Τετάρτη 21 Μαρτίου 2012

Μορφολογία / Ανάλυση 5: J.S. Bach | Ανάλυση της Invention I, BWV 772

Από εδώ μπορείτε να κατεβάσετε την Ανάλυση και την παρτιτούρα της Invention σε μορφή PDF.

Γενικά για τις Inventions
• Οι Inventions δεν έχουν συγκεκριμένη μορφή, όπως δηλώνει και το όνομά τους αποτελούν παραδείγματα μουσικής εύρεσης - ανακάλυψης.
• Ο Bach συνέλαβε τις Inventions ως διδακτικά της ερμηνείας και της σύνθεσης μουσικά τεμάχια.
• Συνήθως συνδυάζουν ομοφωνικά με πολυφωνικά συνθετικά χαρακτηριστικά.
• Το τυπικό τονικό σχήμα των Inventions είναι: Τονική → Γειτονικές Τονικότητες → Τονική.
• Συνήθως η αρχή των τεμαχίων βασίζεται στην τεχνική της μίμησης.Το αρχικό μοτίβο (-βα) αναπτύσσεται και επανεκτίθεται κατά την διάρκεια του τεμαχίου με παρεμβολή επεισοδιακών και πτωτικών τμημάτων. Σε αυτό το σημείο οι Inventions ομοιάζουν με δίφωνες φούγκες.
• Τα επεισόδια είναι συνήθως μετατροπικά, περιέχουν αρμονικές αλυσίδες και διπλή αντίστιξη.
• Για την Invention που θα εξετάσουμε ο Ratz {1} αναφέρει: “Όσο απέριττη κι αν φαίνεται εκ πρώτης όψεως περιέχει εν σπέρματι όλες τις μορφολογικές αρχές τις οποίες θα συναντήσουμε στη δομή και των πιο πολυσύνθετων μορφών. Τόσο στην εξισορροπημένη αρχιτεκτονική της, όσο και στην οικονομία των χρησιμοποιούμενων μέσων, είναι θαυμαστό έργο, το οποίο δημιουργήθηκε από τον Bach με πλήρη συνείδηση του σκοπού του, να δώσει δηλαδή μια κορυφαία απεικόνιση των διάφορων μορφολογικών στοιχείων.”

Εισαγωγή
Η Invention χωρίζεται σε 3 μέρη, Α, Β και C μέσω Τέλειων Πτώσεων στα αντίστοιχα σημεία.

Table
Βασίζεται στο παρακάτω Μοτιβο το οποίο θα ονομάσουμε x. Ο Bach χειρίζεται ελεύθερα το καταληκτικό  διάστημα της 5Κ, C4-G4, {2} γι’ αυτό και θέσαμε τον φθόγγο G4 εντός παρενθέσεως.

01

Την πρώτη εμφάνιση του μοτίβου x, από την οποία θα προκύψουν με μετασχηματισμό μοτιβικές μορφές που θα χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια της σύνθεσης, ονομάζουμε Πρότυπη ή Αυθεντική (prime, original). {3}
Το x μπορούμε να το ονομάσουμε και Θέμα, αλλά προτιμότερο είναι να κρατήσουμε αυτό τον όρο για τη φούγκα.

Τμήμα Α
Μέτρα 1, 2. Έκθεση. Παρουσίαση Θεματικού Υλικού. Εγκαθίδρυση της Ι
Το μοτίβο x παρουσιάζεται στην άνω φωνή [1]. Η κάτω φωνή το μιμείται στην υποκείμενη οκτάβα [2]. Στη φούγκα ονομάζεται Απαντηση, για την Invention θα κρατήσουμε το “μίμηση στην υποκείμενη 8βα”.
Το μ.2 είναι επανάληψη του μ.1 στη V [3] και [4].
02
Την αντίστιξη πάνω από το x, όταν αυτό ακούγεται στο μ.1 στην κάτω φωνή, ονομάζουμε δευτερεύον μοτίβο y. Στη φούγκα την ονομάζουμε Αντίθεμα.
03
Τα μ.1, 2 έχουν γραφεί με χρήση Αναστρεφόμενης Αντίστιξης (invertible counterpoint) στην 8βα. Συγκρίνετέ τα με τα μ.7, 8. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η άνω φωνή μπορεί να αποτελέσει ένα “καλό” {4} μπάσο για την κάτω φωνή.
Η δίφωνη αναστρεφόμενη αντίστιξη ονομάζεται και Διπλή Αντίστιξη (double counterpoint). Αυτά τα 2 μέτρα αποτελούν την Έκθεση (Exposition) της Invention. Εδώ “εκτίθεται” το θεματικό υλικό της Invention.

