Ο μικρότερος τέλειος αριθμός είναι ο 6=1+2+3. Ο επόμενος είναι ο 28=1+2+4+7+14, τρίτος ο 496 και τέταρτος ο 8128. Αυτοί οι τέσσερις τέλειοι είναι ανακάλυψη του Ευκλείδη και είναι οι μόνοι που ήταν γνωστοί στην αρχαιότητα. 

Οι τέλειοι αριθμοί του Ευκλείδη παράγονται από τον τύπο 2^ν-1(2^ν-1) και ο Ευκλείδης απέδειξε ότι αυτός ο τύπος δίνει έναν τέλειο αριθμό αν ο 2^ν-1 είναι πρώτος. Οι πρώτοι αριθμοί της μορφής 2^ν-1 είναι γνωστοί ως πρώτοι του Mersenne, από το όνομα του Marin Mersenne (1588-1648) Γάλλου πολυμαθούς ιερέα, με σημαντική συνεισφορά στα μαθηματικά στην φυσική ακουστική και γενικά στην επιστήμη της εποχής του.

Μέχρι το 2016 είχαν ανακαλυφθεί 49 τέλειοι αριθμοί και ο 49^ος έχει 44.677.235 ψηφία. Όλοι οι τέλειοι αριθμοί είναι άρτιοι, δεν είναι γνωστό αν υπάρχουν περιττοί τέλειοι αριθμοί. 

Φίλιοι αριθμοί / αmicable numbers ονομάζονται τα ζεύγη θετικών ακεραίων αριθμών (φυσικών), στα όποια ο καθένας από αυτούς ισούται με το άθροισμα των γνήσιων διαιρετών του άλλου. 

Σύμφωνα με την παράδοση ο Πυθαγόρας ή οι Πυθαγόρειοι ανακάλυψαν το ζεύγος (220,284), το οποίο εθεωρείτο μέχρι και τον Μεσαίωνα ως σύμβολο φιλίας (ιδιαίτερα στον Μεσαίωνα πουλούσαν φυλαχτά με χαραγμένους αυτούς τους αριθμούς και λειτουργούσαν ως ερωτικά φίλτρα). 

Οι γνήσιοι διαιρέτες του 220 είναι οι: 1,2,4,5,10,11,20,22,44,55,110 και το άθροισμά τους: 284. Αντίστοιχα οι γνήσιοι διαιρέτες του 284 είναι οι: 1,2,4,71,142, με άθροισμα: 220. 

Ο N. Paganini (ναι, ο γνωστός!) σε ηλικία 16 ετών ανακάλυψε το ζευγάρι φίλων αριθμών (1184,1210), το οποίο είχε ξεφύγει από τους Fermat (17296,18416), Descartes (9363584, 9437056) και Euler (ανακάλυψε 62 ζεύγη!).

Ο Απ. Παύλος στην Αθήνα

Άραγε τι να σκέφτηκε ο Παύλος κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα, όταν είδε το βωμό με την επιγραφή “τω αγνώστω Θεώ”; Μια ευκαιρία να ξεκινήσει το κήρυγμα του στους σνομπ Αθηναίους, με μια αναφορά στον άγνωστο Θεό του βωμού, όπως και πράγματι έκανε; Μήπως αναρωτήθηκε, έστω και για μια στιγμή μόνο, ότι κάτι μπορεί να του διαφεύγει; Στο κάτω κάτω δεν θα μιλούσε σε τυχαίους, στους Αθηναίους θα μιλούσε. Μάλλον απίθανο να κλονιζόταν η πίστη του από μια επιγραφή σε μια πέτρα με τη φλόγα που τον έκαιγε…

Την ίδια απορία είχα, απ’ ό,τι θυμάμαι, και τότε που πρωτοδιάβασα στο Λύκειο αυτήν την ιστορία με τον Παύλο, στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Βασίλειου Πετρούνια (ΟΕΔΒ, πρώτη έκδοση 1967, δεν είμαι τόσο παλιός, το βιβλίο κυκλοφορούσε για αρκετά χρόνια). Πρόσφατα το βρήκα σε ηλεκτρονική μορφή, το διάβασα κι όταν έφτασα στο συγκεκριμένο σημείο, σκέφτηκα το ίδιο.

