Σημειώσεις Θεωρητικών Μουσικής: Συγχορδίες

Από την τρίφωνη κοινή συγχορδία μέχρι την συγχορδία “πυραμίδα” και την “προμητρική” μεσολαβούν τέσσερις αιώνες περίπου και αυτήν την πορεία θέλησα να αποτυπώσω σ’ αυτές τις σημειώσεις, κυρίως κατασκευαστικά και όχι τόσο ιστορικά. Οι σημειώσεις αυτές απευθύνονται σε σπουδαστές που έχουν τελειώσει τουλάχιστον το Υποχρεωτικό Αρμονίας. Κατέβαλα εντούτοις προσπάθεια, τουλάχιστον τα περί κοινών τριφώνων συγχορδιών, να είναι τόσο αναλυτικά και κατανοητά ώστε να μπορούν να τα παρακολουθήσουν φιλομαθείς και φιλόμουσοι σπουδαστές Θεωρίας της Μουσικής.

Ξεκίνησα αυτή την σειρά σημειώσεων με φιλοδοξία, Θεού θέλοντος, να καλύψω όλα τα κεφάλαια της Θεωρίας και κυρίως της Αρμονίας ψηφιοποιώντας σημειώσεις ετών και προσθέτοντας παράλληλα καινούριο υλικό. Κατέβαλλα κάθε δυνατή προσπάθεια οι όροι και οι έννοιες να αποδίδονται με “μαθηματική” ακρίβεια, να δίνονται κατασκευαστικές μέθοδοι υπό μορφήν αλγορίθμου και συμβουλές για αποφυγή λαθών, παρανοήσεων κλπ. Ασκήσεις για τις Συγχορδίες και για άλλα μουσικά θέματα μπορεί να βρει κανείς στο 3euk1L4-edu.

Η ελληνική βιβλιογραφία είναι πια πολύ πλούσια, ίσως και πιο πλούσια απ’ ότι θα έπρεπε τουλάχιστον στην Θεωρία και Αρμονία. Ο συγγραφέας λοιπόν τέτοιων εγχειριδίων θα πρέπει να αναρωτηθεί τι καινούριο και ουσιαστικό έχει να προσθέσει στα ήδη υπάρχοντα. Η αλήθεια είναι πολύ λίγα, να γράψεις καλύτερη Αρμονία από τον Kostka, τον Aldwell, τον Gauldin ακόνη και τον Dubois αν θέλετε, είναι πολύ δύσκολο. Προσωπικά, μιας και δεν υπάρχει οικονομικό όφελος ούτε πιθανότητα εκδοτικής επιτυχίας, αφού εκ πεποιθήσεως τα αναρτώ ελεύθερα στο διαδίκτυο ως αντίδωρο για τις γνώσεις που μου έχει εκείνο προσφέρει, ο λόγος είναι ένας: να τα μάθω καλύτερα.

Τις σημειώσεις μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

REICHA: Φούγκα, op. 36 Nº 12

Ήταν πριν από πολλά χρόνια όταν ψαχουλεύοντας τα CD’s στο Metropolis του Πειραιά ο πωλητής έβαλε να παίζει μια περίεργη φούγκα. Περίεργη, διότι για πρώτη φορά άκουγα “κάθετη” φούγκα, ρώτησα τι ήταν αυτό που παίζει και έφυγα με ένα από τα πιο αγαπημένα μου CDs όπως αποδείχτηκε, τις 20 από τις 36 φούγκες, op. 36 του Reicha με τον Milan Langer στο πιάνο.

Η ζωή δεν είναι συνήθως δίκαιη, ούτε και η Ιστορία της Μουσικής. Οι φιλόμουσοι ξέρουν τον Antonin (Antonín, Antoine) Reicha (Rejcha) (26 Φεβρουαρίου1770, Πράγα - 28 Μαΐου,1836 Παρίσι) από τα υπέροχα κουϊντέτα πνευστών ή τις αριστοτεχνικές συμφωνίες του, για τους φίλους των Θεωρητικών της Μουσικής και ιδιαίτερα της Φούγκας, ο Τσέχος (Βοημός) είναι ο φημισμένος και πληθωρικός θεωρητικός, με μουσικές αντιλήψεις που βρίσκονται χρόνια μπροστά απ’ αυτές των συγχρόνων του, δάσκαλος των Berlioz, Gounod, Onslow, Liszt και Franck.