Μέτρα 3, 4. Ανάπτυξη I. Απομάκρυνση από την Τονική
Σε αυτά τα μέτρα αυτά εμφανίζονται οι 4 πρώτες νότες του x, που τις συμβολίζουμε με x1 (υπομοτίβο του x):
04
Η κάτω φωνή κατασκευάζεται ως μελωδική αλυσίδα και με διπλασιασμό των αξιών  του υπομοτίβου x1. Στην αντίστιξη, η τεχνική του διπλασιασμού των αξιών ενός μοτίβου ονομάζεται μεγέθυνση (augmentation).
Θα συμβολίσουμε αυτόν τον μοτιβικό μετασχηματισμό με [2×]x1.
05
Στην άνω φωνή το x αναστρέφεται – δηλαδή τα ανιόντα διαστήματα γίνονται κατιόντα και τα κατιόντα, ανιόντα. Διατηρείται το γένος των διαστημάτων, αλλά όχι το είδος τους. Το ανεστραμμένο x θα το συμβολίσουμε με [I]x, όπου το [I] σημαίνει Ιnversion (= αναστροφή).
06
Οι φθόγγοι του κάτω πενταγράμμου φαίνονται σαν να “καθρεπτίζουν” αυτούς του άνω:
07
Αυτή η τεχνική - μοτιβικός μετασχηματισμός - στην αντίστιξη λέγεται αναστροφή (inversion) και συνήθως συμβολίζεται με [I].
Με το [I]x στην άνω φωνή και το [2×]x στην κάτω κατασκευάζει μια αλυσίδα η οποία μετατρέπει στην V (Σολ) της κύριας τονικότητας (Ντο).
08
Μέτρα 5, 6. Συνέχεια Ανάπτυξης I
Το x εμφανίζεται στην κάτω φωνή [1], το [I]x στην άνω φωνή [2], ενώ η κάτω φωνή συνεχίζει με το [2×]x [3]. Το διάστημα 7ης, ρε-ντο, στην άνω φωνή στο μ.5 καθώς και ο παρεστιγμένος ρυθμός, είναι σημαντικά στοιχεία γιατί τραβούν την προσοχή του ακροατή υπογραμμίζοντας την μετατροπία στην V. Το ονομάζουμε μοτίβο z. Στο [4] παρουσιάζεται ένας μοτιβικός σχηματισμός του x που διατηρεί την ρυθμική συνιστώσα του μοτίβου παραλλάσσει όμως την διαστηματική. Το ονομάζουμε ≈x. Ομοίως στο [5] το ≈[2×]x.
Το Τμήμα Α της Ιnvention οδηγείται στο τέλος του με ένα καταληκτικό σχηματισμό [6] και Τέλεια Πτώση στην V.
09