Πως θα κήρυσσε άραγε ο Παύλος μπροστά στον Σωκράτη, στον Πλάτωνα, στον Αριστοτέλη; Θα το αποτολμούσε καν; Μπροστά στον Αρχιμήδη, τον Ευκλείδη, τον Αρίσταρχο; Θα ήταν ενδιαφέρουσα η αντιπαράθεση ανάμεσα στις Κωνικές τομές και το 5ο Αίτημα Παραλλήλων από τη μια και το Άγιο Πνεύμα από την άλλη.

Ίσως ο Αρχιμήδης να απαντούσε στον Παύλο με τα λόγια του Ed Witten: “Ανάμεσα στη θρησκεία και την επιστήμη επιλέγω την επιστήμη, διότι είναι πιο ενδιαφέρουσα και πιο αποτελεσματική”. 

Κ. Γιαννίδης - Ξύπνα Αγάπη μου

Μια μεταγραφή του γνωστού τραγουδιού για φωνή και πιάνο, με βάση την ορχηστρική παρτιτούρα.

Το "Πόσο Λυπάμαι", μπορείτε να ακούσετε και να δείτε την παρτιτούρα εδώ.

Piano Sonatina IX (2018)

te lucis ante terminum

te lucis ante terminum

(προς Σε, πριν το τέλος της μέρας)

7-φωνο μοτέτο για έγχορδα

Te lucis ante terminum,

Rerum Creator, poscimus,

Ut pro tua clementia, 

Sis praesul et custodia. 

Procul recedant somnia, 

Et noctium phantasmata: 

Hostemque nostrum comprime, 

Ne polluantur corpora. 

Praesta, Pater piissime, 

Patrique compar Unice, 

Cum Spiritu Paraclito, 

Regnans per omne saeculum. 

Amen.

Μικρή Ηχητική Ιστορία: Ξέρξης Ι

Νανούρισμα

Ένα Νανούρισμα για την Ελευθερίτσα.

MORPAIN: Φούγκα σε Λα ελάσσονα

Άλλη μία φούγκα από το “Traitè de la Fugue” του Andrè Gedalge. Την παρτιτούρα σε ανοικτή και συνεπτυγμένη μορφή μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

O Joseph Morpain (1873-1961) ήταν πιανίστας, συνθέτης και καθηγητής στο Κονσερβατόριο του Παρισιού και στην École Normale de Musique. Σπούδασε στο Κονσερβατόριο του Παρισιού με τον Émile Decombes, μαθητή του Chopin και τον Gabriel Fauré. Σπουδαίοι μαθητές του, η Clara Haskil και η Monique Haas.

Δημοσίευσε το "Comment il faut jouer du piano" και τα "50 Chansons des Charentes et du Poitou" (1924).

Η Φούγκα στη Λα ελάσσονα είναι από την περίοδο της μαθητείας του κοντά στον Fauré.

Η τάξη του Morpain στο Κονσερβατόριο του Παρισιού

PALESTRINA: Quam pulchram es

Την παρτιτούρα μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Το μοτέτο “Quam pulchra es et quam decora” του Palestrina προέρχεται από τον κύκλο 29 πεντάφωνων (Cantus, Altus, Quintus, Tenor, Bassus) μοτέτων του Δασκάλου με κείμενο από το “Άσμα Ασμάτων” του Σολομώντα και γενικό τίτλο: “Motettorum Liber Quartus Quinque Vocibus Canticis Canticorum”, έργο του 1584.

Το «Άσμα Ασμάτων» αποτελεί ένα λυρικό δραματικό ποίημα, ύμνο στην Αγάπη, ένα γαμήλιο τραγούδι. Τα πρόσωπα του ποιήματος είναι η Νύφη Σουλαμίτις και ο Άντρας (βασιλιάς Σολομών). Το ποίημα αποδίδεται, όχι χωρίς αμφιβολίες, στον Σολομώντα (Ι:1 Ἄσμα ἀσμάτων, ὅ ἐστι τῷ Σαλωμών.) Ο πρωτότυπος τίτλος του είναι “Σιρχασσιρείμ” και αποδόθηκε από τους Εβδομήκοντα ως “Άσμα Ασμάτων”.

