Σε προηγούμενα άρθρα μου είχα αναρτήσει μέρος των “Μαθημάτων Αρμονίας” του Messiaen. Γενικότερα, τα άρθρα μου γι’ αυτόν τον μεγάλο Συνθέτη και Δάσκαλο σ’ αυτό το ιστολόγιο είναι τα εξής:
•
Olivier Messiaen I: Είμαι ένας Γάλλος των βουνών
•
Olivier Messiaen II: Quator pour la fin du Temps (1)
•
Olivier Messiaen III: Αρμονική Τεχνική
•
Olivier Messiaen IV: Βιογραφικές Σημειώσεις
•
Olivier Messiaen V: Quator pour la fin du Temps (2)
•
Olivier Messiaen VI: Για λίγο στην τάξη του
•
Olivier Messiaen VII: Χρωματική Συναισθησία
•
Olivier Messiaen VIII: Είκοσι Μαθήματα Αρμονίας I
•
Olivier Messiaen IX: Είκοσι Μαθήματα Αρμονίας II
Το καλοκαίρι που πέρασε αντέγραψα και τα υπόλοιπα, μετέφρασα τον “Πρόλογο” και τις “Σημειώσεις για κάθε Μάθημα” του Messiaen και πρόσθεσα ορισμένες δικές μου παρατηρήσεις, χρήσιμες πιστεύω, για κάθε Μάθημα.
Μπορείτε να κατεβάσετε αυτήν την εργασία από
εδώ.
Για κάθε μάθημα έφτιαξα ένα video με MIDI ήχο για να βοηθήσω στην μελέτη αυτών των Μαθημάτων. Τέλος, δίνω μια Άσκηση για πιάνο που έγραψα μετά την μελέτη κυρίως του τελευταίου μαθήματος.
Παραθέτω κατωτέρω τον ελληνικό “Πρόλογο” και τις “Γενικές Παρατηρήσεις στα Μαθήματα”.
Πρόλογος
Αυτά τα Μαθήματα προορίζονται για σπουδαστές που έχουν συμπληρώσει ιδιαίτερα ικανοποιητικά τον κύκλο σπουδών τους στο Ειδικό Αρμονίας, θα προσθέταμε επίσης ότι σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτούνται επαρκείς γνώσεις αντίστιξης και φούγκας (κυρίως σε ό,τι αφορά στην κατασκευή επεισοδίων). Κατά την άποψη μας πάντως, εκτός εξαιρετικών περιπτώσεων, είναι ιδανικά για τους σπουδαστές του πρώτου έτους Σύνθεσης. Η δυσκολία των θεμάτων προσεγγίζει εκείνη του Concours d’Harmonie του Ωδείου του Παρισιού. Τα θέματα έχουν συλληφθεί στο ύφος μερικών σημαντικών συνθετών για την “Ιστορία της Αρμονίας”, από τον Monteverdi έως τον Ravel, με στόχο να προτρέψουν τον σπουδαστή να μελετήσει τα έργα των Δασκάλων, παλιών και νέων, και να βρει την πηγή των κανόνων του τι “επιτρέπεται” και τι “απαγορεύεται”. Δεν πρόκειται για ένα συμπίλημα, αλλά για τετράφωνες σπουδές σε διαφορετικά ύφη. Μερικά μαθήματα αντλούν την έμπνευσή τους από δύο συνθέτες ταυτόχρονα. Οι λύσεις του συγγραφέα συνοδεύονται από ενάριθμο βάσιμο και στις περισσότερες των περιπτώσεων αυτή η αρίθμηση αρκεί για να καταδείξει την στοιχειώδη αρμονική ανάλυση (έχετε κατά νου ότι δεν σημειώνονται στην αρίθμηση οι ξένοι φθόγγοι). Κατά την αντιγραφή στον υπολογιστή διατηρήσαμε το γαλλικό σύστημα αρίθμησης του πρωτότυπου, οι σπουδαστές που δεν είναι εξοικειωμένοι μ’ αυτό μπορούν να συμβουλευτούν τον πίνακα αρίθμησης που βρίσκεται στο εγχειρίδιο Αντίστιξης του Dubois, ή τον δάσκαλό τους. Σε τμήματα θεμάτων που είναι δύσκολο να αναλυθούν ο Messiaen δίνει λεπτομερή ανάλυση παράλληλα με συμβουλές στον σπουδαστή για την εναρμόνιση κάθε μαθήματος.