Τμήμα Β
Μέτρα 7, 8.  Έκθεση ΙΙ
Η Έκθεση (μμ.1, 2) επαναλαμβάνεται στα μ.7, 8 με τις ακόλουθες αλλαγές: Τα μ.7, 8 είναι γραμμένα με αναστρεφόμενη αντίστιξη. Πιο σωστά τα μ.1, 2 είχαν γραφεί με αναστρεφόμενη αντίστιξη έτσι ώστε να είναι δυνατόν στα μ.7, 8 η άνω φωνή να πάρει τη θέση της κάτω και η κάτω της άνω χωρίς να προκύψουν λάθη.Τα δυο αυτά μέτρα είναι γραμμένα στην τονικότητα της V (Σολ) σε αντίθεση με την Έκθεση που είναι γραμμένη στην Ι (Ντο).Τα μ.7, 8 καλούμε Δευτερευουσα Έκθεση ή΄Έκθεση ΙΙ, όροι δανεισμένοι από τη φούγκα.
10
Συγκρίνετε με τα μ.1, 2 τις Έκθεσης:
02
Μέτρα 9, 10. Επεισόδιο
Το [I]x σε αλυσίδα και στις δύο φωνές μας οδηγεί στη ii (ρε). Το [I]y στο [1]και [2] είναι αναστροφή του μοτίβου y. Ενώ στα μμ.7-8 έχουμε την λειτουργική αντίθεση I - V, τα μμ.9-10 ενώ ομοιάζουν με τα μμ.7-8 εξυπηρετούν την μετατροπία από την Σολ στη ρε.
11
Μέτρα 11, 12. Ανάπτυξη ΙΙ
Η αλυσίδα των μ.3, 4 της Αναπτυξης Ι επαναλαμβάνεται με τις παρακάτω αλλαγές:
• Η διάταξη των φωνών των μ.3, 4 στα 11, 12 έχει αναστραφεί (τα μ.3, 4 έχουν γραφεί με αναστρεφόμενη αντίστιξη).
• Το μέρος αυτό είναι γραμμένο στην τονικότητα της ii (ρε). Τα μ.3, 4 μας οδήγησαν από την I (Ντο) στην V (Σολ) (ανιούσα 5η), τώρα τα μ.11, 12 μας οδηγούν από τη ii (ρε) στην vi (λα) (επίσης ανιούσα 5η).
12
Συγκρίνετε με τα μ.3, 4 της Αναπτυξης Ι:
08
Μέτρα 13, 14. Συνέχεια Ανάπτυξης ΙΙ
Με [÷]y συμβολίζουμε τη σμίκρυνση του y (υποδιπλασιασμός των αξιών) και με [Ι÷]y την αναστροφή της σμίκρυνσης του y. Με Τέλεια Πτώση στην vi (λα) οδηγείται στο τέλος το Τμήμα Β της Ιnvention.
13

Τμήμα C
Μέτρα 15-18. Αναδρομή
Εισάγεται το νέο μοτίβο w το οποίο δρομολογεί την επιστροφή στην I. To w μπορεί να θεωρηθεί ως μεγέθυνση του τελευταίου φθόγγου του μοτίβου x. Το τμήμα αυτό κατασκευάσετε με ένα δίμετρο (μ.15, 16) και την αλυσίδα του, με χρήση των x, [I]x και w.
14
Μέτρα 18-22. Επαναφορά και Κατάληξη
Παρατηρείστε την στροφή στην υποδεσπόζουσα (IV) λίγο πριν το τέλος της Invention [1] με χρήση της αναστροφής και μεγέθυνσης της κεφαλής του x στην κάτω φωνή, [I2×]x. Στο [2] επαναφορά και κατάληξη στην τονική.Ο Busoni {5} στην κριτική έκδοση των Inventions σημειώνει ότι το arpeggiando που απαντάται σε πολλές εκδόσεις του έργου στην τελική συγχορδία της Ντο μείζονος είναι εκτός ύφους. Μη απαραίτητη κρίνει επίσης την επιβράδυνση του tempo λόγω της στέρεας εγκαθίδρυσης της τονικής στα τελευταία τρία μέτρα.
15