Το «Άσμα Ασμάτων» αποτελεί ένα λυρικό δραματικό ποίημα, ύμνο στην Αγάπη, ένα γαμήλιο τραγούδι. Τα πρόσωπα του ποιήματος είναι η Νύφη Σουλαμίτις και ο Άντρας (βασιλιάς Σολομών). Το ποίημα αποδίδεται, όχι χωρίς αμφιβολίες, στον Σολομώντα (Ι:1 Ἄσμα ἀσμάτων, ὅ ἐστι τῷ Σαλωμών.) Ο πρωτότυπος τίτλος του είναι “Σιρχασσιρείμ” και αποδόθηκε από τους Εβδομήκοντα ως “Άσμα Ασμάτων”.

1. Quam pulchra es et quam decora

2. carissima, in deliciis!

3. Statura tua adsimilata est palmæ

4. et ubera tua botris

5. Dixi: Ascendam in palmam

6. et apprehendam fructus eius

7. et erunt ubera tua

8. sicut botri vineæ

9. et odor oris

10. sicut malorum

Ο σπουδαστής της Αντίστιξης θα πρέπει να εξετάσει τα εξής:
1. τον τρόπο (modus) του μοτέτου
2. τον αριθμό και τη διάταξη των ντουέτων στο τμήμα (1)
3. το ρόλο της φωνής Quintus (τι σημαίνει Quintus; αν είχαμε και  έκτη φωνή πως θα ονομαζόταν;)
4. τις πτώσεις των διαφόρων τμημάτων και να ονομάσει τους τρόπους που μετατρέπει το μοτέτο
5. τη μελωδική και αντιστικτική διάρθρωση του έργου (πως αποδίδεται μελορυθμικά το νόημα κάθε στίχου του κειμένου;)
6. στο τμήμα (6) πως μελοποιείται η λέξη “ascendam” και γιατί;
7. σε ποια λέξη κορυφώνεται (climax) το έργο;
8. πως σχολιάζετε την τελευταία πτώση;

Η παρτιτούρα είναι στοιχειωδώς σχολιασμένη και αναφέρεται ακροθιγώς στα παραπάνω ερωτήματα.

7:6  Quam pulchra es et quam decora, carissima, in deliciis!

τί ὡραιώθης καὶ τὶ ἡδύνθης ἀγάπη, ἐν τρυφαῖς σου;

How beautiful art thou, and how comely, my dearest, in delights!

Πόσο ωραία γίνεσαι, αγάπη μου! Πόσο ηδονική στις τρυφερότητές σου!

7:7  Statura tua adsimilata est palmæ, et ubera tua botris.

τοῦτο μέγεθός σου, ὡμοιώθης τῷ φοίνικι καὶ οἱ μαστοί σου τοῖς βότρυσιν.

Thy stature is like to a palm tree and thy breasts to clusters of fruit.

Το ανάστημά σου μοιάζει με φοίνικα και οι μαστοί σου με σταφύλια αμπέλου.

7:8  Dixi: Ascendam in palmam et apprehendam fructus eius; et erunt ubera tua sicut botri vineæ et odor oris tui sicut malorum

εἶπα· ἀναβήσομαι ἐπὶ τῷ φοίνικι, κρατήσω τῶν ὕψεων αὐτοῦ, καὶ ἔσονται δὴ μαστοί σου ὡς βότρυες τῆς ἀμπέλου καὶ ὀσμὴ ῥινός σου ὡς μῆλα

I said: I will go up into the palm tree and I will take hold of the fruit thereof. And thy breasts also shall be as the clusters of the vine; and the odour of thy mouth like apples.

Είπα· θα ανέβω πάνω στο φοίνικα, θα φθάσω στην κορυφή του, και οι μαστοί σου θα είναι κοντά μου σαν σταφύλια αμπέλου, και η ευωδία της μύτης σου, σαν ευωδία μήλων.

the|orphic|egg

Μουσική πάνω σε μια ζωγραφιά της Ελευθερίας στην πόρτα του ψυγείου.

