Περί του Ευνουχισμού των Κάπρων

Αν και η φωτογραφία δείχνει ότι δύο άντρες αρκούν για να ευνουχίσουν ένα κάπρο, ο Haydn είχε άλλη άποψη, χρειάζονται οχτώ! (Sauschneider = ευνουχιστές κάπρων). Αλήθεια ποιος συνθέτης θα χρησιμοποιούσε έναν τέτοιο τίτλο για έργο του; Κάποιος που θα είχε αναγάγει το χιούμορ σε αισθητική κατηγορία - που είναι άλλωστε. Δυο μου έρχονται στο μυαλό, ο Haydn και ο Ligeti.
Ο τριανταδυάχρονος Haydn, λάτρης της κεντροευρωπαϊκής λαϊκής μουσικής, παίρνει το δημοφιλές για την εποχή του αυστριακό τραγούδι “Acht Sauschneider müassn sein” και γράφει το 1765 ένα λαβυρινθώδες και ραψωδικό Capriccio / Φαντασία σε Σολ μείζονα, Hob.XVII.1, πάνω στο θέμα του. Στην ουσία πρόκειται για μια κυκλική μορφή όπου το θέμα επανερχόμενο, πότε στο δεξί και πότε στο αριστερό χέρι, περνά από διάφορες τονικότητες συνοδευόμενο είτε αντιστικτικά είτε ομοφωνικά (αυτό το ταξίδι στις τονικότητες θα οδηγηθεί στα άκρα στους “Επτά λόγους του Χριστού πάνω στο Σταυρό”· συνήθως αποδίδουμε στον Beethoven την εξερεύνηση ακραίων τονικοτήτων, αδικώντας για μια ακόμη φορά τον Haydn…). Συγκεκριμένα το θέμα εμφανίζεται 13 φορές σε 11 διαφορετικές τονικότητες.

Οι ευνουχιστές ζώων (κάπρων χοίρων, ταύρων) του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα ασκούσαν ένα καλοπληρωμένο επάγγελμα. Οι περισσότεροι προέρχονταν από το Lungau του Salzburg. Ο κύριος λόγος του ευνουχισμού των αρσενικών ήταν η αποφυγή ανεπιθύμητων τεκνοποιήσεων. Τα ευνουχισμένα αρσενικά ονομάζονταν “Nonnen”, δηλαδή καλόγριες!

Οι στίχοι του τραγουδιού είναι:

Acht Sauschneider müassn sein, müassn sein, wenns an Saubärn wulln schneidn.
Zwoa vorn und zwoa hintn,
zwoa holtn, uana bintn
und uana schneidt drein, schneidt drein,
iahna achti müassn sein.
Siebn Sauschneider müassn sein, müassn sein,
wenns an Saubärn wulln schneidn... und so weiter...

Ηχογραφήσεις
John McCabe, Haydn: The Complete Piano Sonatas, London ADD
Shai Wosner, Haydn & Ligeti: Concertos & Capriccios
Στο διαδίκτυο θα βρείτε και πολλές άλλες εκτελέσεις και ένα πολύ ωραίο βίντεο όπου ο Andras Schiff μιλά για το κομμάτι (εδώ).

Τεχνικά και άλλα
Επιμελήθηκα το κομμάτι ως προς τη δυναμική, την άρθρωση και το φραζάρισμα. Στην τελική παρτιτούρα παρέλειψα να σημειώσω την δυναμική, για την ακρίβεια την έκρυψα, θα την ακούσετε όμως στο βίντεο. Μιας και η παρτιτούρα που χρησιμοποίησα για την αντιγραφή (Breitkopf und Härtel, 1800) δεν αναφέρει καθόλου δυναμικές (πιθανώς το κομμάτι είναι γραμμένο για τσέμπαλο), θεώρησα δεσμευτική την αναγραφή τους για κάποιον που θα ήθελε να παίξει το κομμάτι από το δικό μου PDF. Για την άρθρωση και το φραζάρισμα χρησιμοποίησα τις λιγοστές ενδείξεις που έχει η πρωτότυπη παρτιτούρα.
Ξεκίνησα την αντιγραφή του κομματιού ως άσκηση για την εκμάθηση του νέου προγράμματος σημειογραφίας Dorico· διαδικασία επίπονη και μερικές φορές απογοητευτική μιας και το πρόγραμμα δεν είναι έτοιμο ακόμη και για ένα απλό τραγούδι. Η πρότερη εμπειρία σε Finale και Sibelius μάλλον επιβραδύνει την εκμάθησή του παρά την βοηθά. Το τελείωσα πάντως, για την τελική επεξεργασία όμως, γύρισα στο φιλόξενο και αγαπημένο Sibelius. Αν κατεβάσετε το PDF ή δείτε το βίντεο θα διαπιστώσετε ότι δεν χρησιμοποιώ μια από τις τρέχουσες μουσικές γραμματοσειρές, αλλά μια ηλεκτρονική αναπαραγωγή μιας κοντινής στην εποχή του Haydn γραμματοσειράς, την Clementi (από τον ομώνυμο συνθέτη, χρησιμοποιήθηκε στις εκδόσεις των έργων του). Χρησιμοποίησα επίσης δείγμα πιάνου August Foerster, με λίγη επεξεργασία εκ μέρους μου και λίγη φαντασία από τον ακροατή ηχεί σαν πιάνο εποχής…
Οι διαστάσεις του PDF είναι σε Klavierformat, 235 x 310 mm, και μπορείτε να το κατεβάσετε από εδώ.