Επέκταση του συστήματος μείζονος - ελάσσονος, χρήση τρόπων, ασύμμετροι ρυθμοί, μη τετράγωνες φράσεις (φράσεις με περιττό αριθμό μέτρων), μικτά μέτρα, αμετρικές μελωδίες, είναι μερικές χαρακτηριστικές ιδέες του, ακόμη και χρήση τετάρτων τόνου πρότεινε, κατά το πρότυπο της Αρχαίας Ελληνικής μουσικής (αλλά, όπως και ο Busoni χρόνια αργότερα, έμεινε μόνο στη θεωρία). Σε μια εποχή που κυριαρχούσε το ρομαντικό πάθος, ο Reicha είναι η ήρεμη φωνή της λογικής, της επιστημονικότητας και της καθαρότητας της μουσικής.

Βιογραφικά
Σύγχρονος του Μπετόβεν δεν είχε την ίδια τύχη μ’ αυτόν, ως αναφορά την εκπαίδευσή του και όχι μόνον. Ο πατέρας του πέθανε όταν ήταν μόλις δέκα μηνών και η μητέρα του δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για την εκπαίδευσή του. Σε ηλικία δέκα ετών φεύγει από το σπίτι του και καταλήγει πρώτα στον παππού του Václav Rejcha στο Klatovy της Βοημίας και μετά στον θείο του Josef Reicha, έναν βιρτουόζο τσελίστα, μαέστρο και συνθέτη που τον υιοθέτησε. Κοντά στην οικογένεια του θείου του μελέτησε πιάνο, τσέλο, φλάουτο (το κύριο όργανό του), Γαλλικά και Γερμανικά. Αργότερα στην Hofkapelle της Βόννης γνώρισε τον Μπετόβεν και δέθηκαν με μια μακροχρόνια φιλία. Από τον φημισμένο δάσκαλο Christian Gottlob Neefe πιθανόν να διδάχτηκε σύνθεση και να μυήθηκε μαζί με τον Μπετόβεν στα έργα του J. S. Bach. Το 1789 εισήχθη στο Πανεπιστήμιο της Βόννης και σπούδασε εκεί μέχρι το 1794 όπου η Βόννη κατελήφθη από τους Γάλλους. Έφυγε στο Αμβούργο και συνέχισε να μελετά όχι μόνο σύνθεση, αλλά και μαθηματικά, φιλοσοφία και μεθόδους διδασκαλίας της σύνθεσης. Το 1799 πήγε στο Παρίσι με την φιλοδοξία να καθιερωθεί ως σύνθετης όπερας (συνέθεσε 12 όπερες, αλλά για διάφορους λόγους απέτυχε.

Επόμενος σταθμός η Βιέννη όπου μελέτησε με τον Antonio Salieri και τον Johann Georg Albrechtsberger. Στην Βιέννη είναι που εκδίδει τις 36 Φούγκες, op. 36, αφιερωμένες στον Haydn (εκδόθηκαν το 1803, άγνωστο ακριβώς το πότε συνθέθηκαν), τον κύκλο παραλλαγών L'art de varier (1803-04) και το εγχειρίδιο Practische Beispiele (1803) που περιείχε 24 συνθέσεις, ένας κατάλογος μουσικών μορφών και ειδών, με παραδείγματα διτονικότητας και πολύ δύσκολες ασκήσεις ανάγνωσης εκ πρώτης όψεως (prima vista). Ο Μπετόβεν γνώριζε τις 36 φούγκες και λέγεται ότι είπε: “ η φούγκα δεν είναι πια φούγκα”, φαίνεται όμως ότι τον επηρέασαν στην σύνθεση των Παραλλαγών του op. 35. Με την κατάληψη της Βιέννης από τον Ναπολέοντα το 1805 επιστρέφει στο Παρίσι όπου και περνά το υπόλοιπο της ζωής του. Το 1818 ανακηρύσσεται καθηγητής της Αντίστιξης και Φούγκας στο Conservatoire και συγγράφει το Cours de composition musicale, ou Traité d’Harmonie Pratique (1816-18), το οποίο είναι ένα από τα πρώτα σύγχρονα εγχειρίδια Αρμονίας με αναφορές στην αυστηρή και ελεύθερη μουσική, την μίμηση και την ενορχήστρωση. Πήρε την γαλλική υπηκοότητα το 1829.