Ο Deshevov και οι “Σιδηροτροχιές” του

Την παρτιτούρα του “Rails” μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Όπως ο Beethoven λάτρευε και εμπνεόταν από τη Φύση, έτσι και και μερικοί συνθέτες των πρώτων δεκαετιών του 20ου αι. θέλγονταν κι εμπνέονταν από τον “πρωτάκουστο” ήχο των μηχανών, τρένων, αυτοκινήτων, εργοστασιακών θορύβων κ.τ.λ. Δημιουργήθηκε τότε το κίνημα του Φουτουρισμού, που αφορούσε στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στην ποίηση, στο θέατρο, στην αρχιτεκτονική, στη μουσική ακόμη και στη γαστρονομία. Ιδρυτική πράξη του κινήματος μπορεί να θεωρηθεί το “Μανιφέστο του Φουτουρισμού” (1909) του Ιταλού ποιητή, εκδότη και κριτικού Τέχνης Filippo Tommaso Emilio Marinetti. Ο Ιταλός επίσης, συνθέτης και μουσικολόγος, Francesco Balilla Pratella συνδέθηκε με το κίνημα το 1910 και έγραψε την ίδια χρονιά το “Μανιφέστο για Φουτουριστές Μουσικούς”, το “Τεχνικό Μανιφέστο της Φουτουριστικής Μουσικής” (1911) και την “Καταστροφή του Τετραγωνισμού / Distruzione della quadratura” (1912).

Ο Marinetti γράφει για το Φουτουρισμό:
“O Φουτουρισμός βασίζεται στην πλήρη ανανέωση της ανθρώπινης ευαισθησίας, που προκαλείται από τις μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις. Oι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τον τηλέγραφο, το τηλέφωνο, το φωνόγραφο, το ποδήλατο, τη μοτοσικλέτα, το αυτοκίνητο, το υπερωκεάνιο, το πηδαλιοχούμενο, το αεροπλάνο, τον κινηματογράφο, τη μεγάλη εφημερίδα δεν έχουν ανακαλύψει ακόμη πως αυτά τα μέσα επικοινωνίας, μεταφοράς και πληροφόρησης ασκούν αποφασιστική επίδραση στην ψυχή τους”.

Τα βασικά σημεία της μουσικής φουτουριστικής “επανάστασης” του Marinetti είναι:
• οι νέοι να αποφεύγουν τα ωδεία και να σπουδάζουν ανεξάρτητα,
• ίδρυση ενός μουσικού περιοδικού ανεξάρτητου από την ακαδημαϊκή κοινότητα και τους κριτικούς,
• αποχή από όλους τους μουσικούς διαγωνισμούς που δεν είναι απολύτως ανοικτοί,
• απελευθέρωση από το παρελθόν και από την “καλά φτιαγμένη” μουσική,
• τέλος στη δεσποτεία των τραγουδιστών, είναι ίσοι με τους άλλους μουσικούς της ορχήστρας,
• οι συνθέτες όπερας πρέπει να συνθέτουν τα δικά τους λιμπρέτι σε ελεύθερο στίχο,
• να δοθεί τέλος στις παραδοσιακές φόρμες της μπαλάντας, των ναπολιτάνικων τραγουδιών που προκαλούν ναυτία και της θρησκευτικής μουσικής,
• να προτιμώνται τα νέα έργα έναντι των παλιών.

Το 1913 η “Τέχνη των Θορύβων” του Ιταλού ζωγράφου και αυτοδίδακτου μουσικού Luigi Russolo, μέλλει να γίνει ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα για τη μουσική αισθητική του 20ου αι. Μαζί με τον αδελφό του Antonio κατασκευάζουν μουσικά όργανα / γεννήτριες θορύβου που ονομάζουν “intonarumori”.

Η “Τέχνη των Θορύβων” κατατάσσει τους θορύβους σε έξι κατηγορίες:
1) Βρυχηθμοί, κεραυνοί, εκρήξεις, συριστικοί βρυχηθμοί, πάταγοι, κρότοι
2) σφυρίγματα, αναστεναγμοί, συριγμοί
3) ψίθυροι, μουρμούρες, ψελλίσματα, κελαρύσματα
4) στριγγλιές, τριξίματα, θροΐσματα, βόμβοι, τριψίματα
5) ήχοι που προκαλούνται χτυπώντας μέταλλα, ξύλα, δέρματα, πέτρες, κεραμικά
6) Φωνές ανθρώπων και ζώων, κραυγές, θρήνοι, γιουχαΐσματα, αποδοκιμασίες, ουρλιαχτά, επιθανάτιοι ρόγχοι, αναφιλητά, λυγμοί

