Από το Όγδοο Βιβλίο των Απάντων του Διογένη του Λαέρτιου συγκεντρώνω πληροφορίες για την ζωή και τη φιλοσοφία του Πυθαγόρα, καθώς και τις παραινέσεις / συμβουλές του για το ευ και ορθώς ζειν:
Προέλευση της Πυθαγόρειας φιλοσοφίας
Ο Αριστόξενος λέει ότι πήρε τα δόγματα του από τη Δελφική ιέρεια Θεμιστόκλεια. Ο Ιερώνυμος λέει πως, όταν είχε κατέβει στον Άδη, είδε την ψυχή του Ησιόδου δεμένη σε χάλκινο κίονα να τρίζει και του Ομήρου κρεμασμένη από δέντρο και φίδια ολόγυρα, ως τιμωρία για όσα είχαν πει κατά των θεών. Είδε ακόμη να τιμωρούνται κι αυτοί που δεν ήθελαν να έχουν σχέσεις με τις γυναίκες τους. Οι κάτοικοι του Κρότωνα τον τίμησαν και γι αυτό. Ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος στο «Περί φυσιολόγων» λέει πως ονομάστηκε Πυθαγόρας επειδή έλεγε την αλήθεια εξίσου καλά με το Πύθιο μαντείο.
Πως ζούσε ο Πυθαγόρας
Μερικοί λένε ότι στον ίδιο ήταν αρκετό μόνο το μέλι, ή η κηρήθρα και το ψωμί. Δεν έπινε κρασί στη διάρκεια της μέρας και έτρωγε ως επιδόρπιο λαχανικά μαγειρεμένα και ωμά. Θαλασσινά έτρωγε σπάνια. Τα ρούχα του ήταν λευκά, καθαρά και τα σκεπάσματα λευκά, από μαλλί, γιατί τα λινά δεν ήταν ακόμη γνωστά σ' εκείνα τα μέρη. Ποτέ δεν τον είδαν ούτε να τρώει υπερβολικά ούτε να παρασύρεται από σαρκικές ηδονές ούτε να μεθάει. Απέφευγε τα γέλια και τους αστεϊσμούς, όπως τις κοροϊδίες και τις χοντροκομμένες διηγήσεις. Θυμωμένος, δεν τιμωρούσε ούτε δούλο ούτε κανέναν ελεύθερο. Αποκαλούσε το να νουθετεί «πελεργάν» (πιο σωστά “πεδαρτάν”, σημαίνει “νουθετώ”). Χρησιμοποιούσε τη μαντική που γίνεται με επικλήσεις και οιωνούς και καθόλου αυτή που γίνεται με θυσίες και φωτιά, εκτός κι αν καιγόταν λιβάνι. Στις θυσίες χρησιμοποιούσε άψυχα, άλλοι όμως λένε πως θυσίαζε μόνο κοκόρια, και κατσικάκια γάλακτος τα λεγόμενα τρυφερούδια, αλλά ποτέ αρνιά. Ο Αριστόξενος λέει πως επέτρεπε να τρώγονται όλα τα έμψυχα εκτός από βόδια που χρησιμοποιούνται στο όργωμα και κριάρια.
Περί του ορθώς διάγειν τον βίον, διατροφή
• Μη σκαλίζεις τη φωτιά με μαχαίρι.
• Μη περνάς πάνω από ζυγαριά.
• Μη κάθεσαι πάνω στη χοίνικα.
(Η χοίνιξ ήταν μονάδα βάρους ξηρών προϊόντων, συνήθως σιτηρών. Μια χοίνιξ ισοδυναμεί περίπου με ένα κιλό. Το ημερήσιο σιτηρέσιο των στρατιωτών ήταν μια χοίνιξ σιτάρι).
• Μη τρως την καρδιά.
• Τα βάρη να βοηθάς να σηκώνονται και όχι να προστίθενται.
• Έχε πάντα τα σκεπάσματα σου μαζεμένα.
• Μη περιφέρεις εικόνα θεού σε δαχτυλίδι.
• Να εξαφανίζεις το σημάδι της χύτρας από τη στάχτη.
• Μη σκουπίζεις κάθισμα με δαδί.
• Όταν είσαι στραμμένος προς τον ήλιο μην ουρείς.
• Μην βαδίζεις έξω από τον δρόμο.