36 Φούγκες, οp. 36
Οι 36 φούγκες, op. 36 είναι ένας κύκλος από φούγκες για πιάνο σύμφωνα με το “Νέο Σύστημα” (Nouveau Système / Über das neue Fugensystem) που είχε εφεύρει ο Reicha για την σύνθεση φούγκας. Το Fugensystem όπως ήταν φυσικό δέχτηκε πολλές επιθέσεις από συναδέλφους συνθέτες και θεωρητικούς. Οι 36 Φούγκες είναι ένας σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη του είδους που έπεται του Καλά Συγκερασμένου Πληκτροφόρου και της Τέχνης της Φούγκας του Bach και προηγείται του Ludus Tonalis του Χίντεμιθ και των 24 Πρελουδιών και Φυγών, op. 87 του Σοστακόβιτς. Ενδιάμεσα, και από όσο γνωρίζουμε, καμιά άλλη προσπάθεια δεν έγινε για ανανέωση του είδους, πλην της σχολικής τυποποίησης της φούγκας από τους θεωρητικούς του Conservatoire του Παρισιού και τους Άγγλους θεωρητικούς. Έξι από τις φούγκες αυτού του έργου χρησιμοποιούν θέματα άλλων συνθετών (Frescobaldi, Bach, Handel, D. Scarlatti, Haydn και Mozart). Οι περισσότερες κάνουν χρήση ενός θέματος, έξι είναι διπλές, μία τριπλή και μία εξαπλή.

Συγκεντρώνουμε κατωτέρω μερικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν οι 36 φούγκες:

• Το Θέμα πρέπει να εισάγεται από όλες τις φωνές διαδοχικά.
• Η υφή και ο χαρακτήρας της φούγκας πρέπει να είναι αντιστικτικός.
• Όλες οι μουσικές ιδέες μια φούγκας πρέπει να προέρχονται αποκλειστικά από το Θέμα. Το Θέμα είναι το πιο σημαντικό στοιχείο σε μια φούγκα, όλα τα υπόλοιπα μπορούν να παραληφθούν.
• Επιτρέπονται Θέματα περιοδικού χαρακτήρα (για παράδειγμα μουσικές περίοδοι).
• Η Απάντηση μπορεί να δοθεί σε οποιαδήποτε βαθμίδα της κλίμακας της φούγκας.
• Οι διαδοχικές είσοδοι του Θέματος στην Έκθεση και στις Μεσαίες εισόδους μπορεί να γίνονται σε οποιαδήποτε διατονική ή χρωματική βαθμίδα της κλίμακας της φούγκας.
• Μια φούγκα μπορεί να ξεκινά σε μια τονικότητα και να τελειώνει σε άλλη (π.χ. η Ν° 12, Λα ελάσσονα - Σολ μείζονα).
• Δεν υπάρχει συγκεκριμένο μετατροπικό πλάνο για την είσοδο των Θεμάτων (σαν αυτό για παράδειγμα που διδασκόμαστε στην σχολική φούγκα). Το Θέμα μπορεί να περνά ακόμη και από όλες τις τονικότητες, ακολουθώντας τον κύκλο των 5ων, όπως συμβαίνει στην Φούγκα Ν° 8.
• Γίνεται χρήση ιδιαίτερα τολμηρών αρμονιών, πολλές φορές αξεπέραστη και από υστερο-ρομαντικούς συνθέτες. O Reicha σημειώνει: “μιας και ο ακροατής μιας φούγκας εύκολα ξεχνά την αρχική τονικότητα, είναι προς το συμφέρον της αρμονικής ποικιλίας να μετατρέπει η φούγκα προς απομακρυσμένες τονικές περιοχές”.
• Μπορούν να χρησιμοποιηθούν τρόποι και τροπικές πτώσεις (η φούγκα Ν° 19 είναι σε Δώριο τρόπο)
• Μπορεί να χρησιμοποιηθεί πολυρρυθμία και εναλλασσόμενα μέτρα (για παράδειγμα η πολύ “μοντέρνα” φούγκα Ν° 24, στην Ν° 28 έχουμε συνένωση των μετρικών οπλισμών 6/8 + 2/8, ως απόηχος της λαϊκής μουσικής. Όπως γράφει ο Reicha στον πρόλογο του έργου με την συνένωση μετρικών οπλισμών επιχειρείται μια αναφορά στα λαϊκά τραγούδια και στους χορούς της Ελβετίας και στα τραγούδια από την Ελλάδα και την Αλσατία.