Σχεδόν παράλληλα κι επηρεασμένος από τις ιδέες του Marinetti, γενιέται ο Ρωσικός Φουτουρισμός από τη λογοτεχνική ομάδα Hylaea. Οι David Burlyuk, Vasily Kamensky, Velimir Khlebnikov, Aleksey Kruchenykh και Vladimir Mayakovsky εκδίδουν το 1911 το μανιφέστο “Ένα Χαστούκι στα Μούτρα του Κοινού Γούστου / Пощёчина общественному вкусу”. Οι ιδέες του Ρωσικού Φουτουριστικού κινήματος αγκαλιάζουν ποίηση, λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφο, μουσική και τυπογραφία. Αντιπροσωπευτικοί συνθέτες του Ρωσικού Φουτουριστικού Κινήματος οι:  Arthur-Vincent Lourié, Mikhail Gnesin, Alexander Goedicke, Geog Kirkor, Julian Krein, Alexander Mosolov και Vladimir Deshevov.

Τρία μουσικά “μηχανιστικά / φουτουριστικά” έργα αυτής της περιόδου ξεχωρίζουν κατά τη γνώμη μου: το “Pacific 231” (1923) για ορχήστρα του  Arthur Honegger, που αγαπούσε τα τρένα όπως άλλοι αγαπούν τις γυναίκες ή τα άλογα (δική του έκφραση), το “Iron Foundry / Zavod: muzyka mashin, op.19 (1926-27) / Χυτήριο Σιδήρου” για ορχήστρα του Alexander Vasilyevich Mosolov και το “Rails”, op.16 (1926) (Σιδηροτροχιές) για πιάνο του Vladimir Deshevov.

Ο Deshevov σπούδασε πιάνο με τον Leonid Nikolayev και τον Alexander Winkler, σύνθεση με τον Vasily Pavlovich Kalafati, τον Anatoly Konstantinovich Lyadov, ton Maximilian Osseyevich Steinberg και τον Jāzeps Vītols στο Ωδείο της Αγ. Πετρούπολης από το 1908 ως το 1914. Υπηρέτησε στο στρατό κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αμέσως μετά, από το 1917 ως το 1919, ανέλαβε καθήκοντα γραμματέα στη “Μουσική Κομητεία της Εθνικής εκπαίδευσης” στο Yelizavetgrad. Από το 1920 μέχρι το 1921 ήταν διευθυντής του μουσικού παραρτήματος της Σεβαστούπολης, όπου και ίδρυσε ένα ωδείο που διηύθυνε για ένα χρόνο. Για δέκα χρόνια δίδαξε σε μουσικά κολέγια του Λένινγκραντ μέχρι να γίνει γνωστός ως συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας θεάτρου. Την περίοδο 1941-44, κατά τον αποκλεισμό του Λένινγραντ δούλεψε και στο ραδιόφωνο.

Τη δεκαετία του ’20 εθεωρείτο ένας από τους πλέον υποσχόμενους νέους συνθέτες της ΕΣΣΔ. Τα έργα του αυτής της περιόδου είναι από πανδιατονικά, στο ύφος του Honegger και του Prokofiev, μέχρι έντονα χρωματικά και μηχανιστικά σαν το πιανιστικό του έργο “Rails”. Ο Darius Milhaud τον γνώρισε στο Λένινγκραντ, και κατά την επιστροφή του στο Παρίσι έγραψε στις Γαλλικές εφημερίδες ότι πρόκειται για μια μουσική ιδιοφυΐα και ένα εξαιρετικά πρωτότυπο συνθέτη. Δεν απέδωσαν πάντως οι προσπάθειές του να τον κάνει γνωστό στην Ευρώπη. Το 1929 συνέθεσε το πιο γνωστό έργο του “Πάγος και Ατσάλι”. Ιδεολογικές διαφορές με το καθεστώς (σοσιαλιστικός ρεαλισμός μετά το 1932) δεν επέτρεψαν την συνέχιση της καριέρας του, παρόλο που μετρίασε το αβαγκαρντίστικο ύφος της μουσικής του. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δόθηκε μια κάποια προσοχή στη μουσική του (μπαλέτα σε κλασικό ύφος, πατριωτικοί ύμνοι), αλλά τελικά και πάλι ξεχάστηκε και ίσως το μόνο που τον θυμίζει σήμερα είναι το “Rails” από τη μουσική που έγραψε το 1926, για το θεατρικό έργο πάνω στην ομώνυμη νουβέλα του Pierre Hamp.