Δυο Πράσινα Μάτια

(επιλέξτε 1080p και full screen)

Κάπου μέσα στο 1945, ο συνθέτης Μίμης Κατριβάνος και ο στιχουργός Κώστας Κιούσης πάνε στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Ο Κιούσης σε κάποιο γκολ του Αρβανίτη πιθανόν (ο Παναθηναϊκός στέφθηκε πρωταθλητής στο πρώτο τοπικό πρωτάθλημα Αθήνας - Πειραιά το 1946) είχε την έμπνευση των στίχων της μετέπειτα μεγάλης επιτυχίας του Κατριβάνου “Δυο πράσινα μάτια”. Πρόκειται για ένα βαλσάκι που γράφτηκε για την Άννα Καλουτά και προτάθηκε στην Στέλλα Γκρέκα να το τραγουδήσει, αυτή όμως το απέρριψε θεωρώντας τον στίχο “σαχλό”· που ακούστηκαν μπλε βλεφαρίδες; Το πρωτοτραγούδησαν η Κάκια Μένδρη και οι αδελφές Καλουτά και αργότερα ο Τώνη Μαρούδας ντουέτο με την Καίτη Παρίτση, η Ελίζα Μαρέλι (θαυμάσια εκτέλεση), ο Γιάννης Πετρούλος, η Αρλέτα και ο Μίμης Ράπτης. Το 1954 ο άγγλος τραγουδιστής Ronnie Harris γνώρισε επιτυχία με τη διασκευή του τραγουδιού. Ο αγγλικός τίτλος του ήταν «The story of Tina» (1954) (ακούστε το από τον δεσμό, πολύ όμορφη εκτέλεση) και αναφερόταν στην Τίνα Νιάρχου, μετέπειτα σύζυγο του Αριστοτέλη Ωνάση.

Εἶχα μάτια δεῖ πολλά,
ἔνοχα καὶ ντροπαλά,
μάτια ποὺ δὲ μὲ ρωτήσανε,
ἄν τρελὰ μὲ κατακτήσανε.

Μ’ ἔκαψε ὅμως μιὰ φωτιά,
ἀπὸ πράσινη ματιὰ,
ποὺ τὸ ξέρω θὰ μὲ καίει
ὥς τὰ γηρατειά.

Δυὸ πράσινα μάτια μὲ μπλὲ βλεφαρίδες
μὲ ἔχουνε κάνει τρελό.
Καρδιά μου νὰ ξέρεις τὰ μάτια ποὺ εἶδες
πὼς δὲ θὰ σοῦ βγοῦν σὲ καλό.

Φοβάμαι ἀκόμα και νὰ τοὺς τὸ πῶ,
γιατ’ ἔχουν τὸ χρῶμα τὸ πρασινωπό.
Δυὸ πράσινα μάτια μὲ μπλὲ βλεφαρίδες
μὲ μάθανε πὼς ν’ ἀγαπῶ.

Μάτια πράσινα γλυκά,
μάτια μελαγχολικά,
ποὺ στὸ βλέμμα σας ζαλίζομαι
καὶ πονῶ καὶ βασανίζομαι.

Ο Μίμης Κατριβάνος γεννήθηκε το 1906 στην Αθήνα και πέθανε στο Ξυλόκαστρο στις 15 Αυγούστου του 1972, αφήνοντας στη μέση ένα δίσκο με δώδεκα τραγούδια για το κρασί για τον Ορέστη Μακρή. Μεσουράνησε την δεκαετία του ΄30, όλη η Αθήνα τραγουδούσε «Αν ξαναγύριζες στην αγκαλιά μου», «Γαμπίτσα… αφράτη και ροζέ», «Δεν σε πιστεύω», «Μαύρα είν’ τα μάτια π’ αγαπώ», «Τέτοια γυναίκα», «Τιριτόμπα», «Παράξενα μάτια», «Λουλού», «Ένα ποτήρι κρασί», «Τώρα βρέξε όσο θες», «Κάθε βράδυ πίνω», «Γύρισε Μαρίτσα», «Οι γυναίκες λένε ψέμματα», «Πουλιά και λουλούδια», «Γειτόνισσά μου», «Κόκκινο χειλάκι», «Ξέρεις γιατί με λένε μεθυσμένο», «Ντίνα», «Το τραγούδι της Χαβανέζας», «Θα πουλήσω τη γουρούνα», «Έ, ρε τι κάνει το κρασί» και «Όσοι δεν πίνουνε κρασί στην Κόλαση θα πάνε». Τραγούδια του ερμήνευσαν η Σοφία Βέμπο, η Καίτη Μπελίντα, οι αδελφές Καλουτά, η Κούλα Γκιουζέπε, η Ρένα Βλαχοπούλου, η Κούλα Νικολαϊδου, ο Πέτρος Επιτροπάκης, η Δανάη, η Πάολα, ο Κώστας Μανιατάκης και ο Κυριάκος Μαυρέας. Έγραψε πάνω από 20 οπερέτες («Τρία αλλόκοτα κορίτσια» σε λιμπρέτο Χρήστου Γιαννακόπουλου, «Ωραία του Πέραν», σε λιμπρέτο του Δημήτρη Γιαννουκάκη) και μουσική για πολλές επιθεωρήσεις.