Η Φούγκα Ν° 12, op. 36
Ας στρέψουμε τώρα την προσοχή μας στην Φούγκα Ν° 12 σε Λα ελάσσονα από αυτό το έργο.

Η αλλαγή οπλισμού στο μ. 98 μας οδηγεί στο να χωρίσουμε τη φούγκα σε δύο τμήματα Α (μμ. 1-97) και Β (μμ. 98-145). Το τμήμα Α είναι στην Λα ελάσσονα και έντονα μετατροπικό, το τμήμα Β στην Σολ μείζονα και ως επί το πλείστον διατονικό. Πέραν αυτής της διαφοράς τίποτε άλλο δεν μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η φούγκα αυτή είναι σε διμερή μορφή, στο Μέρος Β η υφή παραμένει η ίδια. Η φούγκα τελειώνει ένα τόνο χαμηλότερα από εκεί που άρχισε!

Σκιαγραφούμε τώρα το γενικό πλάνο της φούγκας:

Μέρος Α

Έκθεση Ι (μμ. 1-29)
μμ. 1-9: 9-μετρο Θέμα στην τονική - μιας και οι παύσεις παίζουν σημαντικό ρόλο σ’ αυτήν την φούγκα, έχουμε συμπεριλάβει και την παύση του μ. 9 στο Θέμα - που κατασκευάζεται από τα μοτίβα x, y = I[x] (μη ακριβής αντιστροφή του x, με I δηλώνουμε την αντιστροφή εκ του Inversion) και z = y + w + y + x). Όλη η φούγκα κατασκευάζεται με αυτά και μόνον τα μοτίβα σύμφωνα με τις επιταγές του Nouveau Système.

Το Θέμα της Φούγκας με σημειωμένα τα μοτίβα x, y και z:

μμ. 10-13: σύνδεσμος / γέφυρα για την εισαγωγή του Θέματος στην φωνή ΙΙ, χρήση μοτίβων x και y.μμ. 14-21: Θέμα στην επιδεσπόζουσα (VI). Μιας και ο Reicha δεν ακολουθεί το πρότυπο Τονικής - Δεσπόζουσας, δεν έχει νόημα να μιλάμε εδώ για Απάντηση, παρά μόνον για Θέμα το οποίο εισάγεται σε διάφορες διατονικές και χρωματικές βαθμίδες της αρχικής τονικότητας. Το Θέμα στην VΙ συνοδεύεται από μοτίβα προερχόμενα από το Θέμα. Δεν υπάρχει Αντίθεμα με την στενή έννοια του όρου. Τα μοτίβα x, y και z αναδιατάσσονται κάθε φορά και συνοδεύουν το Θέμα Στα μμ. 14-18 παρατηρείστε τον σχηματισμό y + I[w] στη φωνή ΙΙΙ.
μμ. 22-29: Θέμα στη Ναπολιτάνικη της Λα ελάσσονος (Σιb μείζονα). Παρόλο που εδώ ο Reicha έχει ξεφύγει τελείως - πλην ευχάριστα, η Φα μείζονα της προηγούμενης εισόδου λειτουργεί ως δεσπόζουσα της Σιb και “εξομαλύνεται” έτσι η εμφάνιση της Ναπολιτάνικης (βοηθά και το Eb, 7η της V7 της Σιb).