• Μη δίνεις εύκολα το δεξί σου χέρι.
• Μην έχεις χελιδονοφωλιές κάτω από τη στέγη σου.
• Μη τρέφεις αρπακτικά.
• Μην ουρείς και μην πατάς πάνω στα νύχια και στα μαλλιά που κόβεις.
• Κράτα με την κόψη προς τα μέσα τα κοφτερά μαχαίρια.
• Όταν ξενιτεύεσαι μη γυρίζεις πίσω στα σύνορα.
• Να μην τρως λυθρίνια και μελανούρια καθώς επίσης να αποφεύγεις καρδιές και κουκιά.
• Να μην τρως κοιλιές και μπαρμπούνια.
• Να αποφεύγεις τα κουκιά, γιατί επειδή περιέχουν αέρια συμμετέχουν περισσότερο απ' όλα στην ψυχή, αλλά πέραν αυτού το στομάχι λειτουργεί καλύτερα χωρίς αυτά κι έτσι τα όνειρα στον ύπνο σου θα είναι απαλά και ανενόχλητα. Επίσης μοιάζουν με γεννητικά όργανα ή με τις πύλες του Άδη. Είναι τα μόνα που δεν έχουν κόμπους στον βλαστό, μολύνουν, είναι όμοια με τη μορφή του σύμπαντος και έχουν σχέση με την ολιγαρχία, αφού με τα κουκιά γίνονται οι κληρώσεις.
• Να μην τρως άσπρους πετεινούς, γιατί είναι αφιερωμένοι στον Μήνα - αφού σημαίνουν τις ώρες - και ικέτες -άρα πρέπει να τους προστατεύουμε.
• Να μη τρως τα ψάρια που θεωρούνται ιερά, γιατί δεν πρέπει θεοί και άνθρωποι να έχουν τα ίδια δικαιώματα, όπως δεν έχουν ίδια δικαιώματα ελεύθεροι και δούλοι. (Το λευκό είναι το χρώμα του καλού, το μαύρο του κακού).
• Να μη κομματιάζεις το ψωμί, γιατί κάποτε οι φίλοι συγκεντρώνονταν γύρω από ένα καρβέλι, όπως κάνουν ακόμη και τώρα οι βάρβαροι, να μη διαιρούμε λοιπόν αυτό που τους συγκεντρώνει. Άλλοι το συνδέουν με την κρίση στον Άδη, άλλοι λένε ότι προκαλεί δειλία στον πόλεμο και άλλοι πάλι το συνδέουν με το ότι απ' αυτό αρχίζει το σύμπαν.
• Να μη σηκώνεις ό,τι πέφτει κάτω, είτε για να μη συνηθίσεις να τρως ακόλαστα είτε γιατί αυτό έχει σχέση με τον θάνατο κάποιου.
• Μη δοκιμάζεις όσα πέσουν κάτω απ' το τραπέζι.
• Να μην προσφέρεις θυσίες στους θεούς με σφάγια, αλλά μόνο αναίμακτο βωμό να προσκυνάς.
• Να μην ορκίζεσαι στους θεούς, αλλά να φροντίζεις να είσαι από μόνος σου αξιόπιστος.
• Να τιμάς τους μεγαλύτερους, διότι εφόσον προηγούνται χρονικά είναι πιο αξιοσέβαστοι .
• Όπως στον κόσμο η ανατολή έρχεται πριν τη δύση, στη ζωή η αρχή είναι πριν το τέλος και η γέννηση πριν από τη φθορά.
• Να τιμάς τους θεούς περισσότερο από τους δαίμονες, τους ήρωες περισσότερο από τους ανθρώπους και μεταξύ των ανθρώπων περισσότερο τους γονείς.
• Να έχεις τέτοιες σχέσεις με τους ανθρώπους ώστε οι φίλοι να μη γίνονται εχθροί και τους εχθρούς να καταφέρνεις να τους κάνεις φίλους.
• Να μην θεωρείς κάτι αποκλειστικά δικό σου.
• Τα ήμερα φυτά να μη τα καταστρέφεις και να μη τα βλάπτεις, αλλά ούτε και τα ζώα που δεν είναι βλαβερά για τους ανθρώπους.
• Να τηρείς μια αιδήμονα και ευλαβική συμπεριφορά.