Τεχνικά Αντιγραφικά

Το “Rails” είναι το πρώτο έργο μέτριας δυσκολίας που αντιγράφω στο Dorico, έκδ. 1.2.0. Παρόλο που το work flow δεν είναι ακόμη ταχύ και ρέον όπως στο Sibelius, η εμπειρία μου είναι πολύ θετική. Εκείνο που μου έκανε εντύπωση είναι η σχεδόν μηδενική μου παρέμβαση στις default ρυθμίσεις του προγράμματος, πέραν από την αλλαγή σε italics των expressions, σε αντίθεση με το Sibelius, για να μην αναφέρω το Finale, που έχω αλλάξει κοπιωδώς ακόμη και την γραμματοσειρά (Norflock αντί Opus ή Helsinki). Ακόμη και τα εξώφυλλα έγιναν με το Dorico, με την δυνατότητα που δίνουν τα για πρώτη φορά εισαγόμενα flows σε πρόγραμμα μουσικής σημειογραφίας (όπως ακριβώς στο Quark και το InDesign). Αν αυτός ο Daniel Spreadbury του Dorico οργανώσει θρησκευτική σέκτα ή πολιτικό κόμμα θα είμαι από τα πρώτα μέλη :)

Περί Copyright

Όπως αναφέρει το ISMLP το “Rails” είναι ελεύθερο copyright στο Καναδά, αλλά στην Ευρώπη όχι· εντούτοις σε αφήνει να κατεβάσεις την παρτιτούρα με δική σου ευθύνη. Στο YouTube υπάρχει επίσης βίντεο με εκτέλεση και παρτιτούρα. Δεν έχω σκοπό, ούτε όφελος οικονομικό ή άλλο τι, από την ανάρτηση αυτής της παρτιτούρας (η οποία, με παντελή έλλειψη μετριοφροσύνης θα πω, ότι δεν συγκρίνεται ποιοτικά με αυτήν του ISMLP…), την αναρτώ από αγάπη σ’ αυτή τη μουσική και με σκοπό να την γνωρίσουν και να την παίξουν κι άλλοι.

Να κι ένα δικό μου τρένο:

Lilypond, η Λίμνη των Κρίνων

Πέρασαν σχεδόν είκοσι πέντε χρόνια από τότε που πάλευα να γράψω νότες με το Notator SL (που έγινε Logic, μας πούλησε η Emagic και το πούλησε  στην Apple), το Score Perfect (πέθανε νεότατος ο δημιουργός του Klaus Kleinbrahm, στα 53 του), το Encore (που έχει πια βρυκολακιάσει) και το Music Prose (που έγινε Finale), και τριάντα πέντε χρόνια από τότε που έγραψα μια μελωδιούλα στον Spectrum ZX. Έκτοτε τα προγράμματα μουσικής σημειογραφίας (ΠΜΣ) έχουν κάνει μεγάλα προς τα μπρος βήματα, όχι όμως άλματα· το μετέωρο βήμα του Dorico ίσως γίνει άλμα κάποια στιγμή, μένει να το δούμε …

Το ειδύλλιο με τον κώδικα ξεκίνησε με το LaTex και ο καινούριος χρόνος με βρήκε να μιμούμαι τον Mr. Robot και να προσπαθώ να γράψω ένα ντο ολόκληρο στη σφηνοειδή γραφή της Λίμνης με τα (ακανθώδη) Κρίνα. Η εμμονική και πεισματάρικη φύση του ζωδίου μου, με βοήθησαν να ξεπεράσω τις αρχικές - φαινομενικά ανυπέρβλητες -  δυσκολίες του προγράμματος και σε σύντομο σχετικά διάστημα να αντιγράψω το Solfeggietto του CPE Bach. Το Lilypond δεν έχει GUI (γραφικό περιβάλλον), τον κώδικα / παρτιτούρα τον γράφει κανείς σε ένα απλό text file (plain text). Δεν είναι γλώσσα προγραμματισμού, αλλά markup language, “προσημασμένη γλώσσα” όπως και το LaTex. Όταν γράφεις νότες δεν τις βλέπεις, χρειάζεται compiling, όπως λεν οι ειδικοί, για να εμφανιστεί η παρτιτούρα σε ένα PDF. Υπάρχουν και κάποιοι editors που κάνουν τη δουλειά πιο εύκολη (Frescobaldi), θυμίζουν κάπως περιβάλλον Sibelius δηλαδή, αλλά αυτοί έχουν άλλα προβλήματα.