Μεσαίες Είσοδοι (30-57)
Ακολουθούν τρεις είσοδοι του Θέματος στην Σολ ελάσσονα (vii, ελασσονοποιημένη υποτονική της Λα ελάσσονος), Ντο ελάσσονα (iii, ελασσονοποιημένη μέση της Λα ελάσσονος) και τέλος Λαb μείζονα (bI, αν θέλουμε να την δούμε μέσα στην Λα ελάσσονα, θα πρέπει να της αποδώσουμε τον βαρύγδουπο τίτλο της μειζονοποιημένης βαρυμένης τονικής! Η Λαb είναι η VI της Ντο ελάσσονος που προηγήθηκε). Το τμήμα αυτό είναι έντονα μετατροπικό και το Θέμα εισάγεται σε “απροσδόκητες” τονικότητες σε σχέση με την Λα ελάσσονα. Λαμβάνοντας υπόψη το ότι πρόκειται για φούγκα και το πότε γράφτηκε (περ. 1803), το τμήμα αυτό προξενεί θαυμασμό στον γράφοντα για την τόλμη και την εφευρετικότητά του.

Περιοχή Επεισοδίων (58-97)
Αυτό το τμήμα κατασκευάζεται αποκλειστικά από τα μοτίβα x και y. Εντύπωση προκαλούν οι “ποϊντιλιστικές” 3-μέτρες παύσεις. Στο μ. 97 καταλήγουμε στην V της Σολ μείζονος που είναι η τονικότητα του Τμήματος Β της φούγκας.

Μέρος Β

Εισαγωγικό Τμήμα (98-103)
Ένα 6-μετρο τμήμα, ως εισαγωγή στην Έκθεση ΙΙ που θα ακολουθήσει, κατασκευασμένο αποκλειστικά από το μοτίβο x.

Έκθεση ΙΙ (μμ. 104-119)
μμ. 104-111: Το Θέμα στην τονική της Σολ μείζονος στην φωνή ΙΙΙ.
μμ. 112-119: Άλλη μια έκπληξη μας περιμένει εδώ, το Θέμα ακούγεται ταυτόχρονα στις φωνές Ι & ΙΙ, στην τονική και επιδεσπόζουσα αντίστοιχα.

Επεισόδιο (μμ. 120-135)
Ένα 16-μετρο επεισόδιο κατασκευασμένο με τα μοτίβα x και y. Από το μ. 128 και μετά η φωνή ΙΙΙ ενισχύεται με οκτάβες.

Καταληκτικό Τμήμα (μμ. 136-145)
Με τα μοτίβα x και y και τις παρεμβαλλόμενες παύσεις ολοκληρώνεται η φούγκα με τέλεια πτώση στην Σολ μείζονα.