• Να μην γελάς ασταμάτητα, αλλά ούτε και να είσαι σκυθρωπός.
• Να αποφεύγεις την παχυσαρκία.
• Να εναλλάσσεις τον αργό με τον ταχύ ρυθμό, να εξασκείς την μνήμη σου.
• Να μην κάνεις και να μην λες τίποτα όταν είσαι οργισμένος.
• Να τιμάς κάθε είδους μαντική.
• Να ψάλλεις με λύρα και με ύμνους, για να απονέμεις στους θεούς και στους καλούς ανθρώπους την τιμή που τους αξίζει.
• Τα γηρατειά μοιάζουν με οτιδήποτε μειώνεται. Αύξηση και νεότητα ταυτίζονται.
• Υγεία σημαίνει σταθερότητα της μορφής, ασθένεια είναι η φθορά της.
• Το αλάτι πρέπει να τοποθετείται πάνω στο τραπέζι για να υπενθυμίζει το δίκαιο, γιατί το αλάτι διατηρεί αυτό με το οποίο έρχεται σε επαφή και προέρχεται από τα πιο καθαρά, νερό και θάλασσα.
• Να βοηθάς τον νόμο και να μάχεσαι την ανομία. Κάθε φορά που μπαίνεις στο σπίτι σου να λες: “Πού έσφαλα; τι έκανα; τι έπρεπε να κάνω και δεν έκανα;”
Επεξήγηση των αλληγορικών νουθεσιών του Πυθαγόρα από τον Διογένη
Το μη σκαλίζεις τη φωτιά με μαχαίρι σήμαινε μην προκαλείς την οργή των δυναστών. Το μην περνάς πάνω από ζυγαριά, σημαίνει μην παραβαίνεις το δίκαιο και την ισότητα. Μην κάθεσαι πάνω στη χοίνικα γιατί η καθημερινή τροφή είναι ίση με μία χοίνικα. Μην τρως την καρδιά σου, μη χαλάς την ψυχική σου διάθεση με στενοχώριες και λύπες. Με το μη γυρίζεις πίσω, όταν αποφασίσεις να αποδημήσεις, ήθελε να συμβουλεύσει αυτούς που επρόκειτο να πεθάνουν να μην επιθυμούν τη ζωή και να μη παρασύρονται από τις εδώ ηδονές. Για να μη πολυλογούμε και τα υπόλοιπα με παρόμοιο τρόπο εξηγούνται.
Κοσμολογία, Μαθηματικά, Φυσική
• Αρχή των πάντων είναι η μονάδα.
• Από τη μονάδα προήλθε η αόριστη δυάδα η οποία χρησιμεύει ως υλικό υπόστρωμα στη μονάδα, που αποτελεί αίτιο.
• Από τη μονάδα και την αόριστη δυάδα οι αριθμοί.
• Από τους αριθμούς τα σημεία, απ' αυτά οι γραμμές και από τις γραμμές τα επίπεδα σχήματα.
• Από τα επίπεδα τα στερεά σχήματα και από αυτά τα αισθητά σώματα, των οποίων τα στοιχεία είναι τέσσερα: φωτιά, νερό, γη, αέρας.
• Αυτά μεταβάλλονται, μετατρέπονται το ένα στο άλλο και δημιουργείται έτσι απ’ αυτά ο κόσμος έμψυχος, νοερός, σφαιροειδής, που στο κέντρο του βρίσκεται η γη, η οποία είναι και αυτή σφαιρική και κατοικείται ολόγυρα.
• Υπάρχουν και αντίποδες και όσα είναι για μας «κάτω» για εκείνους είναι «πάνω».
Στον κόσμο είναι εξίσου μοιρασμένα το φως και το σκοτάδι, το θερμό και το ψυχρό, το ξηρό και το υγρό.
• Απ' αυτά όταν επικρατεί το θερμό, έχουμε καλοκαίρι, όταν επικρατεί το ψυχρό, έχουμε χειμώνα.
• Όταν υπάρχει μεταξύ μας ισορροπία έχουμε τις ωραιότερες εποχές του χρόνου, από τις οποίες η φρεσκάδα της άνοιξης είναι υγιεινή και το τέλος του φθινοπώρου νοσηρό.
• Το ίδιο ισχύει και για την ημέρα, η ζωντάνια ανήκει στο πρωί και η φθορά στο βράδυ, γι' αυτό άλλωστε το βράδυ είναι πιο νοσηρό.