Παραπομπές
{1} Erwin Ratz, Εισαγωγή στη Μουσική Μορφολογία, Νάσος 1987
{2} C4, το μεσαίο ντο του πιάνου.
{3} Οι τρεις βασικοί μετασχηματισμοί μιας πρότυπης ή αυθεντικής μοτιβικής μορφής (συμβολίζεται με: O ή P) είναι:
• Αντιστροφή (Inversion), συμβολίζεται με: I
• Ανάδρομη ή Oπισθοβατική μορφή (Retrograde), συμβολίζεται με: R
• Ανάδρομη της Αντιστροφής (Retrograde Inversion), συμβολίζεται με: RI
{4} 4 Ένα “καλό” μπάσο δεν δημιουργεί “απαγορευμένα” διαστήματα με την άνω φωνή. Στην διπλή αντίστιξη το “απαγορευμένο” διάστημα είναι της 5Κ/4Κ.
{5} BACH-BUSONI, Two Part Inventions, Instructive Edition, Associated Music Publishers, Inc.

3 σχόλια:

Σωτήρης Κουγεμήτρος είπε...

Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί δεν διδάσκονται συστηματικά οι Inventions στη τονική αντίστιξη σε πολλά Ωδεία της χώρας μας..

Dimitri Sykias είπε...

Αυτό είναι θέμα του εκάστοτε δασκάλου. Μια ιδέα θα ήταν να αντικατασταθεί ο κανόνας στο Πτυχίο Αντίστιξης με τρίφωνη Invention. Ίσως στο μέλλον όταν αποδεσμευτούν τα Ανώτερα Θεωρητικά από το Βασιλικό Διάταγμα...

Στο πιάνο τώρα, προβληματική βρίσκω την διδασκαλία των Inventions και Sinfonias από την έκδοση, του κατά τα άλλα μέγιστου συνθέτη, δασκάλου, θεωρητικού και οραματιστή, Busoni. Η χρήση μιας τέτοιας έκδοσης, που αντανακλά ερμηνευτικές πεποιθήσεις του ύστερου ρομαντισμού, μόνο ως "δεύτερη" συμβουλευτική θα έπρεπε να χρησιμοποιείται.

Σωτήρης Κουγεμήτρος είπε...

Έχω αμφιβολίες για την ποιότητα ενός εκπαιδευτικού συστήματος που βασίζεται -για τόσο σοβαρά θέματα κατά την γνώμη μου- στην ‘καλή θέληση’ του δασκάλου ή του μαθητή.
Δεν ξέρω τι γνώμη έχετε για την διδασκαλία της αρμονίας, αντίστιξης, ενορχήστρωσης, ιστορίας κτλ παράλληλα. Έτσι θα υπήρχε αντίστιξη i, ii, iii, iv, v χωρίς να χρειάζεται να αφαιρέσει κανείς κάτι για να προσθέσει κάτι άλλο στην θέση του αφού δεν θα υπάρχει το ταβάνι των ‘δύο ετών’. Θα υπάρχει ένα σημείο που θα μπορεί να έχει κάποιος μια χ επάρκεια αλλά θα μπορεί να συνεχίσει -αν θέλει- σε μεγαλύτερο βάθος.

Με μια δόση υπερβολής: αισθάνομαι ότι κάνουμε κάποια χρόνια κοιλιακούς, μετά γυρνάμε και κάνουμε άλλα τόσα ραχιαίους και μετά πουσάπς!
Το κάθε ‘άθλημα’ απαιτεί διαφορετικές δεξιότητες. Ένας που θα κάνει μπάσκετ προφανώς πρέπει να γυμνάσει την αλτικότητα, το να στοχεύει σωστά στο καλάθι και διάφορα πράγματα που είναι όχι μόνο άσχετα αλλά και αντιθετικού συμφέροντος για κάποιον που θα κάνει.. τένις. Το ίδιο συμβαίνει και με τα μουσικά ιδιώματα. Το ωδείο σαν θεσμός επιβάλει - νομιμοποιεί και θέτει ως κυρίαρχες τις δεξιότητες της καθεστηκυίας τάξης. Στην Ελλάδα όχι τόσο της σημερινής αλλά του περασμένου αιώνα! Οι μουσικές ακαδημίες ίσως είναι μια λύση.

Σημ: είναι αργά και δεν μπορώ να γκρινιάξω και για το πιάνο :p