Η Φούγκα σε MIDI απόδοση, με σημειωμένη την ανάλυση:

Βιβλιογραφία

• Vuillermoz Emil, Ιστορία της Μουσικής, μτφρ. Γ. Λεωτσάκος, Υποδομή, 1979
• Wikipedia, Anton Reicha
• Wikipedia, 36 Fugues (Reicha)
• Anton Reicha, The New Grove Dictionary of Music and Musicians

Ηχογραφήσεις

• 36 Fugues op. 36 (1991–92). Tiny Wirtz, πιάνο. 2 CDs, CPO 999 065-236
• Fugues for piano, op. 36 (επιλογή από 20 φούγκες) (1996–7). Milan Langer, πιάνο. 1 CD, BONTON Music 71 0459-2 και SUPRAPHON A.S (2003)
• 36 Fugues (2006). Jaroslav Tůma, πιάνο. 2 CDs, ARTA F101462 (Ηχογράφηση σε όργανο εποχής, φορτεπιάνο Anton Walter 1790)

Τσαϊκόφσκι: Φούγκα σε σολ# ελάσσονα, op. 21 Nº 2

Το έργο Six Morceaux pour le Piano Composés sur un Thème Seul, op. 21 (1873) του Τσαϊκόφσκι, αφιερωμένο στον Anton Rubinstein, περιλαμβάνει έξι κομμάτια για πιάνο (Prélude - Fugue - Impromptu - Marche Funèbre - Mazurque - Scherzo) πάνω σε ένα θέμα το οποίο “μεταμορφώνεται” από κομμάτι σε κομμάτι. Θα στρέψουμε την προσοχή μας στο δεύτερο κομμάτι της συλλογής, την φούγκα, αξίζει όμως τον κόπο να ρίξουμε και μια ματιά στις μεταμορφώσεις του θέματος:

Παρ. 1

Τα τρία πρώτα μέτρα του Πρελούδιου είναι ο πυρήνας της θεματικής ιδέας:

Παρ. 2

Γνωρίζουμε ότι κάθε μελωδία δεν προσφέρεται για θέμα φούγκας. Παρατηρείστε πως μετασχηματίζει ο Τσαϊκόφσκι το θέμα του Πρελούδιου για να αποτελέσει θέμα φούγκας:

Παρ. 3

Στο Impromptu, το θέμα με τρίηχα:

Παρ. 4

Ρυθμός πένθιμου εμβατηρίου:

Παρ. 5

Τρίσημος ρυθμός για το χορό της Μαζούρκας:

Παρ. 6

Και τέλος το ζωηρό Scherzo:

Αν μελετήσετε την πλήρη παρτιτούρα του έργου θα δείτε ότι τα κομμάτια, πέραν του κοινού τους θέματος, διασυνδέονται μεταξύ τους και αρμονικά:
• Prélude: Μι μείζονα -> Σολ# ελάσσονα
• Fugue: Σολ# ελάσσονα -> Σολ# μείζονα (V του επόμενου)
• Impromptu: Ντο# ελάσσονα (σχέση 3ης με το επόμενο)
• Marche Funèbre: Λαb ελάσσονα
• Mazurque: Λαb ελάσσονα
• Scherzo: Λαb μείζονα (ομώνυμη του προηγουμένου)

Η φούγκα, εκτός του ότι είναι πολύ όμορφη μουσική, παρουσιάζει και ιδιαίτερο “τεχνικό” ενδιαφέρον, ίσως μάλιστα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως ένα διαφορετικό πρότυπο σύνθεσης σχολικής φούγκας από αυτό που προτείνει ο Gedalge, πιο κοντά σε αυτό των Lovelock, Prout και Higgs. Είναι τετράφωνη, με τονική Απάντηση, χωρίς σταθερό Αντίθεμα, περιέχει μια πλήρη Έκθεση, Μεσαίες Εισόδους, Stretti και ένα Καταληκτικό Τμήμα με ένα σφικτό stretto της κεφαλής του θέματος, ακριβώς όπως προτείνει ο Lovelock στο σχετικό εγχειρίδιό του.