Να ένα δείγμα τις δουλειάς των διακοπών (προσέξτε την πολυμετρία, ποιο άλλο πρόγραμμα το κάνει αυτό χωρίς διάφορα τρικ;):

Να κι ένα τμήμα του κώδικα:

Γιατί όλη αυτή η φασαρία σε μια μικρή και δύσκολη ζωή, θα αναρωτηθεί κανείς. Παραθέτω τα υπέρ και τα κατά σε ένα κατάλογο, έτσι όπως τα έζησα αυτές τις λίγες μέρες που ασχολούμαι με το πρόγραμμα:

ΥΠΕΡ

• Είναι δωρεάν (άδεια χρήσης GNU), τέρμα τα σπασμένα που λείπει κάποιο .dll και οι αγενείς και αδηφάγες εταιρείες (βλέπε AVID).

• Είναι αποτέλεσμα κάποιου / κάποιων που αγαπούν πολύ αυτό που κάνουν και μοιράζονται το προϊόν της εργασίας τους και την αγάπη τους με τους άλλους.

• Ο κώδικας είναι ανοικτός, αν ξέρει κάποιος προγραμματισμό μπορεί να τον συμπληρώσει / διορθώσει / βελτιώσει.

• Όμορφες παρτιτούρες, οι πιο άρτιες αισθητικά, αν τις συγκρίνουμε με αυτές που παράγουν τα άλλα ΠΜΣ. Εν πολλοίς οφείλεται στη γραμματοσειρά FETA που είναι και κομψή και πιο ανθρώπινη (sic) από την Maestro (πιο κρύα κι από υγρό άζωτο), την Opus και τις άλλες.

• Άπαξ και μάθεις τον κώδικα δεν ασχολείσαι τόσο με το formatting όσο με το περιεχόμενο της σύνθεσης.

• Θεωρητικά άπειρες δυνατότητες σημειογραφίας, ούτε στο ελάχιστο δεν πλησιάζουν τα άλλα ΠΜΣ. Αν φανταστείς κάτι μπορείς να το κάνεις.

• Απόλυτος έλεγχος του υλικού, χειρίζεσαι αριθμούς και οι αριθμοί, εκτός κι αν τους χειρίζονται πολιτικοί, φέρνουν πάντα ευτυχία.

• Δέχεται αρχεία MusicXML και τα μετατρέπει σε Lilypond. Αυτό διευκολύνει πολύ την κοπιώδη εργασία του να περάσεις χοντρικά τις νότες. Παλιότερες εκδόσεις του musescore εξήγαγαν σε αρχεία .ly (Lilypont), δυστυχώς όχι η τελευταία έκδοση.

• Τα help files είναι πληρέστατα, τα snippets βοηθητικότατα και η κοινότητα χρηστών εξυπηρετικότατη.

ΚΑΤΑ
• Κώδικας, αυτή η λέξη για κάποιους είναι από μόνη της αποτρεπτική.
• Δεν βλέπεις τις νότες όταν τις γράφεις.
• Δεν ακούς τις νότες όταν τι γράφεις. Εξάγει σε MIDI file, δεν μπορεί όμως να συγκριθεί κάτι τέτοιο, με το επίπεδο παιξίματος του Sibelius για παράδειγμα.
• Άνθρωποι είμαστε, λάθη κάνουμε κι εδώ τα λάθη δεν συγχωρούνται. Ένα κόμμα να λείπει, compilation δεν γίνεται κι αν η παρτιτούρα είναι μεγάλη, ψάχνεις ψύλλο στ΄ άχυρα. Θα βοηθούσαν προγράμματα όπως το texmaker και το BBedit στο debugging, δυστυχώς όμως μόνο το TeXShop είναι συμβατό με το Lilypond και το TeXShop δεν είναι και το καλύτερο. Αν εκδώσει εκτελέσιμο (dmg) το Frescobaldi θα είναι μια λύση.
• Δύσκολα ένα γέρικο άλογο μαθαίνει νέα κόλπα.

Δίνω τώρα τα τέσσερα πρώτα μέτρα από το Sofeggietto σε Finale, Sibelius, musescore, Dorico και Lilypond για σύγκριση. Δεν έχω “πειράξει” τις παρτιτούρες, ό,τι δίνει το default template του κάθε προγράμματος:

Κάντε κλικ στις εικόνες για μεγέθυνση