• Ο αέρας γύρω από τη γη είναι στάσιμος και νοσηρός και όλα όσα βρίσκονται μέσα σ' αυτόν είναι θνητά.
• Ο ανώτατος αέρας είναι αεικίνητος και καθαρός και υγιής και όσα βρίσκονται μέσα σ' αυτόν είναι αθάνατα και επομένως θεϊκά.
• Ο ήλιος, η σελήνη και τα άλλα αστέρια είναι θεοί, γιατί σ’ αυτά επικρατεί το θερμό το οποίο είναι το αίτιο της ζωής.
• Η σελήνη φωτίζεται από τον ήλιο.
• Να βοηθάς τον νόμο και να μάχεσαι την ανομία.Το ωραιότερο από τα στερεά σώματα είναι η σφαίρα και από τα επίπεδα σχήματα ο κύκλος.
• Υπάρχει συγγένεια των ανθρώπων με τους θεούς, εφόσον ο άνθρωπος είναι μέτοχος του θερμού. Γι’ αυτό ο θεός μας φροντίζει.
• Η ειμαρμένη είναι αιτία του τρόπου με τον οποίο έχουν τακτοποιηθεί τα πράγματα, τόσο ως σύνολο όσο και ως επί μέρους στοιχεία.
• Οι ηλιακές ακτίνες περνούν μέσα από τον αιθέρα, είτε είναι ψυχρός είτε παχύς. Ψυχρός αιθέρας ονομάζεται ο αέρας και παχύς αιθέρας η θάλασσα και το υγρό στοιχείο. Αυτές οι ακτίνες φτάνουν μέχρι τους βυθούς και ζωοποιούν τα πάντα.
Περί Ψυχής
• Η ανθρώπινη ψυχή διαιρείται σε τρία μέρη: νοημοσύνη, λογικό, θυμικό.
• Νοημοσύνη και θυμικό έχουν και τα άλλα ζώα, λογικό μόνο ο άνθρωπος.
• Η έδρα της ψυχής εκτείνεται από την καρδιά μέχρι τον εγκέφαλο. Στο μέρος της που είναι στην καρδιά έχει την έδρα του το θυμικό, η νοημοσύνη και το λογικό βρίσκονται στον εγκέφαλο. Οι αισθήσεις είναι σταγόνες από αυτά.
• Το λογικό είναι αθάνατο, όλα τα υπόλοιπα θνητά.
• Να βοηθάς τον νόμο και να μάχεσαι την ανομία.
• Η ψυχή τρέφεται από το αίμα.
• Οι λογικές δυνάμεις της ψυχής είναι άνεμοι.
• Τόσο η ψυχή όσο και οι λογικές δυνάμεις είναι αόρατα, γιατί και ο αιθέρας είναι αόρατος.
• Δεσμά της ψυχής είναι οι φλέβες, οι αρτηρίες και τα νεύρα. Όταν όμως έχει ισχυροποιηθεί κι έχει καταλαγιάσει, δεσμά της γίνονται οι λόγοι και τα έργα.
• Η ψυχή όταν ριχτεί στη γη, σχηματοποιείται στον αέρα όμοια με το σώμα.
• Ο Ερμής είναι ταμίας των ψυχών και γι' αυτό ονομάζεται «πομπαίος», «πυλαίος» και «χθόνιος», διότι αυτός μεταφέρει τις ψυχές από τα σώματα τόσο από τη γη όσο και από τη θάλασσα.
• Οι καθαρές ψυχές μεταφέρονται στον ύψιστο χώρο, ενώ οι ακάθαρτες ούτε τις καθαρές πλησιάζουν ούτε η μία την άλλη και δένονται από τις Ερινύες με άρρηκτα δεσμά.
• Όλος ο αέρας είναι γεμάτος ψυχές, που ονομάζονται δαίμονες και ήρωες, και απ' αυτές στέλνονται στους ανθρώπους τα όνειρα, τα σημάδια και οι αρρώστιες και όχι μόνο στους ανθρώπους αλλά και στα πρόβατα και στα άλλα ζώα.
• Στο όνομα αυτών των ψυχών γίνονται τελετές για την κάθαρση και για την αποτροπή του κακού, κάθε είδους μαντική και τα παρόμοια.