Η Απάντηση της Φούγκας παρουσιάζει μια ιδιομορφία, σε σχέση με τους σχολικούς κανόνες. Το Θέμα εκκινεί με την 5η μελωδική βαθμίδα (ˆ5) [1] της αρχικής τονικότητας, η οποία εκλαμβάνεται σύμφωνα με τον κανόνα ως ˆ1 της δεσπόζουσας (D) [2] και δίνεται απάντηση σε Τ (ˆ1). Ό,τι ακολουθεί υπολογίζεται εντός της Τ μιας και οι φθόγγοι δεν έχουν επηρεασθεί από χαρακτηριστική αλλοίωση της D, ούτε μια τέτοια αλλοίωση υπονοείται στην αρμονία. Το θέμα τελειώνει με το ˆ5 της κύριας τονικότητας, άρα σε κάποιο σημείο του πρέπει να έχει υποστεί εκ νέου μετατροπία στην D. Ο Τσαϊκόφσκι όμως, μετά την μετατροπία του πρώτου φθόγγου, κρατά όλο το θέμα στην Τ και μετατρέπει μόνο στον τελευταίο φθόγγο στην D! (δείτε το Παρ. 7). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να “σπάσει” την σύνδεση διαρκείας ανάμεσα στα δύο D5 στον 3ο προς 4ο χρόνο του μ. 3 για να μπορέσει να τελειώσει στο ˆ1 της T στην Απάντηση. Κατά τη γνώμη μου και σύμφωνα με τους σχολικούς κανόνες, το τμήμα του Θέματος από το F5 του 4ου χρόνου του μ. 2 και μετά να εκληφθεί στην D και να απαντηθεί με T (δείχνεται στο δεύτερο σύστημα του Παρ. 7). Πιθανώς ο Tchaikovsky να κράτησε το Θέμα στην Τ για να διατηρήσει το εκφραστικό διάστημα της 7μ (G#4-F#5) του μ. 2 και στην Απάντηση.

Παρ. 7

Στο video που ακολουθεί και στο PDF έχω σημειώσει μια στοιχειώδη ανάλυση αυτής της φούγκας. Θεωρώ ιδιαίτερα ωφέλιμη για τον σπουδαστή και μια διεξοδική αρμονική ανάλυση του κομματιού.
Το PDF με το παρόν άρθρο και την παρτιτούρα της φούγκας μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

Σημειώσεις
[1] Οι μελωδικές βαθμίδες σημειώνονται με carreted numbers: ^1, ^2, ^3, …
[2] Με T και D σημειώνουμε το μέρος του Θέματος που εκλαμβάνεται στην Τονική και Δεσπόζουσα αντίστοιχα. Αυτό αφορά την κατασκευή της Απαντήσεως και μόνον και δεν έχει να κάνει με την εναρμόνιση του Θέματος.

Ιγκόρ Κεφαλίδης: Φούγκα, op. 8 Ν° 3

Κατά την μελέτη της Φούγκας ασχολούμαστε κυρίως - και ορθά - με την περίοδο μπαρόκ, με τις φούγκες του Bach ως επί το πλείστον, υποβοηθούμενοι στην Ελλάδα από την γαλλική τυποποίηση της φούγκας (βλπ. Gedalge και Dubois, τον αν χρειάζεται η γαλλική Σχολή είναι άλλο θέμα, πρόχειρα αναφέρω ότι δεν θα έπρεπε να αγνοούμε και την αγγλική Σχολή των Prout, Higgs και άλλων).

Σκέφτηκα λοιπόν να παρουσιάσω σε μια σειρά αναρτήσεων και φούγκες άλλων περιόδων, σχολικές και μη. Ξεκινώ με μια φούγκα του Ρώσου συνθέτη ελληνικής καταγωγής Ιγκόρ Κεφαλίδη, από το Πρελούδιο και Φούγκα, op. 8 Ν° 3. Η φούγκα αυτή παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον στην ανάλυση: πρώτα απ’ όλα μελετάμε μια φούγκα σε ατονικό ιδίωμα και μετά εξετάσουμε πως γνωστές μας αντιστικτικές τεχνικές - αντιστροφή θέματος, stretti κλπ - υλοποιούνται σ΄αυτό το ιδίωμα.

Την παρτιτούρα (open score, για να διευκολυνθεί η μελέτη) μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ, η MIDI μακέτα του video είναι αρκετή για μια πρώτη γνωριμία με το έργο.