Αντίθετα με την συνήθη πρακτική, όπου ένα τεύχος προορίζεται για τον σπουδαστή, δίνοντας τα θέματα χωρίς τη λύση τους, και ένα για τον δάσκαλο με τις εναρμονίσεις του συγγραφέα, ο Messiaen δίνει ένα μόνο τεύχος με τα θέματα μαζί με τις εναρμονίσεις τους, με βάση το οποίο ο σπουδαστής θα εργαστεί με την καθοδήγηση του δασκάλου του.
Ο Messiaen προτείνει τον εξής τρόπο εργασίας:
Ο σπουδαστής αντιγράφει το δοσμένο μέρος, βάσιμο ή σοπράνο, καλύπτοντας προσεκτικά τη λύση. Μελετά προσεκτικά τις “Παρατηρήσεις για κάθε Μάθημα” του συγγραφέα και όταν πρόκειται για δοσμένη μελωδία προσπαθεί κατά την εναρμόνισή του να εξάγει την “φυσική και αληθή” αρμονία που υπονοεί (“l’harmonie naturelle et véritable”). Ακολούθως μελετά τις επεξηγήσεις και την εναρμόνιση του συγγραφέα και επανέρχεται στο Μάθημα αυτή τη φορά εναρμονίζοντας το με βάση την αρίθμηση και το μέρος της σοπράνο από την εναρμόνιση του Messiaen, αν πρόκειται για δοσμένο βάσιμο, ή το ενάριθμο βάσιμο, αν πρόκειται για δοσμένη μελωδία. Τέλος, συγκρίνει την δική του λύση με αυτήν του συγγραφέα.
Πέραν των παρατηρήσεων και συμβουλών του Messiaen, θα προτείναμε στους σπουδαστές πριν ασχοληθούν με την εναρμόνιση να μελετήσουν τα βιογραφικά και την εργογραφία των συνθετών που αναφέρεται το κάθε Μάθημα. Θα πρέπει επίσης να μελετηθούν σε βάθος συγκεκριμένα έργα από κάθε συνθέτη καθ’ υπόδειξη του δασκάλου. Ενδεικτικά θα πρότεινα τμήματα από τον Ορφέα του Monteverdi, τα χορικά του Bach (εργασία που γίνεται ούτως ή άλλως στο Ειδικό της Αρμονίας), μερικά κουαρτέτα εγχόρδων του Mozart, το πολύ διδακτικό Άλμπουμ για τους Νέους του Schumann, τμήματα από την Manon του Massenet, επιβεβλημένη κρίνω μια πλήρη ακρόαση του Πελλέα του Debussy και ανάλυση τμημάτων του και το κουαρτέτο του Ravel. Περιττό να αναφέρω ότι για όλα τα μαθήματα απαιτείται άριστη γνώση της Αρμονίας με ιδιαίτερη έμφαση στη χρήση των ξένων φθόγγων (πολλές φορές γίνεται και ευρύτερη χρήση τους πέραν των κανόνων των σχολικών εγχειριδίων), ελεύθερη χρήση συγχορδιών ενάτης (σε συγκεκριμένα μαθήματα) και ευρεία χρήση συγχορδιών έκτης. Τα μαθήματα αυτά δίνουν επίσης την ευκαιρία στον σπουδαστή να ασχοληθεί με εναρμονίσεις πέραν του συστήματος μείζονος - ελάσσονος. Σε ορισμένα μαθήματα γίνεται κατά την εναρμόνιση χρήση τρόπων, τεχνητών τρόπων (Μάθημα Ν° 15, 18 και 20) και τροπικών πτώσεων. Το Μάθημα Ν° 20 είναι μια πολύ καλή ευκαιρία να γνωρίσει και να μελετήσει ο σπουδαστής το περίφημο εγχειρίδιο του Messiaen “Τεχνική της Μουσικής μου Γλώσσας”.