Ο Άκης Σμυρναίος (Γαληνός Κιοσόγλου) γεννήθηκε στη Σπάρτη το 1918 και πέθανε στην Αθήνα το 1984. Σπούδασε μουσική στο Ορφανοτροφείο καθώς βρέθηκε στην Αθήνα με τις αδερφές του όταν έχασαν τους γονείς τους στην καταστροφή της Μικράς Ασίας, όταν ήταν πολύ μικρός. Υπήρξε μαέστρος και συνθέτης ενώ μαζί με τον Κ. Γιαννίδη δημιούργησαν την Ελαφρά Ορχήστρα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.
Θέλοντας να μελετήσω την ενορχήστρωση του ελαφρού τραγουδιού - παλιότερα είχα την ευκαρία να αντιγράψω παρτιτούρες του αείμνηστου Κ. Κλάββα - αντέγραψα και επιμελήθηκα τη διασκευή και ενορχήστρωση του Σμυρναίου στο τραγούδι του Κατριβάνου. Η αντιγραφή έγινε από την παρτιτούρα του Αρχείου της ΕΡΤ.

Μερικές παρατηρήσεις για την ενορχήστρωση του Σμυρναίου:

• Τα όργανα του χρησιμοποιούνται είναι:

1 Φλάουτο
1 Όμποε
3 Κλαρινέτα σε Σιb
1 Τενόρο Σαξόφωνο
3 Τρομπέτες σε Σιb
1 Τρομπόνι
Φωνή (δεν προσδιορίζεται, χωρίς τους στίχους)
Πιάνο
2 1α Βιολιά
2 2α Βιόλα
(1;) Βιολοντσέλο
(1;) Κοντραμπάσο

• Παρατηρείστε την έλλειψη βιόλας (δεν ήταν διαθέσιμος κάποιος εκτελεστής, ή από άποψη του συνθέτη;)
• Το μέρος του πιάνου είναι απλούστατα γραμμένο, ήταν σύνηθες ο πιανίστας να αυτοσχεδιάζει πάνω σε έναν “οδηγό”.
• Η παρτιτούρα φέρει ελάχιστα σημεία δυναμικής και δεν έχει μετρονομική αγωγή. Πρόσθεσα δυναμικές και λιγκατούρες όπου θεώρησα αναγκαίο. Κάθε δική μου προσθήκη περικλείετε σε αγκύλες. Στο μέρος του πιάνου πρόσθεσα και τα ακόρντα.

Το βίντεο είναι με MIDI ήχους, απλά για να πάρει κανείς μια ιδέα.
Την παρτιτούρα σε μορφή PDF μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Πηγές για τις βιογραφίες:
Μ. Κατριβάνος
Α. Σμυρναίος

Άλλες αναρτήσεις μου για την ενορχήστρωση:
BRAHMS: Ανάλυση του 1ου Θέματος του 1ου Μέρους της 3ης Συμφωνίας
KURTAG: ΣΤΗΛΗ, για Μεγάλη Ορχήστρα
Η Ορχηστρική Σκέψη, Σύστημα Πρακτικής Διδασκαλίας της Ενορχήστρωσης
Ενορχήστρωση: Strauss II / Tritsch-Tracsh Polka, Full Score
Fauré: Pavane, op.50
Lovelock: Ένα Μάθημα Ενορχήστρωσης
Αλμπισίφωνον

Μικρές Ιστορίες 38: Πῶς παίζει πιάνο ἕνας bodybuilder;

Ἄν ποτέ ἀναρωτηθήκατε, δὲν ἔχετε παρὰ νὰ γνωρίσετε τὸν Tzimon Barto, ἕναν Ἀμερικανὸ πιανίστα μὲ διεθνῆ καριέρα καὶ ὄχι μόνο: bodybuilder, μοντέλο, φιλόλογο, φιλόσοφο, συγγραφέα, ποιητὴ μὲ τὸ ψευδώνυμο Barto Smith (A lady of Greek origin, 28 ποιήματα), μελετητὴ τῆς Βίβλου, ποὺ διαβάζει Ὅμηρο ἀπὸ τὸ πρωτότυπο, ξέρει Λατινικὰ, Ἑβραϊκά, μελετᾶ Φαρσί καὶ Κινέζικα τῶν Μανδαρίνων καὶ τέλος μιλᾶ ἄπταιστα τέσσερις εὐρωπαϊκὲς γλῶσσες.