(για το video επιλέξτε HD 1080p και full screen)

Ο Ιγκόρ Κεφαλίδης (Igor Kefalidis, Igor Kefalidi, Игор Кефалиди) είναι ένας Ρώσος συνθέτης, ελληνικής καταγωγής, γεννημένος στην Μόσχα στις 15 Μαρτίου του 1941. Σπούδασε πιάνο στην Μουσική Σχολή του Gnesin με την Eugenia Kulakova, στο Μουσικό Κολέγιο της Μόσχας με τον Avrelian Rubbakh και στο Ωδείο Tchaikovsky με τον Samuil Feinberg. Παράλληλα σπούδασε σύνθεση στην τάξη του Rodion Schchedrin. έχει γράψει έργα για ορχήστρα, μουσική δωματίου και από το 1990 και μετά το ενδιαφέρον του στράφηκε στην ηλεκτρονική μουσική. έργα του έχουν παιχθεί σε πολλές χώρες από σπουδαίους ερμηνευτές.

Ακολουθεί ένα πληρέστερο βιογραφικό του στην αγγλική:

Igor Kefalidis (a.k.a. Igor Kefalidi, Russian: Игор Кефалиди) was born on March 15, 1941 in Moscow. Studied piano at Gnesin Musical School in Eugenia Kulakova class (graduated in 1957) and at Moscow Conservatoire Musical college in Avrelian Rubbakh class (graduated in 1961), continued education at Moscow Tchaikovsky Conservatoire in piano class by Samuil Feinberg (graduated in 1966 by Yakov Zak) and at the same time in the composition class by Rodion Schchedrin (graduated in 1971).

In 1970s and 80s Kefalidis’ interest as a composer (he created more than 60 opuses in various genres) was closely tied to Instrumental music, particularly Chamber and Piano music (Konsert i Bellmans Hus, Trio a quattro, three piano sonatas), plus Orchestra music (symphony and concerts). In 90’s his major interest became concentrated around electronic compositions, where he demonstrated a new innovative approach to compositional technique. He was working intensively at electronic studios in France, Belgium, Germany bringing to life his creative ideas - Vogelperspektive for Magnetic Tape, audiovisual Grisions, Feu le fol, eh! (with laser show), interactive Zu seiner wahren Gestalt, microtonal Foxt 4x4 and other works.

Kefalidis participated in the organization of several international musical festivals as a program coordinator: «Musikkultur heute» (German Music Festival in USSR), 1989–1990 (Moscow, Leningrad and other cities of the USSR); «Sergei Prokofjew und Zeitgenössische Musik aus der Sowjetunion», 1990–1991 (North Rein-Westphalia, Germany); «Making Music Together» (American Music Festival in USSR), 1991 (Moscow and other cities of the USSR).
Member of the Associations of Modern and Electroacoustic Music (Moscow), and Studio LIGYS (Paris).

Kefalidis is a regularly participant of international music festival “Moscow Autumn”. His compositions were performed in many cities of Russia and former USSR, as well as in Germany, Austria, England, France, Italy, Belgium, Spain, Sweden, Finland, Israel, USA, Australia, Japan, Cuba, Czechoslovakia, Bulgaria, Yugoslavia, Hungary and Brasil.
Music of Kefalidis was performed under the conducting of Gennady Rozhdestvensky, Juozas Domarkas, Vasily Sinaisky, Dmitry Kitaenko,Vladimir Pon’kin, Pavel Kogan, Freddy Cadena and also in the interpretation of the following soloists - Tamara Gabarashvili, Nikolai Petrov, Victoria Postnikova, Liana Isakadze, Tatiana Grindenko, Marina Mdivani, Gerd Zacher, Marcel Cominotto, Mark Pekarsky, Mikhail Doubov, Victor Grishin, Andrej Vinnitski, Matthew Kocmieroski and Mikhail Shmidt (Seattle Chamber Players), ensembles - Icebreaker (London), Studio of New Music (conductor Igor Dronov).