Οι σπουδαστές της Σύνθεσης μετά την εναρμόνιση κάθε μαθήματος και την μελέτη της εναρμόνισης του Messiaen θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα δικό τους κομμάτι (σημειώνοντας και την ανάλυσή του) εμπνευσμένο από το συγκεκριμένο Μάθημα και στο ύφος του εκάστοτε συνθέτη που εξετάζεται.
Γενικές Παρατηρήσεις στα Μαθήματα
Σε αυτά τα Μαθήματα παρατηρούμε αποκλίσεις από τους σχολικούς κανόνες της Αρμονίας. Οι αποκλίσεις αυτές δεν είναι αυθαίρετες αλλά τεκμηριώνονται από τα έργα των συνθετών στα οποία αναφέρονται. Συνοψίζουμε κατωτέρω μερικά ενδιαφέροντα σημεία που εντοπίσαμε:
• Ένα θέμα μπορεί να ξεκινά με την συγχορδία της τονικής σε πρώτη αναστροφή (Ι6). Δεν αποκλείεται να ξεκινά και με άλλη συγχορδία πλην της τονικής και μάλιστα να καθυστερεί επί μακρόν η προσέγγιση και κυρίως η εγκαθίδρυση της τονικής περιοχής.
• Σε ορισμένα συνθετικά ύφη επιτρέπονται οι 5ες παράλληλες, εκ των οποίων η πρώτη είναι ελαττωμένη και η δεύτερη καθαρή. Αλλού, επιτρέπονται οι αντιπαράλληλες 5ες, ακόμη και σε εξωτερικές φωνές (αποκλειστικά πάντως στην τέλεια πτώση).
• Μη “σχολική” χρήση της δεύτερης αναστροφής των τριφώνων συγχορδιών. Θα ονομάζαμε αυτή τη χρήση σε ορισμένες περιπτώσεις “κολοριστική”. Η αστάθεια της δεύτερης αναστροφής συμβάλλει στον “γητευτικό χαρακτήρα” ή στις “κρεμώδεις αρμονίες” ορισμένων Μαθημάτων.
• Απροετοίμαστες και άλυτες 7ες συγχορδιών μεθ’ εβδόμης. Η 7η σε αυτές τις περιπτώσεις ανεβαίνει βήμα. Μια 7η επίσης μπορεί να διακοσμηθεί πριν λυθεί.
• Ιδιαίτερη χρήση των ξένων φθόγγων. Διαβατικοί φθόγγοι που δεν λύνονται, ή την λύση τους την παίρνει άλλη φωνή (γειτονική πάντως). “Αλματικοί ποικιλματικοί φθόγγοι” (όχι “εκφυγές”, διότι ο φθόγγος της εκφυγής λύνεται σε φθόγγο της επόμενης συγχορδίας). Επερείσεις που δεν λύνονται, πολλές φορές μεγάλης διάρκειας και μάλιστα στο τέλος του θέματος δημιουργώντας έτσι μια διάφωνη καταληκτική συγχορδία. “Αλματικές επερείσεις” επίσης, αν μας επιτραπεί ο όρος, επερείσεις δηλαδή που δεν απέχουν βήμα από τον πραγματικό φθόγγο. Στην αγγλική βιβλιογραφία αυτοί οι φθόγγοι πολλές φορές καλούνται “hanging notes”, θα μεταφράζαμε πρόχειρα “ξεκρέμαστοι φθόγγοι”, αν και προτιμούμε τον πλέον δόκιμο “αλματικές επερείσεις” (δες Μάθημα Ν° 19).
• Ευρεία χρήση συγχορδιών με “προστιθέμενη 6η” στις μείζονες τρίφωνες συγχορδίες, στις συγχορδίες μεθ’ εβδόμης και μετ’ ενάτης. Χρησιμοποιούνται επίσης και συγχορδίες με “προστιθέμενη 4η” και “προστιθέμενη 9η” (αυτή η 9η μπορεί να προστεθεί σε οποιαδήποτε συγχορδία, δεν πρέπει να συγχέεται με την V 9/7).
• Χρήση εκκλησιαστικών και τεχνητών τρόπων, καθώς και τροπικών πτώσεων.