• Το μεγαλύτερο πράγμα στους ανθρώπους είναι το να κερδηθεί η ψυχή τους από το καλό ή το κακό.
• Οι άνθρωποι που έχουν αγαθή ψυχή ευδαιμονούν, διαφορετικά δεν ησυχάζουν ποτέ ούτε υπάρχει σταθερότητα στη ζωή τους.
• Ζωντανά θεωρούνται όλα όσα μετέχουν στο θερμό, γι' αυτό και τα φυτά είναι ζωντανά. Ψυχή όμως δεν έχουν όλα.
• Η ψυχή είναι απόσπασμα από τον αιθέρα, και από τον θερμό και από τον ψυχρό.
• Η ψυχή διαφέρει από τη ζωή επειδή συμμετέχει και στον ψυχρό αιθέρα. Είναι αθάνατη, επειδή κι αυτό απ’ το οποίο αποσπάστηκε είναι αθάνατο.
• Τα ζώα γεννιούνται το ένα από το άλλο με σπέρματα, από τη γη όμως είναι αδύνατο να γεννηθούν. Το σπέρμα είναι σταγόνα από τον εγκέφαλο που εμπεριέχει θερμό ατμό: αυτή η σταγόνα τοποθετείται στη μήτρα και από τον εγκέφαλο βγαίνουν θεϊκοί χυμοί, υγρό και αίμα, από τα οποία σχηματίζονται σάρκες, νεύρα, οστά, τρίχες και γενικά όλο το σώμα. Από τον θερμό ατμό δημιουργείται η ψυχή και η αίσθηση. Αυτό που δημιουργείται στην αρχή μορφοποιείται σε σαράντα μέρες και κατόπιν, σύμφωνα με την αρμονική αναλογία, σε επτά, εννιά, ή δέκα το πολύ μήνες τελειοποιείται και γεννιέται το βρέφος. Εμπεριέχει δε όλες τις αναλογίες που συνιστούν τη ζωή, κι αυτές συνδεδεμένες σε συνεχή σειρά το συγκρατούν σύμφωνα με την αρμονική αναλογία, και κάθε μια εκδηλώνεται την καθορισμένη στιγμή. Η αίσθηση γενικά και ειδικότερα η όραση είναι ένας ατμός πάρα πολύ θερμός. Γι’ αυτό λέμε ότι βλέπουμε μέσω του αέρα και του νερού, γιατί το θερμό στηρίζεται πάνω στο ψυχρό. Αν ο ατμός που βρίσκεται μέσα στα μάτια ήταν ψυχρός, θα κρατούσε απόσταση από τον επίσης ψυχρό αέρα. Όπως όμως έχει το πράγμα, υπάρχουν σημεία όπου ονομάζει τα μάτια πύλες του ήλιου. Τις ίδιες απόψεις διατυπώνει και για την ακοή και τις υπόλοιπες αισθήσεις.
Δίκαιο, αρετή, φιλία, απόδοση τιμών στους θεούς
• Το δίκαιο είναι κάτι στο οποίο μπορούμε να ορκιζόμαστε, γι’ αυτό ο Δίας ονομάζεται «όρκιος».
• Να βοηθάς τον νόμο και να μάχεσαι την ανομία.
• Η αρετή είναι αρμονία, καθώς επίσης η υγεία, κάθε καλό και ο ίδιος ο θεός, γι’ αυτό, λένε πως τα πάντα είναι δομημένα αρμονικά.
• Η φιλία είναι εναρμονισμένη ισότητα.
• Δεν πρέπει στους θεούς να απονέμονται οι ίδιες τιμές με τους ήρωες.
• Τους θεούς πρέπει να τους τιμούμε πάντα εξαγνισμένοι και φορώντας λευκά ρούχα, ενώ τους ήρωες μετά το μεσημέρι.
• Ο εξαγνισμός γίνεται με καθαρμούς, λουτρά, ραντισμούς και με το να μένουμε καθαροί από επικήδειες τελετές, λεχώνες και από κάθε είδους μίασμα και να αποφεύγουμε να τρώμε κρέας πεθαμένων ζώων, μπαρμπούνια, μελανούρια, αυγά, ωοτόκα ζώα, κουκιά και όλα όσα απαγορεύονται απ' αυτούς που κάνουν τις τελετές στα ιερά.
